“Samen met de 200ste verjaardag van de geboorte van Karl Marx, maakt het socialisme een comeback in het Amerikaanse politieke discours.” Dat was de openingszin van een 72 pagina’s tellend rapport van het “Council of Economic Advisors,” een raad van veertig professionele economen die voor het Witte Huis van Trump werken.
Dossier door Bryan Koulouris, Socialist Alternative
Het rapport in Koude Oorlogstijl werd eind oktober gepubliceerd, midden in de campagne voor de tussentijdse verkiezingen. Het doel was om mensen af te schrikken met het idee dat bekende Democraten economische rampspoed willen aanrichten door een ‘socialistisch’ beleid. Het doel van het rapport en Trumps eigen tussenkomsten op verkiezingsmeetings en op Twitter was om de Democratische leiding te linken aan de progressieve oppositie binnen die partij en vervolgens om zelfverklaarde democratische socialisten zoals Alexandria Ocasio-Cortez te linken aan de Russische Revolutie, het stalinisme en Venezuela. Ondertussen zijn Ocasio-Cortez en Rashida Tlaib van de Democratic Socialists of America verkozen in het nationaal parlement en raakten in de deelstaatparlementen andere socialisten verkozen. Dit gebeurde met een historisch hoge opkomst. Hiermee werd de angstcampagne van Trump beantwoord.
Het onmiddellijke doel van het rapport was een politieke boodschap voor de tussentijdse verkiezingen. Maar de Council of Economic Advisors en de rechtse regering die hen inhuurt, zijn wel enorm bezorgd over de groeiende populariteit van socialistische ideeën in de VS. De professionele ideologen van het Witte Huis verspilden heel wat inkt, maar brachten geen antwoord op deze centrale vraag: hoe komt het dat zoveel mensen, in het bijzonder jongeren, vandaag zo geïnteresseerd zijn in socialistische ideeën? Ze doen zelfs geen poging om deze vraag te beantwoorden. Een eerlijk antwoord zou immers vernietigend zijn voor het huidige kapitalisme. De nieuwe generatie kent een recordniveau inzake economische ongelijkheid, botst op de rampzalige klimaatverandering, zit vast aan een vreselijke schuldenlast, komt niet verder dan laagbetaalde jobs en dan zijn er nog de structurele vormen van racisme en seksisme. Marx’ ideeën van de klassenstrijd blijven 200 jaar na zijn geboorte bijzonder actueel.
Heel wat nieuwsbronnen hebben over het rapport van het Witte Huis bericht, maar ze gingen allemaal voorbij aan de onderliggende oorzaak van het groeiende belang van socialistische ideeën en ze brachten evenmin een coherente definitie van socialisme. In de plaats daarvan benadrukten media als de New York Times, CNN of Vox.com de absurditeit van een document waarin het Democratische boegbeeld over dezelfde kam wordt geschoren als dictator Jozef Stalin. Er staan effectief wel een aantal lachwekkende zaken in het rapport, zo is er een grafiek over de prijs van een pick-up truck in landen doorheen de wereld. Maar in de reacties van de gevestigde media en de liberale commentatoren op dit document van het Witte Huis ontbrak het aan ernstige analyses en antwoorden op de onderliggende vragen.
Kapitalisme zonder zelfvertrouwen
Heel wat economen die aan dit rapport meeschreven, zijn voormalige “vrijemarktfundamentalisten” die zich keerden tegen elke overheidstussenkomst in de wereldeconomie. Vandaag verdedigen ze de benadering van Trump die steeds meer invoerheffingen oplegt en protectionistische maatregelen neemt in het kader van een dieper wordende handelsoorlog, in het bijzonder met China. In de verdediging van een systeem in crisis wordt de ene ideologische rechtvaardiging snel ingewisseld voor een andere om het kapitalisme en de uitbuiting van de werkenden toch maar te rechtvaardigen. Deze ‘zigzags’ zijn een uitdrukking van de groeiende bezorgdheid over het zogenaamde ‘economisch herstel’ op basis van enorme ongelijkheid en schulden die kunnen leiden tot een nieuwe wereldwijde recessie.
