Op 9 januari publiceerde Le Monde een vrije tribune ondertekend door 100 vrouwen, onder wie de bekendste Catherine Deneuve is. De tekst stelt dat #MeToo, in Frankrijk #BalanceTonPorc, is ontwikkeld tot een heksenjacht die de seksuele vrijheid bedreigt en een terugkeer aankondigt van een moralistisch en puriteins ideeëngoed. De controverse breekt meteen in alle kracht los.
Dossier door Anja Deschoemacker
Het opiniestuk schuwt de overdrijving niet. #MeToo zou geleid hebben tot een “waterval”van “verklikkingen” en ontslagen, waarbij mannen in hun professionele bezigheden worden geraakt “voor het aanraken van een knie”. Bij nader inzien blijkt uit de verschillende antwoorden op het opiniestuk dat “de waterval” in Frankrijk slechts een tiental mannen betreft van wie de naam circuleert op de sociale media en nog minder die effectief ontslagen zijn (en al helemaal niemand voor het aanraken van een knie).
“We verdedigen de vrijheid om lastig te vallen, wat onmisbaar is voor de seksuele vrijheid,” stellen de 100 in Le Monde. En ook: “Verkrachting is een misdaad. Maar het hardnekkig of onhandig flirten is dat niet.” Zelf beschouwen ze zich als “voldoende scherpzinnig om het onderscheid te maken tussen onhandig geflirt en seksuele agressie.”We moeten er blijkbaar van uitgaan dat de vrouwen die zich uiten via #MeToo en #BalanceTonPorc dat niet zijn.
De discussie in Frankrijk gaat op het moment van het verschijnen van dit opiniestuk vooral over de seksuele pesterijen in het openbaar vervoer, waarbij o.a. de “frotteurs” onder vuur worden genomen. Beschouwen Deneuve en co dit soort gedrag als onhandig flirtgedrag? Is er iemand die denkt dat een vrouw succesvol versierd kan worden door ongevraagd je geslachtsdelen tegen hen aan te wrijven op een plaats waar ze moeilijk weg kan komen, zoals op een overvolle metro? Zijn mannen die vrouwen op straat opmerkingen geven over de vorm van hun billen of borsten aan het flirten? Hoegenaamd niet!
“De ondertekenaars van de tribune vermengen bewust verleiding, gebaseerd op respect en plezier, met geweldsdaden,” stelt o.a. Caroline De Haas in één van vele boze reacties (site France Info, 10 januari) van Franse feministen. “Ze vergissen zich. Er is geen gradueel verschil tussen flirtgedrag en pesterijen, maar een verschil in natuur. Geweld is geen ‘verhoogde verleiding’.”
Ze stelt bovendien aan de kaak dat “heel wat ondertekenaars vaak het seksisme veroordelen wanneer dat vanuit mannen uit de volkse wijken komt. Maar de hand op de kont, als dat van mannen uit hun milieu komt, moet kunnen vanuit het ‘recht om lastig te vallen’.”
Hetzelfde zagen we hier ook in België in de eerste reacties op de affaire Bart De Pauw, waarbij vooral werd gezegd dat ‘het allemaal zo erg niet was’ en ‘binnenkort mogen mannen niets meer zeggen,’ terwijl diezelfde journalisten over mannen uit moslimlanden die hetzelfde gedrag vertonen – vrouwen als seksobjecten behandelen en dus de gelijkheid van man en vrouw ontkennen – stellen dat ze heropgevoed moeten worden of het land uitgezet.
De gelijkstelling van flirten en seksuele vrijheid met wat dat door vrouwen via #MeToo en #BalanceTonPorc wordt aangeklaagd, namelijk seksuele pesterijen, verbergt volgens Caroline De Haas en co de realiteit. “In Frankrijk zijn elke dag honderdduizenden vrouwen slachtoffer van pesterijen. Tienduizenden van seksuele agressie. Honderden van verkrachting. Elke dag.”
