De rellen van de afgelopen dagen troffen vooral de armere wijken en hun inwoners. Winkeliers hebben hun kleine bedrijfjes in vlammen zien opgaan of hun inventaris in handen van plunderaars zien belanden. Wellicht zullen sommige winkeliers besluiten uit de wijken te vertrekken, wat de toch al slecht leefbare situatie in die wijken niet ten goede zal komen. De rellen veroorzaken begrijpelijkerwijs afkeer onder de meerderheid van de bevolking. Maar het volstaat niet om de rellen alleen maar te veroordelen, we moeten ook kijken naar waar ze vandaan komen.
Hoewel Nederland een land is dat niet vaak met rellen wordt geassocieerd, hebben deze rellen nog lang op zich laten wachten. De drie weken durende avondklok die de demissionaire Nederlandse regering heeft ingevoerd, was de spreekwoordelijke druppel die de emmer deed overlopen. De maatregel zelf heeft brede steun, men begrijpt de noodzaak om het besmettingspercentage terug te dringen voordat de Britse variant medio februari Nederland treft. Halverwege maart zou de epidemie uit de hand kunnen lopen en in april zouden ziekenhuizen overstroomd raken, aldus het RIVM.
Na jaren van privatiseringen van publieke diensten, waaronder gezondheidszorg door conservatieven, liberalen en sociaaldemocraten, is het vertrouwen in de overheid op een dieptepunt aangeland. In Nederland zijn de vakbonden al decennialang gericht op deals met de bazen zoals tot uiting komt in het ‘poldermodel’. De sociaaldemocratie speelde een verraderlijke rol bij het opleggen van bezuinigingen en zelfs de Socialistische Partij drukte het ”marxisme” weg, onderdrukte degenen die zich daartegen verzetten (ROOD bijvoorbeeld) en omarmde de afgelopen twee decennia een positie van klassensamenwerking (samenwerking zoeken met neoliberale partijen, zoals de VVD in Amsterdam en Arnhem).
Tegelijkertijd komt schandaal na schandaal aan de oppervlakte waarbij de rijken zichzelf helpen en de armen worden vervolgd. Daardoor begon rechtse propaganda de protesten te domineren. Terwijl armere boeren protesteerden tegen de beperkingen die de overheid hen oplegde voor stikstofuitstoot, werden deze protesten overgenomen en georganiseerd door landbouwmultinationals.
De PVV van Wilders is geneigd de COVID-maatregelen te steunen en Forum voor Democratie, verzet zich ertegen. “Trumpisme op klompen” om zo te zeggen. Forum voor Democratie boekte grote winst bij de provinciale verkiezingen in 2019, maar verloor terrein ten gunste van de PVV. Ondertussen speelden kleine rechtse groeperingen een rol bij het organiseren van eerdere protesten, maar de huidige rellen zijn een allegaartje van rechtsextremisten, ‘vrijheidsstrijders’ en gefrustreerde jongeren, uitgesloten van scholen, banen en huizen en in confrontatie met een gemeenschappelijke vijand, de staat, voornamelijk georganiseerd via sociale media.
De voedingsbodem voor de rellen is de grimmige situatie waarmee jongeren in veel gebieden en armere buurten worden geconfronteerd. 30% van de Nederlandse beroepsbevolking werkt in onzekere banen, het hoogste aantal van Europa. In de huidige situatie krijgen ze alleen laagbetaalde banen met weinig werkzekerheid als ze die al kunnen vinden. Het onderwijs in Nederland is duur en de kwaliteit is laag, ook aan de universiteiten. Het woningtekort is enorm en de huren zijn onbetaalbaar. Iets kopen is voorbehouden aan hoger opgeleide jongeren, die daarvoor vaak hun inkomen als partners moeten bundelen.
Jongeren hebben moeten accepteren dat er helemaal geen hulp van de overheid is om hun problemen op te lossen. En er is flagrante discriminatie van mensen met een andere achtergrond. De regering moest op 17 januari aftreden vanwege het toeslagen schandaal.
Veel mensen zijn geruïneerd. Gezinnen vielen onder druk uit elkaar. Mensen werden gedwongen te verhuizen en uit huis gezet. Alle betrokken partijen, de belastingdienst, andere ministeries, rechters, het parlement, de media negeerden meer dan tien jaar wat er aan de hand was.
