2023 markeerde een dramatische escalatie in het Israëlisch-Palestijnse conflict: eerst de toename van aanvallen van kolonisten op de Westelijke Jordaanoever, daarna de dodelijke schok van 7 oktober en tot slot de huidige aanval op Gaza met zijn dagelijkse vernietiging en bloedvergieten. Sinds oktober is de escalatie ook internationaal.
Door Christian (Leuven -ISA België)
Versnelling in het nieuwe jaar
Op 2 januari namen de spanningen nog verder toe. Saleh al-Arouri, de nummer twee van Hamas, werd samen met vijf andere leden van die organisatie gedood door een Israëlische droneaanval in Beiroet. Op dezelfde dag werden bij een dubbele bomaanslag in Kerman, Iran, 94 mensen gedood in een menigte ter herdenking van Ghassem Soleimani, generaal van de Revolutionaire Garde en hoofd buitenlandse operaties van Iran, die precies vier jaar eerder in Bagdad was gedood door een Amerikaanse droneaanval. Hoewel deze aanslag later werd opgeëist door Islamitische Staat (IS), beschuldigt Teheran Israël en de Verenigde Staten van betrokkenheid bij de terroristische aanslag in Kerman.
Op 11 januari lanceerden de Verenigde Staten en Groot-Brittannië grote luchtaanvallen op Houthi-doelen in Jemen in naam van de bescherming van internationale scheepvaartroutes. Dit zal waarschijnlijk geen einde maken aan de Houthi-aanvallen in de Rode Zee. Op 31 december bracht een Amerikaanse helikopter drie kleine Houthi-schepen tot zinken die een containerschip bedreigden. Dit incident kostte minstens een dozijn doden aan Houthi-zijde.
Een regionale oorlog?
Zelfs als een grootschalige regionale oorlog niet het meest waarschijnlijke scenario is, lijkt de escalatie met de dag erger te worden. Aan de ene kant is er Israël, dat vrijwel onvoorwaardelijk wordt gesteund door westerse landen, in het bijzonder de Verenigde Staten. Aan de andere kant is er de zogenaamde “As van Verzet” bestaande uit Iran en krachten die daar dicht bij staan, zoals Hezbollah in Libanon, de Houthi’s in Jemen en verschillende milities in Irak en Syrië. Van de kant van de Westerse regeringen zijn er schuchtere oproepen tot terughoudendheid, of ze nu oprechte bezorgdheid uitdrukken of alleen bedoeld zijn om de publieke opinie te sussen, allemaal mechanismen om een koerswijziging in Tel Aviv af te dwingen.
Het gevaar bestaat dat een deel van de Israëlische heersende klasse zijn vermogen overschat om veel van zijn vijanden, waaronder Hezbollah en Iran, een beslissende slag toe te brengen. Een manier om dit te bereiken zou zijn om een sterke reactie van Iran of een van zijn bondgenoten uit te lokken en zo de Verenigde Staten in een directe confrontatie met hen te betrekken. In het verleden hebben Israëlische regeringen Washington aangemoedigd om Iran aan te vallen. Netanyahu, wiens politieke toekomst meer dan ooit in gevaar is door de mislukking van 7 oktober, zou wel eens in de verleiding kunnen komen om door te slaan.
De ‘as van verzet’ van zijn kant probeert van de situatie te profiteren om de invloed van Israël en de Verenigde Staten in de regio terug te dringen. Deze groep verkiest de strategie van duizend prikken boven een grote confrontatie, die verwoestend voor hen zou kunnen zijn en onvoorziene gevolgen zou kunnen hebben. Deze kant speelt het vreselijke lot van Gaza uit. Zowel Hezbollah-leider Hassan Nasrallah als Houthi-leider Abdul-Malik al-Houthi verklaarden al dat hun acties pas zullen stoppen als er een einde komt aan de aanval op en het beleg van Gaza. Er moet echter ook rekening worden gehouden met de belangen van deze organisaties.