In verschillende reacties wordt gewezen op een zeker generatieconflict. #MeToo en #BalanceTonPorc komen vooral voort vanuit jonge vrouwen, terwijl de ondertekenaars van de tribune vooral oudere vrouwen zijn. Dit is te gemakkelijk en bij nader inzien bevinden zich vrouwen van alle generaties in beide kampen. Maar het is ongetwijfeld een factor. Wat aan de basis van de huidige opgang van feminisme onder jonge vrouwen ligt, is het verschil tussen de officiële ideologie van gelijkheid van man en vrouw in de westerse samenleving en de realiteit van een blijvende tweederangspositie van vrouwen.
#MeToo is geen pleidooi voor puritanisme
Wat door heel wat oudere vrouwen nog “normaal” werd gevonden, wordt vandaag door grote groepen vrouwen betwist. Dat groeiende bewustzijn wordt op verschillende plaatsen op verschillende continenten aangespoord door de beweging zelf. En niet enkel onder jonge vrouwen, vrouwen van oudere generaties beginnen te beseffen wat we in de voorbije decennia van constante besparingen al zijn kwijtgeraakt en wat dat voor hun leven betekent.
De impuls voor #MeToo heeft niets te maken met een zogenaamd “ethisch reveil” zoals we zien bij de “pro-lifebeweging” of de bewegingen tegen het huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht, of de verdediging van “katholieke waarden” tegenover ongelovigen en andersgelovigen. Het gaat er hem ook niet om zogenaamde “politieke correctheid” te verdedigen tegen de vrijheid van meningsuiting in, maar om het eisen van respect voor vrouwen, wat ook een einde aan de objectivering inhoudt.
Het gaat evenmin om een “mannenhatend” feminisme, in tegenstelling tot wat de tribune van Deneuve en co beweert. Hoewel er ongetwijfeld ook dergelijke voorbeelden te vinden zijn, is in de huidige beweging het besef sterk aanwezig dat het om een maatschappelijke visie op vrouwen gaat en om machtsstructuren in de maatschappij. Ook worden op de acties heel wat mannen gemobiliseerd die de beweging ondersteunen.
Een van de mooiste antwoorden op de Tribune, was die van romanschrijfster Leila Slimani, “Un porc, tu nais?” (12 januari).
“In de straat lopen. ’s Avonds de metro nemen. Een minirok dragen met een decolleté en hoge hakken. (…) In die momenten van het leven, dagelijks en banaal, eis ik het recht op niet lastig te worden gevallen. Het recht om er zelfs niet aan te denken.(…) Ik wil niet alleen een innerlijke vrijheid. Ik wil de vrijheid om buiten te leven, in de vrije lucht, in een wereld die ook een beetje van mij is.
“Ik ben geen klein fragiel dingetje. Ik eis niet beschermd te worden, maar ik wil mijn recht op veiligheid en respect doen gelden. En de mannen zijn niet, en verre van, allemaal varkens. Met hoeveel zijn ze niet, deze laatste weken, die me hebben verbaasd en verrukt door hun capaciteit om te begrijpen wat er gaande is. (…) Want aan de basis bevindt zich achter die zogenaamde vrijheid om lastig te vallen een zeer deterministische kijk op mannelijkheid: als varken word je geboren. (…) De mannen die ik ken, walgen van deze reactionaire visie op viriliteit. Mijn zoon zal, hoop ik, een vrije man zijn. Vrij, niet om lastig te vallen, maar vrij om zich anders te definiëren dat een roofdier dat geleid wordt door niet controleerbare impulsen. Een man die kan verleiden door de duizend prachtige manieren waarover mannen beschikken om ons te verleiden.
“Ik ben geen slachtoffer. Maar miljoenen vrouwen zijn het wel. Dat is een feit en geen moreel oordeel (…)
“Ik hoop dat er een dag komt dat mijn dochter ’s nachts in de straat zal lopen met een minirok en een décolleté, dat ze alleen een reis om de wereld doet, dat ze de metro neemt om middernacht zonder bang te zijn, zonder er zelfs aan te denken. De wereld waarin ze dan leeft, zou geen puriteinse wereld zijn. Het zou, ik ben er zeker van, een rechtvaardiger wereld zijn, waar de ruimte voor liefde, genot, het spel van verleiding enkel nog mooier en uitgebreider zal zijn. Tot op een punt dat we het ons nog zelfs niet kunnen inbeelden.”
