De VS gaat stilaan “terug naar normaal.” Miljoenen mensen zijn gevaccineerd, de richtlijnen rond de mondmaskers zijn ingetrokken en overal werden de beperkingen gretig opgeheven, op tijd voor de zomer.
Dossier door Grace Fors van Socialist Alternative (ISA in de Verenigde Staten)
Maar wereldwijd, is COVID-19 aan het exploderen. Hele regio’s worden geteisterd door nieuwe uitbraken. De ramp in India heeft zich verspreid over Zuid-Azië, en de COVID-crisis in Brazilië wordt gevolgd in Argentinië, Paraguay en Colombia, die allemaal hoge sterftecijfers kennen. Afrika ten zuiden van de Sahara wordt niet minder door de pandemie getroffen, zoals de media beweren, maar blijkt een broeinest te zijn van besmettingen zonder diagnose. Deze regio’s waar de uitbraken vlak voor de zomer het ergst zijn, zullen naar verwachting het langst moeten wachten op COVID-vaccins.
Op het moment van schrijven zijn een miljard vaccindoses toegediend, waarvan meer dan de helft naar drie landen is gegaan, terwijl landen met een laag inkomen slechts 0,2 procent hebben ontvangen. Twaalf landen hebben nog geen enkele injectie toegediend gekregen, en het kan nog tot 2023 of later duren voordat de vaccins beschikbaar zijn voor die bevolking.
Terwijl de rijke landen zichzelf feliciteren met het nemen van echte stappen in de richting van groepsimmuniteit, zal het allemaal voor niets zijn als het virus muteert en zich verspreidt. De uiterst besmettelijke en potentieel vaccinresistente B.1.617-variant, die voor het eerst in India is aangetroffen, heeft zich al over 53 gebieden verspreid.
De chaos die zich ontvouwt, legt niet alleen een meedogenloze veronachtzaming van mensenlevens in het Zuiden bloot, maar ook diepere problemen van het kapitalisme. Van neoliberale octrooiwetgeving tot vaccinnationalisme en ernstige mondiale ongelijkheid: elk aspect van ons huidige systeem is volstrekt ontoereikend om de crises van de 21e eeuw het hoofd te bieden.
“Trickle-down” vaccinatie
Zodra de vaccins op de markt kwamen, hadden westerse kapitalistische mogendheden zoals de VS, Canada en de EU al 96% van de doses van Pfizer en alle doses van Moderna in beslag genomen. Velen kochten genoeg om hun bevolking meerdere malen te vaccineren. Bilaterale overeenkomsten met regeringen die miljarden uitdelen aan farmaceutische bedrijven om de ontwikkeling te versnellen in ruil voor prioritaire toegang, betekenden dat zelfs degenen die het geld hadden om op een vaccin te wedden, te horen kregen dat er geen vaccins meer te koop waren.
Een studie van de Duke University waarschuwde dat, tenzij rijke landen hun aanpak drastisch veranderen, de meeste mensen in arme landen tot 2024 geen toegang tot een vaccin zullen hebben.
COVAX, het programma van de Verenigde Naties dat wordt gesteund door de Gates Foundation, is opgezet om te proberen dit recht te zetten. COVAX levert niet alleen goedkopere vaccins die minder effectief zijn tegen varianten, maar heeft ook te kampen met een gebrek aan beschikbare vaccins en heeft tot nu toe slechts een vijfde van de beoogde doses geleverd. Ondertussen heeft India, een belangrijke leverancier van COVAX, de uitvoer van vaccins moeten beperken vanwege de massale sterfte binnen zijn eigen grenzen.
Neoliberalisme en de dominantie van intellectueel eigendom
De debatten over wat er nu moet gebeuren, draaiden wereldwijd om iets dat de “TRIPS-ontheffing” wordt genoemd. Dit verwijst naar de oproep van India en Zuid-Afrika aan de Wereldhandelsorganisatie (WTO) om de octrooibeperkingen voor behandelingen in verband met COVID-19 op te heffen, en landen toe te staan generieke versies van de vaccins te produceren. In de huidige situatie kunnen alleen de bedrijven die het octrooi bezitten deze cruciale behandelingen legaal produceren of distribueren totdat het octrooi verloopt, meestal na 20 jaar. De WTO werkt op basis van consensus, dus elk land kan de ontheffing blokkeren. Sinds het voorstel in oktober is het keer op keer geblokkeerd door dezelfde rijke landen die vaccins hebben opgepot en de thuisbasis zijn van de grootste farmaceutische bedrijven.
