“Het leven op aarde kan zich herstellen van grote klimaatveranderingen door te evolueren naar nieuwe soorten en nieuwe ecosystemen te creëren, (…) de mensheid kan dat niet.” Het vonnis is huiveringwekkend. Het staat in de tussentijdse samenvatting van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), die is uitgelekt via Agence France Presse (AFP). Onze nabije toekomst is er één van een klimaatcrisis met vernietigende gevolgen. Laten we het zo zeggen: het gebrek aan actie door de overheden is een misdaad tegen de mensheid.
Dossier door Nicolas Croes in Belgie
Een lek dat veel zegt
Het IPCC-rapport wordt officieel pas in februari 2022 gepubliceerd. Het zal ongeveer 4.000 bladzijden tellen en alle wetenschappelijke publicaties over het klimaat bundelen die in een periode van ongeveer zes jaar zijn geproduceerd (het laatste rapport is in 2014 verschenen). Het zal vergezeld gaan van een “Samenvatting voor beleidsmakers” van 30 bladzijden, dat zoals gebruikelijk zal worden besproken door de delegaties van de 197 landen van het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering (UNFCCC).
Het feit dat het rapport naar de pers werd gelekt, is zowel een schreeuw om hulp als een aanklacht. Het zorgt ervoor dat termen als ‘cataclysme’ (catastrofe) niet worden afgezwakt onder druk van de oliekoninkrijken uit de Golf of van leidende imperialistische machten als de VS en Frankrijk, die hun oliemultinationals nog steeds royaal steunen. Door het lek kan het verslag ook een stempel drukken op de besprekingen van de 26e VN-klimaatconferentie, COP26, van 1 tot 12 november in het Schotse Glasgow. Het lek is een wanhoopskreet van de wetenschappelijke gemeenschap die niet in staat is om de beleidsmakers tot actie aan te zetten. De traditionele politici hebben immers kant gekozen: die van het grootkapitaal.
De realiteit onder ogen zien…
Sinds 1990 is het aantal door de klimaatverandering veroorzaakte rampen verdrievoudigd, waardoor elk jaar miljoenen mensen gedwongen worden te verhuizen. De tien duurste weergerelateerde rampen waren in 2020 goed voor bijna 150 miljard dollar aan door verzekeringsmaatschappijen gedekte schade. Bij deze tien rampen kwamen ten minste 3.500 mensen om het leven en raakten meer dan 13,5 miljoen mensen ontheemd. Deze zomer hebben megabranden miljoenen hectaren bos vernietigd van het Amazonegebied tot Siberië, terwijl hittegolven in Noord-Amerika en overstromingen in Europa, waaronder België en Duitsland, aantoonden dat geen enkel land immuun is.
Helaas is dit maar een klein voorproefje. Veel vooraanstaande wetenschappers zijn van mening dat de vitale functies van de aarde aan het verzwakken zijn en vrezen dat bepaalde “omslagpunten” in het klimaat ophanden zijn. Om dat te vermijden moet de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 halveren en tegen 2050 een netto-uitstoot van nul bereiken. Dit is de enige manier om de klimaatverandering een halt toe te roepen en uiteindelijk ongedaan te maken. En het is al 2021.
… en klimaatmisdadigers onteigenen
De bredere klimaat- en ecologische crisis moet de hoeksteen worden waarop de politieke besluitvorming wordt gebaseerd. De Verenigde Staten hebben aangekondigd dat zij hun broeikasgasemissies tegen 2030 met 50% tot 52% willen verminderen ten opzichte van 2005. China streeft naar koolstofneutraliteit tegen 2060. De Europese Unie heeft aangekondigd dat zij dit 10 jaar eerder wil bereiken. Al deze mooie verklaringen blijven uiterst vaag over de manier waarop ze worden verwezenlijkt. Een doel zonder plan is slechts een wens.
Het tussentijds verslag van het IPCC is het eerste waarin onomstotelijk wordt aangetoond dat er een verband bestaat tussen het extreme weer van het afgelopen decennium en de klimaatverandering, terwijl dit laatste wordt toegeschreven aan de invloed van menselijke activiteiten. Om goed te kunnen ingrijpen en een doeltreffend actieplan op te stellen, moeten we de menselijke activiteit waar we het over hebben definiëren. Dit is in feite de grote zwakte van dit tussentijds verslag: het blijft ontwijkend over het economisch systeem dat verantwoordelijk is voor de huidige ecologische crisis: het kapitalisme.
We zijn niet allemaal even verantwoordelijk voor de klimaatcrisis. In 2017 werd in een rapport van de internationale NGO Carbon Disclosure Project benadrukt dat slechts 100 bedrijven verantwoordelijk waren voor 71% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen tussen 1988 en 2015. Het zal niet verbazen dat dit voornamelijk oliemaatschappijen zijn. Hoe kan iemand zich serieus een oplossing voorstellen zonder dringend maatregelen te nemen om hen te beletten schade aan te richten?