Vrouwenonderdrukking zal uit de wereld verdwijnen samen met alle vormen van onderdrukking – of helemaal niet
We delen die hoop dat er een tijdperk komt van vrijheid in alle menselijke relaties, een tijdperk waarin de mens niet door de mens wordt onderdrukt en uitgebuit. Een tijdperk waarin alle relaties, inbegrepen seksuele relaties, gebaseerd zijn op onderling verlangen, genot en respect en niet geperverteerd zijn door de maatschappelijke rollen en posities die mannen en vrouwen in het huidige systeem worden toebedeeld.
We denken ook dat dit geen utopie is, geen niet te verwezenlijken ideaal. Maar het moet duidelijk zijn dat een ernstige strijd nodig zal zijn om hem te verwezenlijken, een strijd die de fundamenten van het kapitalisme omver gooit. Een strijd die er niet één is van vrouwen tegen mannen, maar van alle onderdrukten tegen de onderdrukkende en uitbuitende heersende klasse.
Het is de tribune van de 100 die volledig voorbij gaat aan de kwestie van wie de macht heeft in de samenleving. Het gaat ook voorbij aan de vraag van reële wederzijdse toestemming die enkel gegeven kan worden tussen gelijkwaardige partners. Zeer veel vrouwen bevinden zich in een afhankelijke positie, niet omdat het “tengere kleine dingetjes” zijn die niet in staat zijn zichzelf recht te houden, maar omdat ons het soort jobs en contracten, degelijke uitkeringen en sociale politiek op vlak van huisvesting en diensten ter ondersteuning van de combinatie werk en gezin worden ontzegd die een dergelijke onafhankelijkheid garanderen.
Veel deeltijds werkende moeders die moeten instaan voor de zorg voor hun gezin, de hele dag werken maar ondertussen wel een te laag loon krijgen om zelfstandig een degelijke woonst te huren, zullen er niet zijn geweest onder de 100 ondertekenaars. Het zijn zij die de ongewenste intimiteiten van hun baas of overste of van de klanten van hun bedrijf niet kunnen weigeren en het gewoon moeten ondergaan uit angst hun job te verliezen. Het zijn zij die nu wereldwijd hun protest uiten in de nasleep van de Weinstein-affaire, die zich dan wel afspeelde in Hollywood tussen mensen die allemaal bevoorrecht zijn, maar evengoed het klassieke verhaal van de macht vertelt: mannen met macht nemen wat ze kunnen krijgen, het systeem biedt hen er alle kansen toe.
We verwerpen het kapitalistisch systeem waarin racisme, seksisme, homofobie en alle mogelijke vormen van uitbuiting, onderdrukking en discriminatie welig tieren op een ondergrond van klassenonderdrukking door een minieme minderheid van kapitalisten over de rest van de wereldbevolking. Onderdrukking zit gewoon ingebakken in dit systeem: het is aanwezig in alle aspecten ervan.
We vechten voor een reële emancipatie van vrouwen, wat voor ons betekent dat geen enkele vrouw nog afhankelijk is van een mannelijke partner of van de verkoop van “seksuele diensten” om in haar levensonderhoud te voorzien. Onder het kapitalisme vandaag is dat een strijd tegen het besparingsbeleid en voor een arbeidsmarkt gebaseerd op werkbare voltijdse jobs met vaste contracten en degelijke lonen voor iedereen. Het is een strijd die enkel samen met de arbeidersbeweging tot overwinningen kan leiden.
Maar socialisme is meer dan enkel de strijd voor ons dagelijks brood. We moeten de strijd van alle onderdrukte groepen verenigen tegen onze gemeenschappelijke onderdrukker. Dat kan enkel indien we niet enkel de economische verzuchtingen ter harte nemen, maar ook de strijd voeren tegen de specifieke onderdrukking van verschillende groepen, o.a. vrouwen, maar ook LGBTQI+, onderdrukte minderheden, migranten, vluchtelingen en sans-papiers, … Het socialisme maakt niet alleen een einde aan het kapitalisme, maar ook aan de klassensamenleving zelf, een systeem dat de geschiedenis van de mensheid domineert sinds de antieke oudheid en alle vormen van ongelijkheid en onderdrukking heeft voortgebracht.
