De existentiële dreiging van de klimaatcrisis is nog nooit zo duidelijk of urgent geweest. Het IPCC-rapport heeft bevestigd dat er een verwoestende existentiële klimaatcrisis is, veroorzaakt door menselijke activiteit, of meer specifiek: door menselijke activiteit in het belang van de heersende elite onder het kapitalistische systeem.
Dossier door Keishia Taylor (ISA-Ierland) uit de brochure ‘Kapitalisme doodt de planeet’
De verwoesting van onze planeet voltrekt zich voor onze ogen met razende branden en dodende overstromingen. Het is nu warmer dan het in 100.000 jaar is geweest. Het aantal klimaatgerelateerde extreme weersrampen is in de afgelopen 20 jaar wereldwijd met 83% toegenomen. Daarbij zijn er 1,23 miljoen mensen omgekomen. Het aantal overstromingen is verdubbeld en er zijn 40% meer zware stormen.
Onmiddellijke actie is noodzakelijk. Er zijn tal van stappen die regeringen nu al zouden kunnen nemen als zij het ernstig menen met de beteugeling van de klimaatverandering. Zij zouden bijvoorbeeld onmiddellijk alle overheidssubsidies en investeringen in projecten voor fossiele brandstoffen kunnen stopzetten en in plaats daarvan een efficiënte infrastructuur voor echt hernieuwbare energie ontwikkelen, die werk zou bieden aan al degenen die momenteel in vervuilende industrieën werken, plus nog miljoenen anderen. De regeringen weigeren zelfs de minimale en eenvoudige stap van massale investeringen in gratis, betrouwbaar en uitgebreid openbaar vervoer.
Het is duidelijk dat kapitalistische regeringen alleen die maatregelen nemen die het status quo zo weinig mogelijk verstoren en zelfs die maatregelen nemen ze enkel als ze ertoe gedwongen worden. Dit is compleet onvoldoende. In plaats van veranderingen door te voeren, geven ze de arbeidersklasse de schuld en straffen ze hen, en doen ze cynisch alsof onze rechten, banen en levensstandaard op de één of andere manier in strijd zijn met het beschermen van mensen tegen de klimaatcrisis. Het doel is duidelijk: ze willen de arbeiders verder kunnen uitbuiten.
‘Groen kapitalisme‘ is een leugen
Terwijl grote bedrijven nu cynisch een groen imago promoten, zijn zij in wezen de drijvende kracht achter deze crisis, in plaats van haar op te lossen. De verhoogde niveaus van broeikasgassen in onze atmosfeer kunnen worden herleid tot de industriële revolutie en de opkomst van het kapitalisme. Naarmate het naar grondstoffen hunkerende kapitalisme zich uitbreidde, verspreidde het de verbranding van fossiele brandstoffen over de hele wereld en werd meer en meer natuur afgebouwd omwille van de winst. Het merendeel van de broeikasgasemissies in de afgelopen 250 jaar was rechtstreeks afkomstig van bedrijven. Amper honderd bedrijven zijn de bron van meer dan 70% van de industriële emissies in de wereld sinds 1988. Tussen 2015 en 2021 hebben de 60 grootste banken ter wereld 3,8 biljoen dollar geïnvesteerd in oliemaatschappijen. Zij zullen doorgaan met het ontginnen en verbranden van fossiele brandstoffen zolang dat winstgevender is dan hernieuwbare alternatieven. Betalen voor ‘greenwashing’ PR is goedkoper dan echte veranderingen doorvoeren.
In een kapitalistisch systeem wordt de natuur behandeld als een onuitputtelijke bron van rijkdom. De gevolgen van het uitputten van natuurlijke grondstoffen, het vervuilen van ecosystemen en het verstoren van de processen die een integraal onderdeel vormen van het in stand houden van de biosfeer worden moedwillig buiten beschouwing gelaten in de formule voor het maken van winst. Dit ondanks het feit dat alle rijkdom voortkomt uit de ruwe grondstoffen van de aarde, en het werk dat door arbeiders wordt verricht om deze te ontginnen en te verwerken. Volgens een recent VN-rapport zou geen enkel bedrijf winstgevend zijn als het de kosten van zijn milieuschade moet betalen.
De maatschappij heeft al eeuwen te kampen met een ernstig klimaattekort (meer van het klimaat nemen dan het geeft), maar het economische en politieke systeem heeft dit schaamteloos genegeerd omdat duurzaam leven fundamenteel in tegenspraak is met de voortdurende behoefte van het kapitalisme om uit te breiden, kosten te besparen en winsten te maximaliseren.