Kapitalistische regeringen doen erger dan niets: zij moedigen hen aan. In 2019 was de overheidssteun voor fossiele brandstoffen (vooral olie) in vijftig landen van de OESO, de G20 en het Oostelijk Partnerschap van de EU (zes landen in de Kaukasus) met nog eens 5% gestegen tot 178 miljard dollar. Sindsdien is de pandemie door deze vervuilingsgiganten aangegrepen als een kans. Italië heeft bijvoorbeeld het petrochemische bedrijf Maire Tecnimont een door de staat gegarandeerde lening van 365 miljoen euro gegeven als onderdeel van zijn stimuleringspakket. De Europese Centrale Bank heeft geen tegenprestatie op milieugebied opgelegd voor haar financiële steun aan olie- en gasbedrijven zoals Total, Shell, Eni, Repsol en zelfs E.ON, een bedrijf dat nog steeds actief is in de steenkoolindustrie.
Druk zetten volstaat duidelijk niet. Wat de gemeenschap niet bezit, kunnen we niet controleren. Deze bedrijven moeten dringend worden onteigend en onder de democratische controle en het beheer van de gemeenschap worden geplaatst, zodat ze geen schade meer aanrichten en hun reserves in beslag worden genomen om te worden geïnvesteerd in de groene overgang en de omscholing van werknemers, zonder compensatie voor de grote aandeelhouders. Elk zogenaamd groen project dat zwijgt over deze kwestie moet worden gezien voor wat het is: in het beste geval een (slechte) grap, in het slechtste geval een afleidingsmanoeuvre.
Groen kapitalisme is een leugen !
De traditionele media en de politiek proberen ons ervan te overtuigen dat het algemeen belang hetzelfde is als dat van de grote ondernemingen en hun aandeelhouders, gekenmerkt door een kortetermijnvisie die gericht is op de maximale toe-eigening van de geproduceerde rijkdom. Dit kader respecteren betekent recht op de muur afgaan.
Dit is de reden voor het blinde vertrouwen in spitstechnologieën die veel energie en schaarse grondstoffen verbruiken, of die steeds moeilijker en vervuilender te winnen zijn, of in een “energietransitie” gebaseerd op elektrische auto’s in plaats van openbaar vervoer (tot vreugde van de autoconcerns). De zeldzame grondstoffen die nodig zijn om batterijen te maken, veroorzaken vervuiling en zijn nefast voor de mensenrechten. Het zal geen verbazing wekken dat dit de aanpak is van de ultra-miljardairs Michael Bloomberg, Jeff Bezos en Bill Gates, die allen achter het mijnbouwbedrijf KoBold Metals zitten.
De hoeksteen van het milieubeleid van de EU is het beginsel dat de vervuiler betaalt, dat inhoudt dat de vervuiler de kosten moet dragen die samenhangen met de door hem veroorzaakte vervuiling. In juli bracht de Europese Rekenkamer een verslag uit waarin het mechanisme werd ontmaskerd voor wat het is: een grote schijnvertoning ten voordele van het grootkapitaal. De kosten die niet door de industrie worden gedekt, bedragen “honderden miljarden euro’s.” De conclusie is dat de overheidsbegroting – en niet die van de vervuiler – wordt gebruikt om maatregelen ter bestrijding van vervuiling te financieren. “Uiteindelijk is de rekening voor de burgers van de Europese Unie hoog,” betreurt de Rekenkamer. En volgens het Europees Milieuagentschap is luchtverontreiniging alleen al verantwoordelijk voor ongeveer 400.000 voortijdige sterfgevallen per jaar.
Het beeld zou niet compleet zijn zonder melding te maken van ecotaksen en alle pogingen om mensen zich schuldig te laten voelen voor hun consumptiegedrag, alsof we enige zeggenschap hebben over de manier waarop dingen vandaag worden geproduceerd! In de context van de huidige sociaaleconomische crisis kunnen nieuwe belastingen van dit type wel eens aanleiding geven tot strijdbewegingen die de omvang van die van de Gele Hesjes in 2018 overschaduwen…
Algemene mobilisatie voor democratische planning
Het grote verschil tussen vandaag en het begin van de jaren negentig, toen het klimaatprobleem begon door te dringen (onder meer met de Rio-conferentie in 1992), is dat het neoliberalisme toen een sterke impuls had gekregen als gevolg van de ineenstorting van het alternatieve Sovjetmodel. Vandaag zijn we het “tijdperk van de wanorde” binnengetreden, dat wordt gekenmerkt door een diepe economische crisis en het diskrediet van het neoliberale model. Het is een tijdperk dat vele gevaren met zich meebrengt (oorlog, groei van reactionaire krachten …) maar ook kansen in termen van revoluties en massale opstanden. Hier ligt onze uitweg om een einde te maken aan de kapitalistische uitbuiting van de twee bronnen van alle rijkdom: de natuur en de arbeiders.
De gezondheidscrisis rond Covid-19, de rampzalige klimaatverandering, de gevolgen van de nieuwe economische crisis, enz. maken de noodzaak van een democratische en ecologische planning van de economie veel duidelijker voor een bredere laag van de samenleving.