In een rationele wereld zou de vooruitgang die door de samenleving wordt gecreëerd de samenleving dienen. De Wereldhandelsorganisatie heeft er in het verleden voor gezorgd dat dit niet gebeurde.
De WTO werkte zij aan zij met megaconcerns als Pfizer om de handhaving van octrooiwetgeving wereldwijd te versterken. De TRIPS-overeenkomst codificeerde het “recht” van kapitalisten om exclusieve winsten te maken met hun gepatenteerde goederen. TRIPS, dat in het heetst van de AIDS-crisis werd aangenomen, speelde een sleutelrol in het feit dat Afrikaanse landen tien jaar moesten wachten op behandelingen die tienduizenden sterfgevallen hadden kunnen voorkomen. Ondertussen heeft de neoliberale globalisering de ongelijkheid tussen rijke en arme landen drastisch vergroot, de openbare gezondheidszorg uitgehongerd en de multinationals een dictatoriale controle over de wereldhandel gegeven.
De rol van de WTO heeft geleid tot de huidige situatie waarin levensreddende behandelingen gevangen zitten in een labyrint van auteursrechten en wetten inzake handelsgeheimen. Zelfs de omhulsels van mRNA-moleculen zijn onderworpen aan een web van licentieovereenkomsten die in handen zijn van verschillende bedrijven.
TRIPS is bedoeld om monopoliewinsten voor bedrijven te garanderen, alsmede de mogelijkheid om hun goederen aan de hoogste bieder te verkopen. AstraZeneca kan Zuid-Afrika $5,25 per dosis in rekening brengen tegenover $2,15 in de EU. Israël ontkent de verantwoordelijkheid om de Palestijnen te vaccineren, maar kan Pfizer 23,50 dollar per dosis betalen voor snellere leveringen, en de deal verzachten door de gezondheidsgegevens van de burgers te overhandigen.
Uiteindelijk weerspiegelt het debat over TRIPS een fundamentele crisis van de neoliberale wereldorde. Omdat zoveel van het moderne kapitalisme en de wereldhandel berusten op opgepotte intellectuele eigendom, zal het verkrijgen van gelijke toegang tot medicijnen een drastische herstructurering van het economische systeem vereisen. De sociale basis voor het neoliberalisme is aan het afbrokkelen, zoals blijkt uit de strijd die wereldwijd op gang is gekomen om de WTO te vragen de octrooibeperkingen op vaccins op te heffen.
Biden en de heersende klasse
Tot zijn recente ommezwaai met betrekking tot de TRIPS-ontheffing heeft Biden Trump’s “America First”-benadering van vaccinatie grotendeels doorgezet. Dit nationalisme is de overkoepelende strategie geweest van de meeste rijke landen, die staan te popelen om hun bevolkingen te vaccineren, de vraag te stimuleren en de economie weer op gang te brengen.
Verschillende factoren hebben Biden echter gedwongen zijn tactiek aan te passen. Een daarvan is de “vaccindiplomatie” van China en Rusland, die doses naar andere landen sturen waaraan voorwaarden zijn verbonden. Ondanks zijn loyaliteit aan Big Pharma – dat miljoenen gaf aan de campagne van Biden en nu miljoenen blijft spenderen aan lobbywerk in Washington DC – kan Biden de invloed van China op het wereldtoneel moeilijk bestrijden. Dit zal gebeuren door andere landen te overtuigen om aan de kant van de VS te staan door vaccinatie als geopolitiek schaakstuk te gebruiken.
Publieke druk zoals de resolutie van Kshama Sawant aan de gemeenteraad van Seattle, die navolging vond in steden in het hele land, heeft een cruciale rol gespeeld bij het omkeren van het Amerikaanse standpunt over de patenten. Hoewel de stap van Biden druk uitoefent op de overgebleven tegenstanders zoals Angela Merkel en Justin Trudeau, is er veel meer nodig: massamobilisaties in de hele EU en Canada zullen nodig zijn om van de leiders te eisen dat ze patenten opschorten en echte middelen inzetten voor de distributie van vaccins in de rest van de wereld.