De Amerikaanse beurzen kenden de voorbije weken opmerkelijke verliezen, onder meer door stijgende rentevoeten en de groeiende vrees voor een recessie of een ernstige globale financiële crisis. De heersende klasse weet dat het herstel enkel de 1% rijksten ten goede kwam terwijl de schulden wereldwijd fors toenamen. Ernstige pro-kapitalistische publicaties uiten een grote bezorgdheid over de mogelijkheid van een nieuwe economische crisis. Het rapport van het Witte Huis verwijst niet openlijk naar de economische situatie, maar getuigt van een bezorgdheid dat socialisme de komende jaren enkel nog populairder zal worden omdat het kapitalisme niet in staan is om de meerderheid van de bevolking een stabiele levensstandaard te geven.
De miljardairs en hun spreekbuizen zijn terecht bezorgd. Samen met de groeiende, maar nog steeds kleine, socialistische beweging in de VS, is er een toename van strijdbewegingen door werkenden. De lerarenrevolte toonde dat ook door Republikeinen gedomineerde staten het toneel kunnen vormen van vastberaden en succesvolle stakingen. Ongeorganiseerde werkenden, zoals die bij Google of McDonald’s, twee van de belangrijkste bedrijven ter wereld, gingen over tot acties tegen seksueel wangedrag. In het verleden kenden socialistische organisaties in de VS steeds een groei die samenviel met toenemende klassenstrijd.
Er is in het bijzonder onder jonge werkenden een groeiende interesse in socialistische ideeën. Deze werkenden zullen een belangrijke rol spelen in komende stakingen en bewegingen. Deze jongeren groeiden op met de vernietigende effecten van de economische crisis van 2007-08, velen zagen hoe hun ouders hun job of huis verloren. Miljoenen millenials hadden grote hoop in Obama maar waren teleurgesteld door de redding van de banken, de aanhoudende oorlogen en de verderzetting van het institutionele racisme. De afgelopen tien jaar stonden jongeren vooraan in diverse strijdbewegingen, van Occupy Wall Street over Black Lives Matter, de campagne voor 15 dollar per uur tot de oproep van Bernie Sanders voor een “politieke revolutie tegen de miljardairsklasse.”
Het rapport van het Witte Huis merkt terecht op dat “het onduidelijk is wat een doorsnee kiezer in gedachten heeft als hij of zij aan ‘socialisme’ denkt.” Dat klopt ook voor de aanhangers van Sanders en de meeste van de 50.000 leden van de Democratic Socialists of America (DSA). Socialist Alternative gaat het debat aan over wat echt socialisme is en vindt een grote openheid voor onze ideeën van een volledige breuk met het kapitalisme en het belang van de arbeidersklasse die centraal is om tot overwinningen te komen.
De zoektocht naar maatschappijverandering is verbonden met een tanend vertrouwen in gevestigde politici, zowel ‘linkse’ als rechtse. Als socialisten er niet in slagen om brede lagen van de werkende klasse voor hun ideeën te winnen, dan kan de ruimte voor rechtse ideeën groeien, zeker in het kader van een hernieuwde economische neergang. Als er geen duidelijk alternatief is, kunnen delen van de bevolking overtuigd raken van het idee dat zondebokken verantwoordelijk zijn voor hun problemen – waarbij terecht gewezen wordt naar de gevestigde Democratische politici maar waarbij er ook een opgang is van racistische of seksistische ideeën. Stoutmoedige bewegingen met een duidelijke oproep aan de werkenden kunnen dat tegenhouden. Zo is een meerderheid van de Republikeinse kiezers voorstander van “Medicare for All”, een gegarandeerde gezondheidsverzekering. Bij de tussentijdse verkiezingen werd in traditioneel Republikeinse staten als Idaho, Utah en Nebraska bij referendum gestemd voor een uitbreiding van de bestaande gezondheidszorg. In Missouri werd een antivakbondswet weggestemd.
Algemene gezondheidszorg
Het stuk over gezondheidszorg in het rapport van het Witte Huis liet heel wat ruimte voor spot. Er is een aanval op publieke gezondheidszorg in andere landen, maar daartegenover plaatst het Medicare (een regeringsprogramma) als tegenvoorbeeld! De gevestigde media kwamen niet bij van het lachen, maar legden niet uit waarom er geen algemene gezondheidszorg voor iedereen is in de VS ondanks de populariteit ervan onder brede lagen van de bevolking. De gevestigde media legden ook niet uit waarom er zoveel lange wachtlijsten en andere complicaties zijn in de door de overheid gefinancierde zorgstelsels in Europa en elders.
