“Het komt door de crisis!” Die uitdrukking is vandaag helaas gemeengoed. Energiecrisis, stijgende voedselprijzen, geopolitieke spanningen … beheersen ons leven, onze jobs en onze toekomst. Van waar komt deze crisis die zo zwaar weegt op ons leven vandaag en op onze toekomst? Wat betekent het nieuwe economisch tijdperk? Is dit slechts een aanpassing van het kapitalisme of is er meer aan de hand? We spraken hierover met Eric Byl, lid van de internationale leiding van ISA (International Socialist Alternative), waarvan Socialistisch Alterantief de Nederlandse afdeling is.
Interview met Eric Byl door Maxime (Luik) uit maandblad De Linkse Socialist
Inflatie en stijgende prijzen zijn een heet hangijzer geworden. Van waar komt dit?
“We moeten begrijpen dat we te maken hebben met een structurele crisis die waarschijnlijk een nieuwe recessie inluidt. Verschillende radertjes van het kapitalisme zijn vastgelopen als gevolg van opeenvolgende crisissen. Zo waren er de lockdowns van de wereldproductie tijdens de pandemie van 2020, waarmee de ‘just-in-time’-productie ondermijnd werd. Er was de invasie in Oekraïne, die de energie- en voedselprijzen verder deed stijgen. Er is de nieuwe koude oorlog die in 2009 begon tussen China en de VS.”
De traditionele media zeggen dat de inflatie in België terug onder de 10% gezakt is. Volgens Statbel bedraagt de inflatie van voedselprijzen echter nog steeds 18,8%. Dit komt hard aan. Maar ongetwijfeld is dit nog erger in de landen van het zuiden?
“De inflatie van de voedselprijzen is een fenomeen dat al enige tijd aan de gang is. Om de grote recessie van 2008 het hoofd te bieden, werd veel geld in de economie gepompt. In vorige tijdperken gebeurde dit door de drukpersen in te zetten om geld te drukken. Nu werd er geld in de economie gepompt door slechte schulden van bedrijven en zelfs van particulieren op te kopen.”
“En toen kwam de invasie van Oekraïne. De twee graanschuren van de wereld raakten in oorlog. Sommige landen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika zijn volledig afhankelijk van Oekraïens graan. Plotseling verdwenen deze graanvoorraden van de markt. En natuurlijk grepen de sterkste kapitalistische landen naar de resterende voorraden en begonnen ze alles op te kopen.”
“Tussen 2020 en maart 2022 steeg de voedselprijsindex van de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) met 60%, voor granen met 70% en voor plantaardige oliën met 150%. Hoewel de prijsstijgingen zeker werden verergerd door de oorlog, was deze stijging voordien al bezig.”
De kapitalisten zoeken eigenlijk naar een manier om het voortbestaan van hun systeem te garanderen. Met elke grote crisis in haar geschiedenis ontwikkelde het kapitalisme een nieuw model. In de jaren 1970-80 gingen we van het model van de verzorgingsstaat naar het neoliberalisme. Vandaag bevinden we ons opnieuw in een overgangsperiode.
Ondertussen zakken de energieprijzen en wordt er gezegd dat de recessie vermeden is. Klopt dat?
“De zachte herfst en winter in Europa (en de VS) hielpen om de opslagcapaciteit voor vloeibaar aardgas tot 88% te vullen. Hierdoor daalden de energieprijzen van hun piek in augustus, terwijl landen in de Europese Unie sinds september 2021 ongeveer 600 miljard euro steun hebben gereserveerd en toegewezen om consumenten en bedrijven te beschermen tegen stijgende kosten. Dit alles en de aankondiging van Ursula von der Leyen dat Brussel als reactie op de Amerikaanse Inflation Reduction Act de regels inzake staatssteun tijdelijk zal afzwakken en strategische klimaatvriendelijke bedrijven zal subsidiëren, verzachten de rampzalige vooruitzichten voor de Europese economie.”
“Dit zijn reële ontwikkelingen die het tijdstip en voorlopig de diepte van een dreigende recessie kunnen en zullen beïnvloeden. Zij worden echter grotendeels door de staat gestuurd en hebben een conjunctureel karakter. Zij zullen de onderliggende structurele zwakheden niet wegnemen, laat staan oplossen, maar veeleer versterken. Die zwakheden zullen vroeg of laat met versterkte kracht op het toneel losbarsten.”
Sommige media spreken over een verandering van economisch tijdperk, vergelijkbaar met de verandering in de jaren 1970. Hoe zit dat?
“Het neoliberalisme werd al vanaf de grote recessie van 2008-09 geconfronteerd met historische veranderingen. Vanaf de jaren 1970, vanaf Thatcher en Reagan in de jaren 1980, hadden deregulering en globalisering de wind in de zeilen. Vandaag zien we opnieuw een verandering van het dominante model. Staatsinterventies in de economie nemen toe. Er werd geld gevonden om de banken in 2008-09 te redden, er werden fondsen vrijgemaakt om de vernietiging van het economische weefsel tijdens de pandemie te voorkomen, de energieprijzen in Frankrijk werden geblokkeerd.”