Hezbollah in Libanon
Sinds 7 oktober heeft het grensconflict met Israël al het leven gekost aan meer dan 150 Hezbollah-strijders en tientallen burgers, waaronder journalisten, die het doelwit waren van Israël. Nog eens 76.000 Libanezen zijn binnenlandse vluchtelingen geworden. Aan de Israëlische kant zijn de verliezen veel beperkter. Wel zijn er 96.000 burgers geëvacueerd uit het grensgebied. (1)
Hezbollah probeert zich al jaren op te werpen als “het schild van Libanon” om legitimiteit te verwerven buiten de sjiitische gemeenschap. In het verleden heeft Hezbollah dit beeld enigszins geloofwaardig gemaakt door Israël nederlagen toe te brengen, met name tijdens de oorlog van 2006. De aanhangers van Hezbollah willen echter dat die groep Israëlische invasies afschrikt en niet uitlokt. Volgens een peiling die in oktober werd gepubliceerd door de officiële krant van Hezbollah, Al-Akhbar, was meer dan twee derde van de Libanese bevolking, waaronder meer dan de helft van de ondervraagde sjiieten, ertegen dat Hezbollah een echt conflict met Israël zou uitlokken.(2)
Zelfs zonder oorlog bevindt Libanon zich al in een zeer slechte positie. Het land wordt geconfronteerd met een van de diepste economische crises in de moderne tijd. Sinds 2019 heeft de nationale munt 98% van zijn waarde verloren ten opzichte van de Amerikaanse dollar, waardoor de voedselinflatie tot de hoogste ter wereld behoort.(3) Als gevolg daarvan heeft meer dan de helft van de bevolking humanitaire hulp nodig.(4)
De leiders van Hezbollah erkennen dat het land niet klaar is voor oorlog, maar ze willen ook geen zwakte tonen. Sinds de aanval op de nummer twee van Hamas heeft de afgemeten escalatie van Hezbollah ertoe geleid dat Israël twee van zijn militaire commandanten heeft vermoord.
Als Hezbollah zijn volledige arsenaal raketten (veel groter en capabeler dan dat van Hamas) zou inzetten, zou het gedurende enige tijd de Israëlische verdediging kunnen overweldigen en ernstige schade aanrichten. Dit zou mogelijk leiden tot een Amerikaanse interventie in de vorm van luchtaanvallen.
De Houthi’s in Jemen
Jemen is strategisch gelegen bij de Bab el-Mandeb, de zeestraat aan de ingang van de Rode Zee. 12% van de wereldhandel en 8% van het vloeibaar aardgas passeert via de Rode Zee en het Suezkanaal. In de afgelopen maanden hebben de Houthi’s vrachtschepen in de Rode Zee aangevallen met raketten en drones. Ze hebben verschillende schepen in beslag genomen. Hoewel de Houthi’s beweren dat ze alleen schepen met bestemming Israël aanvallen, zijn de aanvallen in werkelijkheid slecht gericht en vormen ze een bedreiging voor de scheepvaart als geheel. Bedrijven als AP Moller-Maersk en Hapag-Lloyd, die bijna een kwart van het containervrachtvervoer in de wereld voor hun rekening nemen, besloten om de Rode Zee te mijden. De alternatieve route rond Afrika voegt twee weken toe aan de reis tussen Azië en Europa. De extra kosten kunnen opnieuw de inflatie aanwakkeren. Afgezien van Israël en Egypte (waar de transitkosten ook een rol spelen), zouden de landen rond de Middellandse Zee en Europa economisch het meest getroffen worden.(5)
Ondanks de recente aanvallen op zijn troepen heeft de Houthi-leiding gezworen niet op zijn schreden terug te keren. De aanvallen in de Rode Zee zouden alleen stoppen als Israël zijn oorlog tegen Gaza stopt. Na 25.000 luchtaanvallen van de coalitie onder leiding van Saoedi-Arabië zal Westerse interventie waarschijnlijk geen indruk maken op de Houthi’s.(6) De Houthi-leiders gebruiken hun acties om hun positie in Jemen en de regio te verbeteren. Veel van hun vijanden zijn momenteel niet in staat om een militie aan te vallen die de Palestijnen verdedigt. Het is veelzeggend dat van de tien landen tellende coalitie die door de Verenigde Staten is opgezet om de wereldwijde handel in de Rode Zee te garanderen, er slechts één (Bahrein) uit de regio komt.
Na een oorlog die sinds 2014 honderdduizenden levens heeft geëist, kampt Jemen nog steeds met een humanitaire ramp.(7) De coalitie onder leiding van Saoedi-Arabië is er niet in geslaagd de Houthi’s te verdrijven, die momenteel een gebied controleren waar 80% van de Jemenitische bevolking woont. Hoewel Riyad zich nu door middel van onderhandelingen uit het conflict wil terugtrekken, worden de Houthi-leiders op het binnenlandse front geconfronteerd met groeiende onvrede onder de bevolking. In augustus werden ze opnieuw geconfronteerd met een lerarenstaking tegen onbetaalde lonen. De maand daarop vormden massabijeenkomsten voor de ‘Dag van de Revolutie’ op 26 september een nieuwe uitdaging voor het Houthi-regime.(8) In deze context realiseerden de Houthi-leiders zich al snel dat ze door de kaart van de verdediging van de Palestijnen konden profiteren van de grote woede tegen Israël (en de Verenigde Staten) in Jemen en de regio. Tegelijk maakt de VS van de bedreiging voor de handelsroutes gebruik om de eigen allianties terug te versterken nadat deze onder druk stond door de groeiende internationale protestbeweging tegen het geweld door de Israëlische staatsterreur.