In Groot-Brittannië kwam de NHS, de National Health Service, er na de Tweede Wereldoorlog. Er kwamen op dat ogenblik doorheen Europa elementen van sociale zekerheid en van de ‘welvaartstaat.’ Deze overwinningen werden niet zomaar gegeven door de gevestigde politici, ze waren het resultaat van protestbewegingen, stakingen en politieke acties. Massale arbeiderspartijen, zowel socialistische als communistische, genoten een brede steun voor hun eisen van algemene gezondheidszorg voor iedereen. De arbeidersbeweging had een grote invloed in de na-oorlogse periode.
In de VS wonnen de werkenden in de jaren 1930 en 1940 elementen van sociale zekerheid en voordelen rond zorg en pensioenen in bedrijven. Dit was het resultaat van stakingsbewegingen en de groei van grote industriebonden. Met een massale arbeiderspartij hadden we toen ongetwijfeld meer afgedwongen. Beide grote politieke partijen worden immers gecontroleerd door Wall Street, ondanks onderlinge verschillen. De multimiljarden sectoren van farmaceutische bedrijven, verzekeringsbedrijven en ziekenhuisketens betalen politici van beide partijen. Hierdoor wordt het enorm populaire idee van algemene gezondheidszorg voor iedereen door geen enkele partijleiding verdedigd. De opkomst van nieuwe strijd en de groei van socialistische organisaties kan daar verandering in brengen.
Socialist Alternative vecht actief mee voor elke verworvenheid die onder het kapitalisme kan bekomen worden om het leven van de werkenden te verbeteren, denk aan hogere lonen of taksen voor de superrijken om te betalen voor zorg en onderwijs. Tegelijk weten we dat de kapitalisten wat ze ons noodgedwongen moeten geven met de ene hand steeds proberen terug te pakken met de andere hand zodra ze er een gelegenheid toe zien omdat onze bewegingen zwakker staan of als hun systeem in crisis raakt. Zo wordt de sociale zekerheid in heel Europa ondermijnd door een tekort aan publieke middelen. Dit leidt tot afdankingen en een slechtere dienstverlening. Ondanks wat Bernie Sanders, het rapport van het Witte Huis en heel wat gevestigde media beweren, is Zweden geen socialistisch land. De arbeidersbeweging heeft er in het verleden belangrijke hervormingen afgedwongen, maar de macht van de grote bedrijven over de samenleving werd nooit gebroken. Zweden kende de afgelopen jaren drastische besparingen om de werkenden te laten betalen voor de wereldwijde crisis.
Wij pleiten ervoor om de macht te breken van de farmaceutische bedrijven en de 500 grootste bedrijven die ons leven, werk en beleid bepalen. Gezondheidszorg moet een mensenrecht zijn, net als huisvesting, voedsel, onderwijs en transport. Energie in publieke handen kan groene jobs voorzien en een transitie van fossiele brandstoffen naar hernieuwbare energie. Democratische arbeiderscontrole en –beheer van de grote banken moet een einde maken aan het casinokapitalisme dat gokt met onze levens en de verliezen op de gemeenschap afwentelt.
Het kapitalisme slaagt er niet in om te voorzien in de basisvoorzieningen van miljoenen mensen in de VS en de rest van de wereld. Volgens een nieuwe studie verdienen 43% van de Amerikaanse gezinnen niet genoeg voor een maandbudget van huisvesting, voedsel, kinderopvang, gezondheidszorg, transport en een gsm. De enige manier om tot een degelijke levensstandaard voor iedereen te komen, is door de grootste bedrijven onder democratische arbeiderscontrole en –beheer te plaatsen zodat de beschikbare middelen kunnen ingezet worden naargelang de noden van de samenleving.
De betekenis van socialisme: Venezuela en Russia
Zowel het rapport van het Witte Huis als de gevestigde media die erop antwoordden, brengen heel wat onwaarheden vanuit verschillende standpunten. Beiden hebben een vertekend beeld van wat de afgelopen 20 jaar in Venezuela gebeurde. Beiden schakelen de Russische revolutionair Lenin gelijk het de stalinisten en bureaucraten die een contrarevolutie doorvoerden tegen de bevrijdende verandering die Lenin mee geleid had in 1917.