Werknemers, vooral jonge werknemers, beseffen dat ze geen steun van de staat krijgen. Het enige wat ze krijgen zijn blauwe enveloppen van de belastingdienst. Het schandaal rond de toeslagen maakte duidelijk dat de overheid op gewone mensen jaagt zonder enige rechtvaardiging. Covid kwam daar bovenop en legde de rampzalige resultaten van jaren van neoliberale bezuinigingen bloot. De levering van voldoende persoonlijke beschermingsmiddelen was een mislukking, aangezien de overheid rekende op de goodwill van particuliere bedrijven.
Dit wordt nu herhaald met vaccins waarvoor geen serieus plan voor massale vaccinatie kan worden uitgewerkt. Enerzijds omdat de particuliere bedrijven niet bereid zijn om levering op een redelijk tijdstip te garanderen, en in mindere mate omdat er enig wantrouwen heerst, vooral onder jongeren, tegen particulier ontwikkelde vaccins. Jongeren hebben in deze context het gevoel dat zij altijd degenen zijn die de dupe zijn.
En dit keer zijn enkele van de beperkte vrijheden die jonge mensen hebben om zich in ieder geval te amuseren, weggenomen. Toen cafés en concerten sloten, zochten jonge arbeiders een uitlaatklep in feesten onder viaducten, bijeenkomsten in parken, verlaten fabrieken enz. schuilend in de duisternis van de winter. De avondklok nam dat weg.
De rellen komen niet als een verrassing. Ze zaten er al jaren aan te komen. Zowel op het platteland, in vissersdorpjes als in steden. Helaas bieden de rellen geen perspectief. Het is een opstand, maar een blinde, gericht op de verkeerden.
De rellen, al drie dagen op rij, hebben de steun voor de regering en de politie vergroot. Alle ministers van de regering vallen over elkaar heen in hun veroordeling van de rellen en beschrijven de “waanzin” van de gebeurtenissen. Bijzonder domme daden waren onder meer het stenigen van een ziekenhuis in Enschede en het platbranden van een COVID-teststraat op Urk. Verbijsterde gezondheidswerkers konden het ziekenhuis niet verlaten toen hun dienst afliep.
Als vakbondsleiders en linkse partijen de schuld zouden leggen waar het echt ligt, bij de grote farmaceutische bedrijven, de markt en het winstsysteem, zou deze energie kunnen worden gebruikt voor een positieve strijd in het belang van arbeidersgezinnen. Helaas zijn vakbondsleiders en linkse partijen volledig onzichtbaar; de enige vakbondsleiders die naar voren zijn gekomen, zijn vakbondsleiders van de politie. Partijen steunen de regering bij het handhaven van de avondklok, enkele rechtse partijen in de periferie uitgezonderd.
De VVD zal haar meerderheid bij de verkiezingen in maart vergroten. De hele situatie vergroot helaas ook de steun voor meer repressieve maatregelen. Waar er duidelijk een groot verschil was in het protest in de middag in Amsterdam, onwettig onderdrukt, en de oproep tot “Rellen tegen de regering” na een avondklok in verschillende steden, die uit de hand liepen door brandstichting en plundering.
Deze gevaarlijke mix van gefrustreerde jeugd en extreemrechts moet worden bestreden. Alleen strijd en organisatie werpen vruchten af. De vakbonden en de linkse partijen zijn niet in staat verbinding te maken met nieuwe lagen op basis van hun aanpak van klassensamenwerking.
Nodig is om die brede lagen, van uitkeringsontvangers, arbeiders, vakbondsleden te organiseren rond offensieve eisen, zoals:
- Een minimumloon van 14 euro,
- Echte banen in plaats van ‘sollicitatiehulp’,
- Een fatsoenlijk loon voor zelfstandigen,
- Afschaffing van alle flexibele en nul uren contracten,
- Betaalbare huisvesting en renationalisering van alle openbare diensten; te beginnen met gezondheidszorg en grote farmaceutische bedrijven; openbaar vervoer en onroerend goed, financiële instellingen om alle middelen te kunnen gebruiken om een echte uitweg te bieden uit de dagelijkse problemen.
We hebben publiek eigendom, planning en publieke controle nodig, geen private winst. We hebben een echte socialistische partij en vechtende vakbonden nodig. Tijd om een socialistisch alternatief op te bouwen.