We kunnen geen vertrouwen stellen in ‘groen’ kapitalisme. In welke vorm dan ook is het kapitalisme niet in staat de nodige maatregelen te nemen om de klimaatcrisis te bestrijden. In plaats daarvan moeten we de superrijken belasten, de belastingparadijzen sluiten en de banken en energiebedrijven in democratisch publiek bezit nemen om massale investeringen in groene technologie en energie te financieren, en voor een massaal programma van groene banen. Dit zou een proces van echte systeemverandering in gang zetten, waarbij een socialistische arbeidersdemocratie wordt gevestigd die de mensen en de planeet op de eerste plaats zet.
Wij verzetten ons tegen ‘eco-besparingen’, zoals heffingen op water voor huishoudelijk gebruik en CO2-belastingen, die werkende mensen straffen. Dit zijn pogingen om de schuld en de kosten van de crisis af te wentelen op mensen uit de arbeidersklasse, en ze zullen de uitstoot of verspilling niet beteugelen. Eco-besparingen zijn geen oplossing voor een crisis die begint bij de kapitalistische productie zelf.
Misdaad van de mensheid of tegen de mensheid?
We moeten duidelijk zijn: de klimaatcrisis is geen ‚misdaad van de mensheid‘. Het is een misdaad tegen de mensheid. De meeste koolstofemissies en vervuiling worden veroorzaakt door een klein aantal bedrijven waarover we geen eigendom, controle of zeggenschap hebben. De overgrote meerderheid van de wereldbevolking is verantwoordelijk voor heel weinig koolstofuitstoot. Uit een recent VN-rapport blijkt dat wereldwijd de 1% topverdieners verantwoordelijk zijn voor een gemiddelde uitstoot per hoofd van de bevolking van 74 ton CO2 per jaar. Voor de onderste 50% van de verdieners is dat 0,7 ton.
Bovendien leven veel mensen uit de arbeidersklasse, zelfs in de rijkere landen, in armoede of houden ze het hoofd nauwelijks boven water. Velen hebben geen toegang tot degelijke huisvesting of gezondheidszorg, of hebben geen economische zekerheid voor de toekomst. Dat is volstrekt niet te rechtvaardigen in een wereld van ongelooflijke overvloed.
Onder het kapitalisme is het onvermijdelijk dat de heersende elites proberen de gewone arbeiders op te laten draaien voor de klimaatcrisis die zij hebben veroorzaakt. Alle aanvallen op de levensstandaard van de arbeidersklasse, zelfs die welke met een ecologisch laagje vernis worden gerechtvaardigd, moeten door de klimaatbeweging worden bestreden als zowel onrechtvaardig als ineffectief. Laat de echte vervuilers betalen!
Een andere gevaarlijke mythe is dat de klimaatcrisis te wijten is aan overbevolking, dat er te veel mensen op de planeet zijn, wat zou leiden tot een klimaatcatastrofe, voedseltekorten en maatschappelijke ineenstorting. Natuurlijk zijn er eindeloze voorbeelden van niet-duurzame consumptie, landgebruik, vervuiling … Dit is echter geen bewijs dat er te veel mensen zijn, alleen dat de bestaande systemen onnodig verspillend, irrationeel en absurd zijn. In feite is er bewezen dat de wereld ruimschoots kan voorzien in de behoeften van allen die haar bewonen, indien een systeem wordt opgezet dat de behoeften van de mensen en de planeet als uitgangspunt neemt.
Het aantal mensen is veel minder belangrijk dan de manier waarop die mensen georganiseerd zijn: dit systeem is destructief, inefficiënt en roekeloos omdat het gericht is op private winst en niet op het algemeen welzijn. Socialisten begrijpen dat de oorzaak van de klimaatcrisis het kapitalistische systeem is en zijn onophoudelijke drang om winsten te accumuleren, en dat de enige manier om de crisis op te lossen is te strijden voor een socialistische wereld waar de menselijke behoefte, inclusief een duurzame relatie met de natuur, boven private hebzucht komt.
Vecht voor onze planeet en onze banen!
We moeten de kapitalistische leugen van “jobs vs. klimaat” aanvechten en ervoor zorgen dat de rechten van arbeiders worden beschermd. We hebben een socialistisch klimaatactieplan nodig dat een rechtvaardige transitie voor werkende mensen schetst. Dit zou een grootschalig programma van groene jobs en openbare werken inhouden, dat nieuwe groene industrieën bouwt en het werk uitvoert dat nodig is om over te stappen op een duurzame economie.