Het rapport van het Witte Huis verwijst heel veel naar Venezuela als een voorbeeld van het falen van ‘socialisme.’ Het kapitalistische bewind is echter nooit gebroken in Venezuela, ondanks grote bewegingen en enkele positieve hervormingen. De olierijkdom in Venezuela werd bijvoorbeeld gebruikt om onderwijs en gezondheidszorg te financieren, maar het grootste deel van die rijkdom ging wel naar de internationale grootbanken. Toen de olieprijzen zakten, was het crisis. Het falen van Chavez en Maduro om doorheen mobilisatie van de werkenden een einde te maken aan de uitbuiting in het land, liet ruimte aan miljardairs in Venezuela en het buitenland, in het bijzonder in de VS, om de economie te saboteren en rechtse oppositie te ondersteunen. De oliebedrijven moesten volledig uit handen van de private sector gehaald worden om de middelen ervan in te zetten voor sociale diensten. Het falen van het reformistische populisme in Venezuela toont dat er nood is aan een beweging van onderuit en een gemobiliseerde arbeidersklasse om zo de rechterzijde en de internationale kapitalistische sabotage te verslagen.
De Russische revoluties van 1917 maakten een einde aan de feodale monarchie, droegen bij tot het einde van de Eerste Wereldoorlog en vestigden een samenleving onder controle van democratische raden van werkenden, boeren en soldaten. Lenin en de Bolsjewieken speelden een leidinggevende rol in deze geslaagde revolutie waar internationaal naar uitgekeken werd als een baken van hoop. Het leidde tot invasies door tal van buitenlandse legers. Samen met het uitgestrekte platteland en het gebrek aan succesvolle revoluties elders, zorgde dit voor het isolement van de Russische Revolutie. De stalinistische bureaucratie kon daarop groeien inzake macht en omvang. De stalinisten vestigden een dictatuur die gebruik maakte van de verworvenheden van de geplande economie. Socialisten moeten dit ernstig bestuderen en Lenin niet gelijkstellen met de stalinisten die de ideeën van Lenin gekaapt hebben. Socialist Alternative ging hierover overigens in discussie met Bhaskar Sunkara van Jacobin, waarbij we het vooral hadden over lessen van deze ervaring voor socialisten vandaag.
Zowel in Venezuela als Rusland was er niet de ontwikkelde industriële en technologische rijkdom die de VS kent. Het rapport van het Witte Huis stelt dat socialisme in de VS een terugkeer naar een landbouwsamenleving zou betekenen. Socialisten pleiten er nochtans voor om de meest ontwikkelde technologieën in te zetten om het leven van de mensen te verbeteren en verdere vooruitgang van de technologie mogelijk te maken. Vandaag wordt innovatie gebruikt om mensen af te danken en lonen te drukken, in plaats van dit te gebruiken om de werkweek drastisch in te korten zonder loonverlies.
Een einde maken aan uitbuiting en onderdrukking
Het rapport van het Witte Huis brengt de oude argumenten dat socialisme ingaat tegen de menselijke natuur en tal van andere zaken waar we hier niet op zullen antwoorden. Maar de rechtse aanval op het socialisme biedt ons wel een kans om voor een nieuwe generatie van socialistische activisten en arbeiders in actie onze socialistische ideeën te verduidelijken.
We moeten strijden voor al wat we kunnen winnen onder het kapitalisme en tegelijk doorheen onze strijdbewegingen, onze vorming, organisatie en solidariteit van de arbeidersklasse de basis leggen om een einde te maken aan dit rotte systeem. Het kapitalisme hervormen zal niet volstaan, er is fundamentele verandering nodig om het gevaar van de rechtse reactie en de klimaatramp te stoppen. Socialisme gaat niet over politici die bedrijven bezitten, zoals het Witte Huis ons wil laten geloven. Echt socialisme betekent democratische controle over de belangrijke sectoren van de economie en over ons leven. Een wereldwijde economische planning zou de basis leggen voor een transitie naar een groene economie en zou miljarden mensen uit de armoede halen.
In onze strijd tegen ongelijkheid vechten we tegen alle vormen van onderdrukking, waaronder racisme, seksisme en homofobie die inherent zijn aan dit systeem van uitbuiting. Deze strijd beperkt zich niet tot de VS. Socialisme is even internationaal als de arbeidersklasse zelf. We moeten onze acties internationaal coördineren, net zoals het personeel van Google dit deed. Daarom maakt Socialist Alternative deel uit van het Committee for a Workers’ International dat actief is op alle continenten in de strijd voor een andere samenleving zonder uitbuiting en onderdrukking.
