Timmermans. Foto: Wikimedia Commons
Terwijl in een aantal landen extreem-rechts of populistisch rechts grote overwinningen boekte bij de Europese verkiezingen, zullen in Nederland veel mensen enigszins opgelucht zijn geweest dat Forum voor Democratie niet opnieuw een monsterzege behaalde. Het werd geen strijd tussen Rutte en Baudet om de eerste plaats, zoals het in de media van tevoren voorgesteld werd, maar de PvdA werd de grootste, met een campagne die pro-Europa was, maar wel voor een progressief en sociaal Europa. Dit betekent echter niet dat er sprake is van politieke stabiliteit, of dat er sprake is van echt vertrouwen in de PvdA.
In de media werd de grote overwinning van de PvdA vooral uitgelegd als “het Timmermans-effect”. Dat Timmermans eigenlijk de enige lijsttrekker was die bekendheid had zal zeker meegespeeld hebben. Maar belangrijker was het “anti-Brexit-effect”. De chaos in het Verenigd Koninkrijk rond de Brexit heeft veel mensen afgeschrikt van het idee voor een Nexit: waar in een onderzoek van 2014 nog 24 procent vond dat Nederland uit de EU zou moeten stappen, is dat nu nog maar 15 procent. Twee derde is tegen een ‘Nexit’. Zelfs onder PVV-stemmers (44%) en Fvd-stemmers (36%) is geen meerderheid voor een Nexit. Daarentegen moeten we ook niet vergeten dat bijna 6 op de 10 mensen thuis bleef, en onder die groep gaf in een peiling bijna een op de drie aan geen vertrouwen te hebben in de Europese politiek. Dus van een breed vertrouwen in de EU is ook geen sprake.
De PvdA voerde een campagne die pro-Europees was, maar wel voor een meer sociaal Europa. Bijvoorbeeld door een Europees minimumloon te eisen. Daarmee werd een stem op de PvdA een alternatief voor diegenen, die zich niet wilden beperken tussen een keuze tussen het neoliberale Europa van Rutte en de rechts-nationalistische visie van Baudet. De sterke protestmobilisaties van de afgelopen maanden rond klimaat, pensioenen e.d. zullen daarbij ook een effect gehad hebben. Dit betekent echter niet dat de PvdA nu opeens weer gezien wordt als een geloofwaardig politiek alternatief. De werkenden zijn de afbraak tijdens de regeringsdeelname van de PvdA nog niet vergeten. Onderzoeksbureau Ipsos vroeg kiezers wat ze zouden hebben gestemd als er tegelijk Tweede Kamerverkiezingen zouden zijn. Bij veel partijen gaven zo’n acht op de tien kiezers aan dan dezelfde partij te kiezen, maar bij de PvdA zijn dat er maar vier op de tien.
Een belangrijk element bij de Europese verkiezingen was het enorme verlies voor de SP, die beide zetels in het Europarlement verloor. De SP raakte klem nu de strijd vooral ging tussen rechts-nationalistisch anti-Europa en “progressief” pro-Europa, maar dat lag vooral aan haar campagne en programma. De persoonlijke aanval op Timmermans met het beruchte spotje, dat nauwelijks een politieke boodschap bevatte en dan nog één met nationalistische elementen, werkte als een boemerang. De SP legde niet uit dat de EU een neoliberaal, kapitalistisch project is, bedoeld om de werkenden gecoördineerd verslechteringen door de strot te duwen, en had geen duidelijk alternatief. Het migratiestandpunt, dat een opportunistische poging is om stemmen van populistisch rechts terug te winnen, zal bovendien veel linkse kiezers, vooral jongeren, vervreemd hebben van de SP.
Een politiek alternatief voor jongeren en werkenden is nog steeds broodnodig. De PvdA is lang geleden opgehouden dat te zijn, met haar capitulatie voor het vrije-markt denken en het uitvoeren van enorme bezuinigingen tijdens meerdere regeringsdeelnames. De SP staat nu op een kantelpunt: ofwel leidt een brede en democratische discussie binnen de partij tot de hoogstnodige koerswijziging waardoor de partij weer politiseert en opnieuw een aantrekkingskracht kan worden voor geradicaliseerde werkenden en jongeren, ofwel komt de toekomst van de SP ernstig in gevaar.
Een brede en democratische arbeiderspartij met een socialistisch programma is nodig om op het politieke veld de belangen van de arbeidersklasse te behartigen. Zo’n partij kan in het parlement tegenspel bieden tegen het algemene neoliberale en populistische geweld. Een brede arbeiderspartij zou parlementaire vertegenwoordiging niet gebruiken als oplossing, maar als een platform voor het uitrollen van socialistische ideeën in de maatschappij.