Bovendien zien de meer vooruitziende delen van de kapitalistische klasse de bedreiging die de pandemie vormt voor het mondiale kapitalisme, met name de verwoestende uitbraken in de BRIC-landen India en Brazilië. Men is bang voor de wereldwijde gevolgen van een economische ineenstorting in verschillende regio’s, en maakt zich zorgen over de terugbetaling van roofzuchtige schulden van Amerikaanse banken en bedrijven. De Internationale Kamer van Koophandel schat dat als rijke landen niet investeren in vaccinatie van arme landen, dit de wereldeconomie 9,2 biljoen dollar zou kosten.
We hebben een echt plan nodig om de taak van het vaccineren van de wereld op ons te nemen: de onderlinge strijd tussen de rijkste landen zal de zaken enkel erger maken.
Big Pharma bepaalt de agenda
Met de AIDS-epidemie, de opioïdencrisis en COVID-19 lopen de door Big Pharma veroorzaakte sterfgevallen waarschijnlijk in de honderdduizenden.
Terwijl Biden en de heersende klasse naar farmaceutische bedrijven kijken als de remedie voor de pandemie, zijn zij het grootste obstakel voor het beëindigen ervan. Het vaccin van Pfizer is het meest veelbelovend tegen de ergste gevolgen van varianten, en toch is slechts 0,002 procent van zijn vaccins naar COVAX gegaan.
Het doel van farmaceutische bedrijven is niet om medicijnen te produceren of levens te redden, maar om winst te maken. Pfizer harkte in het eerste kwartaal van 2021 naar schatting 900 miljoen dollar winst binnen, en Moderna 12 miljoen dollar. Onlangs verhoogde de CEO van AstraZeneca zijn loon tot 25 miljoen dollar per jaar, wat tot verontwaardiging leidde bij rijke investeerders die hun deel van de winst wilden opstrijken. Farmaceutische bedrijven zijn contracten aan het sluiten met rijke landen tot in 2024, en de meeste hebben verklaard dat ze van plan zijn opnieuw te onderhandelen over prijsverhogingen. Terwijl het virus muteert, zich verspreidt en dagelijks duizenden slachtoffers eist, watertanden de CEO’s van de farmaceutische industrie bij het vooruitzicht te kunnen blijven verdienen aan de behandeling van nieuwe varianten.
De druk om de patenten op vaccins op te heffen heeft de moorddadige drijfveren van de farmaceutische industrie aan het licht gebracht. Helaas voor de miljoenen mensen in de wereld die in ziekenhuisbedden naar lucht happen, is intellectueel eigendom volgens rijke investeerders in de farmaceutische industrie “zuurstof voor de industrie”. Zij stellen dat winst het enige is dat de ontwikkeling van behandelingen mogelijk maakt, en dat zij toekomstige behandelingen alleen zullen onderzoeken en produceren als zij hun aandeelhouders kunnen terugbetalen. Afgezien van hun ontstellende gebrek aan zorg voor mensenlevens, weten we dat dit niet waar is. Subsidies van de overheid, en laboranten met een bescheiden salaris, hebben de vaccins echt mogelijk gemaakt.
Big Pharma is niet meer onder controle, en we kunnen niet controleren wat we niet bezitten. Alle Big Pharma in democratisch publiek bezit nemen is de enige manier waarop we er voor kunnen zorgen dat miljarden aan inkomsten worden gebruikt om vaccins daarheen te sturen waar ze nodig zijn, samen met personeel om technologieoverdracht te vergemakkelijken, en niet worden uitgekeerd aan aandeelhouders of worden opgeslokt door het beurscasino.
Wat is de volgende stap?
Zelfs als de WTO de patenten opheft, kan de wereld volgens deskundigen op zijn vroegst in 2022 over extra vaccincapaciteit beschikken. Waarom?
Om generieke vaccins te kunnen produceren, moet personeel worden opgeleid, is er nood aan grondstoffen die schaars zijn en moeten fabrieken worden omgebouwd voor complexe productieprocessen. Deze obstakels voor de productiecapaciteit, die door afpersers als Bill Gates cynisch worden gebruikt als argument tegen het opheffen van patenten, laten in werkelijkheid zien waarom alle informatie over de productie van vaccins in het publieke domein moet zijn. De enorme financiële middelen die rijke landen in staat hebben gesteld vaccins op te kopen, moeten worden gebruikt om te investeren in de productie-infrastructuur en -vaardigheden die nodig zijn om wereldwijd miljarden doses te produceren.