Om de klimaatuitdaging aan te gaan, zijn er op veel vlakken massale overheidsinvesteringen nodig. Er is werk aan de winkel op een schaal die zijn gelijke niet kent in de geschiedenis van de mensheid. Dit kunnen we niet aan individuele initiatieven overlaten. Er is bijvoorbeeld nood aan een plan om gebouwen te isoleren en te renoveren – wijk per wijk – om de uitstoot door verwarming drastisch te verminderen. We hebben een volledige herziening van de stedelijke en regionale planning nodig om de gevolgen van de klimaatcrisis op te vangen. Bedenk dat door de stijging van de zeespiegel tegen het einde van de eeuw meer dan 200 miljoen mensen hun huis kunnen verliezen! Acht van de tien grootste steden ter wereld liggen momenteel aan de kustlijn!
Voor een dergelijke langetermijnvisie is er geen andere keuze dan de nationalisatie van alle sleutelsectoren van de economie (financiën, energie …) onder democratische controle en beheer, zodat alle nodige middelen kunnen ingezet worden. Dat is nodig met het oog op een rationele planning van de economische productie met een duidelijk doel: niet de kortetermijnwinsten van de aandeelhouders, maar de belangen van de bevolking met respect voor het klimaat, de biodiversiteit, bossen … Dit is ook de enige manier om voor eens en voor altijd een einde te maken aan de totale aberratie van ‘geprogrammeerde veroudering’ (productie waarbij snelle vervanging ingebouwd is) en de veralgemeende verspilling van de kapitalistische economie en het imperialisme. Eén van de vele voorbeelden: alleen al de verplaatsing van Amerikaanse militaire troepen over de wereld in één jaar vertegenwoordigt evenveel uitstoot als het totaal van Denemarken…
De overgang naar een koolstofvrije economie vergt enorme inspanningen, die door de kapitalisten worden voorgesteld als een bedreiging voor jobs. Nochtans wordt bijvoorbeeld in alle studies gesteld dat de omschakeling naar 100% hernieuwbare energie wereldwijd, in combinatie met omscholing, miljoenen extra jobs zou opleveren.
Op 4 september 2017 beweerde de Financial Times dat “de revolutie van big data de planeconomie kan doen herleven.” Het is duidelijk dat de huidige gegevensverzameling en technologische mogelijkheden een democratische planning van de economie tot een onvoorstelbaar niveau van efficiëntie kunnen brengen. We mogen deze technieken, infrastructuur en toepassingen niet in handen laten van private bedrijven in Silicon Valley. Het wetenschappelijk onderzoek moet bevrijd worden uit het keurslijf van de marktlogica. Dan zou het mogelijk worden om een centrale analyse te maken van de talloze gegevens omtrent de klimaatcrisis of bijvoorbeeld de Covid-19-pandemie.
Het zal echter niet voldoende zijn om de enorme technologische mogelijkheden van vandaag te gebruiken om de planning goed te laten functioneren. Geen enkel computeralgoritme met een groot aantal variabelen kan doeltreffend zijn zonder constante feedback van werknemers en gebruikers. Zoals de Russische revolutionair Leon Trotski verklaarde in De Verraden Revolutie: “Onder een genationaliseerde economie vereist kwaliteit een producenten,- en consumentendemocratie, vrijheid van kritiek en initiatief – omstandigheden die niet te verenigen zijn met een totalitair regime van angst, leugens en vleierij.” Hij merkte nog op dat een planeconomie democratie nodig heeft, zoals een lichaam zuurstof.
Democratische discussie van onderaf moet beslissen over de vorm van planning, beheer en controle die de werkenden en de gemeenschap toepassen. Op de gecentraliseerde of meer gedecentraliseerde niveaus van planning zal de arbeidersdemocratie altijd van cruciaal belang zijn. Een centraal ontworpen plan moet worden besproken, gewijzigd en gecorrigeerd door een levendige arbeidersdemocratie, bestaande uit personeel van de betrokken sector, gebruikers en leveranciers. Dit is het fundamentele verschil met de autoritaire bureaucratische planning die ten grondslag lag aan de stalinistische economieën, die ook verantwoordelijk waren voor dramatische milieurampen.
Socialisme of barbarij
De werkenden aan het roer zetten zal alles veranderen. Het zou gecoördineerde actie op wereldschaal mogelijk maken, vrij van het obstakel van concurrentie tussen de verschillende nationale kapitalistische klassen. Maar behalve dat het een echte energietransitie mogelijk zou maken, zou het ook de weg vrijmaken voor een verdeling van het beschikbare werk over iedereen. We zouden minder werken om beter te leven, door genoeg te verdienen om een bevredigend leven te leiden, vrij van burn-outs en zonder de vele taken die geen echt maatschappelijk nut hebben.
Revolutionaire socialisten zijn al lange tijd in het defensief en hun aantal is tot een historisch minimum gereduceerd. Maar dit is een nieuwe periode. Dit is een kans. Dit is onze enige kans. Socialistisch Alternatief en haar internationale organisatie: International Socialist Alternative (ISA), zullen alles in het werk stellen om de strijd te richten op de enige uitweg uit de veelvuldige crises van het kapitalisme: de omverwerping van dit barbaarse systeem en de socialistische omvorming van de maatschappij. Jouw plaats is in deze strijd!