Een planeconomie in publieke handen, met echte democratische controle door de werkende klasse, zou miljoenen goedbetaalde en duurzame banen scheppen en nieuwe groene publieke sectoren uitbouwen. Werknemers in milieuschadelijke industrieën zouden hun werk op een duurzame manier kunnen omvormen, in de richting van projecten die de samenleving en de planeet ten goede komen, of kunnen worden omgeschoold en worden ingezet in nieuwe groene publieke sectoren.
Er moeten bijvoorbeeld openbare bouwbedrijven worden opgericht om miljoenen openbare woningen, scholen, ziekenhuizen, crèches en gemeenschapscentra te bouwen, die allemaal volgens de hoogste normen van energie-efficiëntie en met de kleinst mogelijke ecologische voetafdruk worden gebouwd. Bovendien moeten bestaande woningen en openbare en commerciële gebouwen worden aangepast om aan dezelfde normen te voldoen.
Alle openbare diensten moeten volledig in handen van de gemeenschap komen, zoals afvalinzameling en -recycling, watervoorziening, openbaar vervoer, onderwijs, gezondheidszorg en energie. De nationale parken zouden aanzienlijk worden uitgebreid, aangevuld met een groot herbebossings- en bebossingsprogramma, met voltijdse banen voor het aanplanten en onderhouden van bossen op duurzame wijze.
Geen enkele werknemer mag erop achteruitgaan. De enige echte “rechtvaardige transitie” is er één waarbij de werknemers in het centrum van de besluitvorming staan: waar zij de controle hebben over hun werkplek, hun gemeenschap en de economie als geheel.
Neem het land terug
We mogen nooit vergeten dat de strijd tegen de vernietiging van het milieu niet alleen wordt gevoerd door de internationale klimaatbeweging, maar ook in de strijd van miljoenen inheemse en onderdrukte gemeenschappen, vooral in Amerika en Afrika, tegen de destructieve en vergiftigende imperialistische projecten van Westerse en Chinese multinationals. Onze beweging moet zich volledig solidair verklaren met elk van hen en streven naar een zo groot mogelijke eenheid.
Pijplijnprojecten, ontbossing en imperialistische uitbuiting van natuurlijke grondstoffen moeten onmiddellijk worden gestopt en elke controle van bedrijven over de energieproductie moet worden bestreden. We hebben democratisch eigendom van en controle over natuurlijke grondstoffen nodig door arbeiders en lokale gemeenschappen om de levensstandaard van inheemse en andere gemeenschappen te beschermen, inclusief arbeiders die financieel afhankelijk zijn van de fossiele-brandstofindustrie.
Op dezelfde manier moeten we onze voedselsystemen, waar we allemaal van afhankelijk zijn om te overleven, veranderen. Deze moeten weg van de intensieve landbouwpraktijken van de grote agro-industrie, die een bedreiging vormen voor zowel het milieu en de volksgezondheid als voor de arbeiders zelf. De grote bedrijven die ons milieu en onze voedselsystemen schade toebrengen, moeten onder democratisch publiek eigendom worden gebracht. Dit zou ons in staat stellen duurzame landbouwpraktijken te combineren met nieuwe technologie, een essentiële stap op weg naar grootschalige en duurzame landbouw met hoge opbrengst.
Het stoppen van de dominantie van de kapitalistische vlees- en zuivelindustrie moet een onderdeel zijn van elke ecologische transitie in de landbouw. Op basis van democratische socialistische planning kan dit worden gedaan op een manier die de bestaansmiddelen van kleine en middelgrote boeren en landarbeiders beschermt.
Democratische planning, geen marktchaos
De uitdagingen waar we voor staan zijn van wereldhistorische proporties. Er is nog nooit iets ondernomen, laat staan verwezenlijkt, dat qua omvang of tijdschema vergelijkbaar is met wat nodig is. Het soort fundamentele transformatie – van productie, distributie, consumptie, energie, reizen – dat nodig is om een werkelijk duurzame wereld te bereiken, zou niets minder dan revolutionair zijn. Veel van de technologie en kennis om over te schakelen op een koolstofvrije economie bestaat al, maar private winstbelangen en marktconcurrentie staan de toepassing ervan in de weg. Het is ondenkbaar dat de kapitalistische markt, concurrentie, chaos en eigenbelang, deze verandering bewerkstelligen.