“Dergelijke ingrepen gaan in tegen de doctrine die tot 2008-09 dominant was. Deze grote economische crisis bracht de verandering op gang. De pandemie voltooide de neergang van het neoliberale tijdperk.”
“De kapitalisten zoeken eigenlijk naar een manier om het voortbestaan van hun systeem te garanderen. Met elke grote crisis in haar geschiedenis ontwikkelde het kapitalisme een nieuw model. In de jaren 1970-80 gingen we van het model van de verzorgingsstaat naar het neoliberalisme. Vandaag bevinden we ons opnieuw in een overgangsperiode.”
Sommigen spreken zelfs van deglobalisering…
“Dit fenomeen is onderdeel van de ontwikkeling van een nieuwe Koude Oorlog tussen China en de VS, die al enige jaren aan de gang is. De Amerikaanse president Biden was in oktober 2022 glashelder toen hij dit decennium beslissend noemde, met als uitdaging “niet minder dan het ontrafelen van de door Amerika gevormde wereldorde door China.” Hij omschreef China als de “grotere bedreiging voor de wereldorde.” Rusland, zo zei hij, vormt “het acute probleem,” waarbij China en Rusland landen onvermijdelijk naar elkaar zullen groeien.”
“Deze spanningen tussen landen maken het onmogelijk om gewoon te produceren, goederen de halve wereld rond te sturen en ze direct te verkopen zonder een beroep te moeten doen op opslag, de ‘just-in-time’-methode die in de pandemie vastliep. Deze methode van produceren vergt stabiliteit in de internationale betrekkingen, wat vandaag onmogelijk is. China kan niet langer worden gebruikt als mondiale werkplaats met goedkope geschoolde arbeidskrachten.”
“Er is een opgang van economisch nationalisme. Sociale regels en milieuwetgeving worden als voorwendsel gebruikt om de eigen belangen te beschermen. Industriële productie wordt verplaatst naar landen die ‘vriendelijker’ zijn omdat ze ‘pro-VS’ zijn, zoals Taiwan.”
Biedt een verandering in het systeem een grotere kans voor de arbeidersklasse en revolutionaire socialisten om een einde te maken aan het kapitalisme?
“De geschiedenis kan zich herhalen, maar nooit op dezelfde manier. Het kapitalisme zal proberen een nieuw evenwicht te vinden, maar zelfs als dat lukt, zal het niet met dezelfde stabiliteit zijn. We zitten in een overgangsperiode. De jaren zeventig en de overgang van de verzorgingsstaat naar het neoliberalisme werden voorafgegaan door de explosie van mei ‘68 en een periode van grote sociale strijd. Dit is wat we ook vandaag zien met Black Lives Matters, de strijd van LGBTQIA+ personen, feministische mobilisaties, enz.”
“De werkenden zijn zich vandaag terdege bewust van de diversiteit van de arbeidersbeweging. Vandaag hebben de meeste werkenden een scholing gehad. Het is niet meer zoals 20 jaar geleden. Dat heeft voor- en nadelen. Maar vandaag, na deze periode van neoliberalisme, is er minder of helemaal geen aandacht voor ideologie en in zekere mate meer individualisme. We moeten echter blijven benadrukken dat het individu zich via de gemeenschap kan emanciperen. Met anderen raak je verder dan alleen. Mensen zeggen niet meer expliciet dat fenomenen worden verklaard door het kapitalistisch systeem, omdat er geen oog is voor ideologie. Maar jongeren experimenteren met andere termen, ze zeggen dat problemen met elkaar samenhangen, hebben het over intersectionaliteit, ze verwerpen en wantrouwen officiële instellingen.”
“Door de materiële bestaansvoorwaarden van mensen te verslechteren, organiseert dit systeem haar eigen ondergang. Een systeem stort echter niet vanzelf in. Het heeft een duwtje nodig. Er waren al explosieve protesten, vaak rond kwesties van onderdrukking maar ook steeds meer als gevolg van economische kwesties, waaronder de kwestie van koopkracht. Strijd over lonen, arbeidsomstandigheden en werkdruk zal zich vermengen met en een stimulans zijn voor strijd voor democratische rechten en actief verzet tegen onderdrukking. Dit zijn de objectieve omstandigheden die de arbeidersklasse weer op de voorgrond brengen, zoals nu het geval is in Frankrijk, Groot-Brittannië en, tot op zekere hoogte, de VS. Onze internationale zal waar mogelijk tussenbeide komen om de strijdbewegingen te helpen zich te ontwikkelen tot een aanval op het systeem zelf en om een democratisch socialistisch alternatief tot stand te brengen.”
Lees ook:Wereldeconomie: op een hobbelige weg naar een dreigende inzinking