Er zijn nog verschillende andere obstakels. Niet alle vaccins zijn gelijk gemaakt, en dit is niet onbelangrijk voor de gewone mensen in Afrika, die worden afgeschrikt door aarzelingen over vaccins. Verwarring bij het publiek en een lukrake uitrol hebben van de toediening van COVAX-doses een zware strijd gemaakt. Nigeria, de dichtstbevolkte natie in Afrika, heeft moeite om zijn 3,92 miljoen doses onder de armen te krijgen. De Democratische Republiek Congo moest 1,3 miljoen doses COVAX van AstraZeneca teruggeven nadat nieuws over zeldzame bloedstolsels, waardoor verschillende Europese landen het gebruik ervan opschortten, tot bezorgdheid had geleid.
Er is gerechtvaardigde woede en achterdocht over het feit dat men ondermaatse vaccins krijgt aangeboden in vergelijking met de vaccins die in rijke landen beschikbaar zijn. Zestig procent van de ondervraagden in vijf Afrikaanse landen zei dat het onwaarschijnlijk was dat zij een vaccin zouden proberen te krijgen. Er moet meer worden geïnvesteerd in voorlichting en bewustmaking van het publiek, en daarnaast moeten de farmaceutische producten in handen van de overheid komen, zodat er een volksvaccin kan worden ontwikkeld dat niet is aangetast door het terechte wantrouwen jegens Big Pharma. Dit is vooral belangrijk omdat het steeds waarschijnlijker wordt dat vaccins een behoefte op lange termijn zullen zijn voor de wereldbevolking.
De wereld heeft meer nodig dan alleen vaccins. In landen met uitbrekende epidemieën is het vaccineren van een klein deel van de bevolking niet voldoende. Een snelle beheersing is nodig, samen met het opsporen van contacten en lockdowns, waarvoor massale hulp van rijke landen en kwijtschelding van staatsschulden nodig zullen zijn om armoede en besparingen als gevolg van lockdowns te voorkomen, zoals in Colombia is gebeurd.
En dan hebben we het nog niet eens over het effect van bestaande oorlogen en wreedheden op de verergering van de pandemie. In Gaza, dat al verstoken was van vaccins door het Israëlische regime, werd het enige COVID-19 testcentrum opgeblazen door Israëlische luchtaanvallen, en zendingen van doses en essentiële benodigdheden zoals beademingsapparatuur worden tegengehouden door blokkades. Landen als Syrië en Jemen, waar ziekenhuizen jarenlang onophoudelijk zijn gebombardeerd, beschikken over weinig middelen om vaccins toe te dienen.
Het grootste concrete obstakel om de wereldwijde vaccinvoorziening te vergroten, is een gebrek aan essentiële grondstoffen. Vaccinproducenten hebben moeite om filters en plastic zakken te bemachtigen die bij de productie worden gebruikt, en er is een ernstig tekort aan zuurstof. Het kapitalisme zal deze verdelen op basis van een markt, waarbij aan de hoogste bieder wordt verkocht, of hij ze nu nodig heeft of niet. Beslissingen over hoe deze hulpbronnen het best kunnen worden gebruikt, mogen niet worden overgelaten aan winstzuchtige bedrijven, maar moeten democratisch worden genomen in het belang van de mensheid.
Ondanks de obstakels op ons pad, is er een oplossing voor de crisis. Die is echter niet mogelijk op de voorwaarden van Big Pharma en de WTO. Alleen op basis van een drastische verandering van het huidige op winst gerichte systeem kunnen we de middelen van de maatschappij investeren in wat werkende mensen nodig hebben. De arbeidersklasse heeft het vermogen om de toeleveringsketens te stroomlijnen, de infrastructuur voor volksgezondheid wereldwijd te verbeteren, de productie op te voeren om aan de vraag te voldoen, en een einde te maken aan de schadelijke milieupraktijken die tot pandemieën leiden.
Mondiale volksgezondheid betekent nu meer dan ooit een wereld zonder oorlog, klimaatvernietiging en woekerwinsten. Het alternatief is een sombere toekomst van permanente pandemieën en een spiraal van ongelijkheid.