De structuur van de kapitalistische samenleving is deels bepalend voor onze behoeften als consument. Wie niet in de buurt van betrouwbaar en betaalbaar openbaar vervoer woont, ‘kiest’ voor autorijden, wie lange dagen maakt ‘kiest’ voor verpakte kant-en-klare levensmiddelen, mensen met een laag inkomen ‘kiezen’ voor fast fashion (goedkopere en minder klimaatvriendelijke kleding). Geen enkele hoeveelheid “milieuvriendelijke” consumptiekeuzes, die voor de meeste mensen uit de arbeidersklasse overigens onbetaalbaar zijn, kan de verandering teweegbrengen die nodig is.
We kunnen niet controleren wat we niet bezitten. Door de belangrijkste sectoren van de economie in publieke handen en onder democratische controle te brengen, kan op wereldschaal een allesomvattend economisch plan worden opgesteld, dat alle middelen van de samenleving mobiliseert om deze crisis het hoofd te bieden.
Dit zou bijvoorbeeld een mondiaal plan omvatten om de energienetwerken volledig te herbouwen en in de komende tien jaar voor 100% op hernieuwbare energie te baseren; een einde te maken aan de productie van nieuwe auto‘s die op olie rijden, de productie van elektrische voertuigen op te voeren en het openbaar vervoer massaal uit te breiden; de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen volledig af te bouwen; groene woningen en infrastructuur aan te passen en te bouwen om bestand te zijn tegen extreme weersomstandigheden en klimaatvluchtelingen op te vangen; herbebossing van de planeet en een grondige revisie van ons voedselsysteem, waarbij we massale monocultuur vervangen door lokale, organische alternatieven; en investeringen van historische omvang in nog niet ontdekte technologieën die kunnen helpen de crisis van waterverontreiniging en -tekorten, besmettelijke ziekten, de ineenstorting van koraalriffen en bestuivers en nog veel meer aan te pakken.
Een democratische planeconomie zou “meer met minder” kunnen doen als onderdeel van een geplande ecologische overgang – waarbij nutteloze en schadelijke sectoren, zoals wapenproductie en marketing, worden omgebouwd voor constructieve doeleinden; waarbij duplicatie, overproductie en geplande veroudering worden geëlimineerd; waarbij de nadruk ligt op het vervullen van behoeften in plaats van het genereren van kunstmatige wensen; en waarbij landbouw, transport en energieproductie worden omgevormd op een duurzame basis. In een dergelijk systeem zouden hele sectoren, gemeenschappen en steden democratisch worden gepland. Dit zou een einde maken aan kapitalistische verspilling en een rationelere toewijzing van middelen mogelijk maken. In een socialistisch systeem zou het doel van de economie niet langer zijn om winst te maken voor een kleine elite, maar om op een duurzame manier in menselijke behoeften te voorzien.
Samen staken – voor een strijdbare klimaatbeweging
De arbeidersklasse lijdt niet alleen onder de ergste gevolgen van de klimaatverandering, maar heeft ook een enorme macht. Werknemers doen de maatschappij draaien – van scholen tot fabrieken – en door te staken kunnen ze dit systeem tot stilstand brengen. De klimaatbeweging heeft geen echte of consistente bondgenoten in de kapitalistische heersende klasse. Alleen door zich te baseren op de methoden van sociale strijd en arbeidersstrijd kan zij effectief strijden voor de echte veranderingen die nodig zijn.
We moeten ons organiseren en opnieuw een strijdbare klimaatbeweging opbouwen die verbonden is met de arbeiders- en vakbondsbeweging. Een verenigde strijd zou bijvoorbeeld de behoefte aan gratis openbaar vervoer kunnen koppelen aan de vraag naar hogere lonen, of de noodzaak om groene technologieën in te voeren aan de behoefte aan kwaliteitsbanen voor jonge mensen. In al onze eisen moeten we ons richten tegen regeringen, super rijken en grote vervuilers – degenen met macht – en niet tegen mensen uit de arbeidersklasse.
De explosieve en militante jongerenacties toonden dat jongeren het voortouw nemen. Maar hoewel de schoolstakingen en de jongerenacties de regeringen onder druk hebben gezet om lippendienst te bewijzen, waren ze nog niet voldoende om belangrijke veranderingen teweeg te brengen. Om echte verandering af te dwingen, moeten we een massabeweging opbouwen met actiecomités op de scholen, hogescholen, werkplekken en lokale gemeenschappen om te bouwen aan economische stakingen die de economie lamleggen.