Andere mogelijkheden voor escalatie
De Verenigde Staten hebben nog steeds ongeveer 2500 troepen in Irak en 900 in Syrië. De Amerikaanse steun voor Israëls vernietiging van Gaza brengt deze troepen in gevaar. Sinds half oktober werden ze het slachtoffer van ongeveer 100 aanvallen. De meeste van deze aanvallen zijn opgeëist door “Islamitisch Verzet in Irak”, een alliantie van gewapende groepen die banden hebben met Iran.(9)
De moord met een drone op een hooggeplaatste commandant van een sjiitische militie die deel uitmaakt van het Iraakse leger, uit “zelfverdediging” volgens de Amerikanen, zou het einde kunnen betekenen van een zekere terughoudendheid van de kant van de Verenigde Staten. In ieder geval heeft de Iraakse premier Mohammed Shia al-Sudani deze “flagrante agressie” veroordeeld als een “gevaarlijke escalatie” en opgeroepen tot terugtrekking van de Amerikaanse troepen. Hoewel aan deze laatste oproep waarschijnlijk geen gehoor zal worden gegeven, is het gevaar van escalatie in Irak, net als in het verleden, zeer reëel. Dit zou bijvoorbeeld kunnen gebeuren als er bij een aanval doden vallen aan Amerikaanse zijde.
Washington wil zijn strijdkrachten liever niet inzetten voor een nieuwe oorlog in het Midden-Oosten. Aan de ene kant zou dit teveel druk zetten op de strijdkrachten en zou het de aandacht afleiden van het conflict in Oekraïne en vooral in de Zuid-Chinese Zee. Anderzijds zorgt de enorme steun aan Israël, zowel op militair als financieel vlak met onder meer de aanwezigheid van vliegdekschepen, voor een druk tot regionale escalatie. Buitensporige aanvallen op bondgenoten van Iran kunnen dat regime ertoe brengen om een directere rol in het conflict te spelen. Dat kan leiden tot een sluiting van de Straat van Hormuz, wat een nieuwe schok voor de wereldeconomie zou zijn.
In de context van een tijdperk van wanorde, waarin de nieuwe koude oorlog tussen de VS en China een centrale rol speelt, is onzekerheid en het gevaar van militaire escalatie steeds aanwezig. Het VS-imperialisme is nauw verbonden met het Israëlische regime. Iran langs de andere kant leunt dichter bij de belangen van het Chinese kapitalisme aan. Elk conflict kan op zich aanleiding geven tot een escalatie die nefast is voor miljoenen werkende en arme mensen in de regio en wereldwijd.
Voetnoten
- https://www.reuters.com/world/middle-east/dangerous-stasis-israels-northern-border-leaves-evacuees-limbo-2024-01-11/
- https://www.timesofisrael.com/despite-arouri-strike-in-his-backyard-nasrallah-is-trying-to-avoid-war-with-israel/
- https://news.gallup.com/poll/548348/lebanon-ill-equipped-further-instability.aspx
- Op dit moment hebben ongeveer 4 miljoen mensen, waaronder 1,5 miljoen ontheemde Syriërs en 2,2 miljoen kwetsbare Libanezen, humanitaire hulp nodig. Naar schatting 80% van de Libanezen leeft in armoede en 36% onder de extreme armoedegrens, terwijl 90% van de Syrische vluchtelingen niet in hun basisbehoeften kunnen voorzien. https://civil-protection-humanitarian-aid.ec.europa.eu/news-stories/news/lebanon-eu60-million-humanitarian-aid-most-vulnerable-2023-03-30_en
- https://www.aljazeera.com/news/2023/12/20/are-houthi-red-sea-attacks-hurting-israel-and-disrupting-global-trade, https://www.cfr.org/in-brief/how-houthi-attacks-red-sea-threaten-global-shipping
- https://www.hrw.org/news/2023/10/06/submission-universal-periodic-review-yemen
- Jemen kent nog steeds een van de grootste humanitaire crises ter wereld. In 2023 hadden 21,6 miljoen mensen (ongeveer twee derde van de bevolking) enige vorm van humanitaire hulp nodig, terwijl 80 procent van de bevolking moeite had om voedsel op tafel te krijgen en toegang te krijgen tot basisvoorzieningen
- https://acleddata.com/2024/01/05/qa-why-are-yemens-houthis-attacking-ships-in-the-red-sea/ Datum van de militaire staatsgreep die een einde maakte aan het bewind van koning Muhammad Al-Badr. De koning was imam van de Zaidi, de sjiitische beweging waartoe de Houthi’s behoren. De monarchie werd afgeschaft en de Arabische Republiek Jemen (Noord-Jemen) werd uitgeroepen.
- https://www.voanews.com/a/iran-backs-iraqi-call-to-end-presence-of-us-led-force/7431496.html