Heel wat vakbondsbureaucraten aan de top hebben een geschiedenis van het blokkeren van strijd. Op hen kunnen we niet vertrouwen, we moeten aan de basis bouwen onder werkenden en vakbondsmilitanten om samen op te komen voor vakbondsleiders die bereid zijn om de strijd aan te gaan. Alle effectieve campagne-tactieken moeten worden gebruikt, van petities, protesten, boycots, tot walkouts, bezettingen, blokkades en natuurlijk stakingen van verschillende duur en intensiteit.
Tenslotte moet de strijd voor klimaatactie onlosmakelijk verbonden zijn met alle strijd van mensen uit de arbeidersklasse tegen onderdrukking en ongelijkheid van welke aard dan ook. Het moet een strijd zijn van en voor de arbeidersklasse voor een eigen systeem. Het kapitalisme, het systeem van de rijken, ligt ten grondslag aan zowel sociale ellende als de vernietiging van de ecosystemen van de wereld.
Internationale arbeiderssolidariteit, geen imperialistische rivaliteit
Door de immense ongelijkheid in de wereld worden de armere landen het zwaarst getroffen door de klimaatcrisis. Om de eerste stappen te zetten tegen dit enorme onrecht, moeten alle buitenlandse schulden worden kwijtgescholden en octrooien op cruciale technologie en kennis worden geschrapt. In een kapitalistisch systeem krijgen winst, eigendom, octrooien en „intellectueel eigendom“ voorrang boven de behoeften van de mensheid en onze planeet. Dit bleek erg duidelijk tijdens de Covid-19 pandemie, toen de grote farmaceutische bedrijven vaccins oppotten terwijl ze de dood van miljoenen mensen accepteerden. Groene technologie, evenals medische en farmaceutische kennis en technologie, moeten vrij gedeeld worden tussen arbeiders in alle landen op basis van internationale solidariteit en samenwerking tussen de arbeidersklasse en de armen.
Het kapitalisme is een systeem dat niet in staat is tot werkelijke wereldwijde samenwerking. Nu gezamenlijke wereldwijde actie om de planeet te redden meer dan ooit nodig is, trekken kapitalisme en imperialisme de wereld alleen maar verder uit elkaar. Zelfs de klimaatcrisis wordt als wapen gebruikt in de nieuwe Koude Oorlog tussen de VS en China.
Alleen door de wereld te bevrijden van nationale concurrentie en inter-imperialistische rivaliteit en deze te vervangen door wereldwijde samenwerking kunnen de voorwaarden worden geschapen om een einde te maken aan de klimaatcrisis. Dit is enkel mogelijk door gecoördineerde actie van de internationale arbeidersklasse en armen voor wereldwijde revolutionaire verandering, tegen de nationale en internationale kapitalistische klassen die hun belangen verdedigen.
Organiseer je nu om te vechten voor internationaal socialisme
De verdedigers van het kapitalisme beweren soms dat hun systeem onvermijdelijk is; dat er “geen alternatief” is voor hun systeem. Aan iedereen die een klimaatramp wil afwenden en een rechtvaardige en duurzame toekomst wil opbouwen, zeggen wij dat er geen ander alternatief is dan te strijden om een einde te maken aan het kapitalistisch systeem. We moeten de rijkdom en grondstoffen van de wereld aan de miljardairsklasse onttrekken en gebruiken om de samenleving opnieuw op te bouwen op basis van democratische controle en solidariteit om op duurzame wijze in de menselijke behoeften te voorzien.
De rijke elite zal de macht echter nooit vrijwillig opgeven. We moeten ons organiseren om te vechten voor revolutionaire verandering. We hebben een massabeweging nodig, maar ook een revolutionaire organisatie met een programma om de strijd te bundelen, het kapitalisme te bestrijden en de maatschappij te transformeren.
Om systeemverandering op wereldschaal te bewerkstelligen, moet een dergelijke organisatie internationaal worden opgebouwd. Daarom strijdt International Socialist Alternative (ISA), een organisatie van arbeiders en jongeren, actief voor socialistische verandering in meer dan 30 landen. Sluit je aan bij ISA om de revolutionaire verandering af te dwingen die nodig is om een einde te maken aan het kapitalisme, de vernietiging van onze planeet en alle vormen van onderdrukking.
