Het Britse referendum over de EU is een aardschok voor de kapitalistische elite. De partijen waarop het kapitalisme steunt in het VK, zijn verzwakt en diep verdeeld. De conservatieven zijn verdeeld over aanhangers van een harde Brexit, een softe Brexit en de tegenstanders. De Blair-volgelingen in de Labour Partij zijn een campagne gestart om Jeremy Corbyn te dumpen. Het is al moeilijk van Corbyn af te komen, maar helemaal lastig om de meerderheid van de leden van de partij te negeren… Angst en walging beheersen de EU instellingen en Europese regering. Ook de Nederlandse regering is geschokt en zegt: “Geen referendum over een Nederlandse uittreden uit de EU.”
Artikel door Pieter Brans, Amsterdam
In de Nederlandse media was heel wat “verbijstering” te lezen na de uitslag van het Britse referendum over de EU. “Aardbevingen” werden geregistreerd en in de media overheerste een gevoel van de schok van het onverwachte. Hoe kon dit gebeuren? Begrepen “domme”, “wraakzuchtige” en “racistische” ouderen in Engeland te weinig van de zegeningen van de EU?
Laten we even kijken naar de werkelijkheid. Waren er niet dezelfde soort van commentaren toen Frankrijk en Nederland de Europese Grondwet verwierpen, 11 jaar geleden? En kregen we toen niet dezelfde beloftes dat de EU beter en democratischer zou worden? En zouden niet alle partijen het nut van de EU beter over het voetlicht brengen? En weten we nog wat er daarna gebeurde? Ja, helemaal niets. Alle inspanningen waren erop gericht om de uitslag van het referendum onder de tafel te werken. De EU-Grondwet werd onder de naam van het Verdrag van Lissabon toch geaccepteerd. Het enige verschil deze keer is dat de uitslag van het Britse referendum over de EU niet zo makkelijk is weg te poetsen. Verwierpen de Denen niet het Verdrag van Maastricht en de Ieren het verdrag van Lissabon? Dat werd na “reparatie” altijd weer “rechtgezet”. Dat is ook deze keer niet uitgesloten, maar wel wat lastiger.
Het debat in Nederland (ook binnen links) gaat erover dat de Brexit een soort tragische vergissing zou zijn. Het zou voedsel geven aan racistische partijen om campagnes op te starten om andere landen ook naar de uitgang te brengen. De uitslag van het referendum zou het gevolg zijn van blinde woede en verbittering, van racisme en vreemdelingenhaat. De jongeren is hun vaderland en toekomst “afgepakt”. Maar laten we de “leave” stem nog eens beter bekijken. Het is duidelijk dat de uitslag veel te maken had met de verwoesting die dertig jaar Thatcherisme en Blairisme in de levens van arbeiders heeft aangericht. Ook hun levensstandaard en hun gemeenschappen werden vaak vernietigd. Dat is in Nederland ook gebeurd onder Lubbers en onder Kok, toen vaste banen en redelijke arbeidsomstandigheden massaal werden vernietigd, toen de sociale zekerheid werd uitgekleed, pensioenen ondermijnd (de overheid betaalde veel te weinig premies) en nutsvoorzieningen werden geprivatiseerd. De macht van de vakbonden werd afgebroken.
In de jaren van Balkenende aan het begin van deze eeuw, ging het proces van verarming van de arbeidersklasse genadeloos verder. Met het valse argument dat er een tekort aan arbeid zou ontstaan als de babyboom generatie met pensioen ging, moest de pensioenleeftijd omhoog. Tegen alle protesten in (honderdduizenden op het Museumplein in 2004) werden ouderen gedwongen jaren door te werken. Werkloze ouderen vinden geen baan en jongeren alleen flexbanen op slechte voorwaarden. Het is waar dat woede en verbittering, vooral onder oudere arbeiders, het gevolg waren van jaren en jaren van dit beleid. De gezondheidszorg werd uitgehold. Bejaardenhuizen werden gesloten. Allemaal impopulaire maatregelen. Maar doorgedrukt met “er is geen alternatief” en vaak met “het moet van Brussel” als argument.
Ook burgerlijke commentatoren erkennen dat het afpakken van de levensstandaard (lonen, zekerheid, pensioenen) van de arbeiders in heel Europa, zonder enige compensatie, ten gunste van goed verdienende bankiers die in 2008 ook nog eens met het geld van diezelfde arbeiders gered moesten worden, wel moest leiden tot opstand. De Financial Times sprak al van een “hooivorken” revolutie (en gaf daarmee ook aan dat ze de tegenstanders van de EU beschouwden als opstandige horden).
Gebrek aan een arbeiderspartij
Hebben racisme en vreemdelingenhaat iets te maken met de woede die al jaren bestaat? Ja, natuurlijk hebben die er “iets” mee te maken. Het is waar dat anti-EU gevoelens sterk zijn bij racistische partijen, zoals de PVV. Deze populistische organisaties proberen zich nu aan het hoofd te stellen van de anti-EU stemming in heel Europa. Maar in feite is de populariteit van Wilders sinds het begin van dit jaar gedaald. Hij is op zoek naar “iets nieuws”.
Vanwege het wegvallen van links in de jaren tachtig en negentig kon het protest nergens heen, totdat racistische partijen en bewegingen hun afschuwelijke koppen begonnen op te steken aan het begin van deze eeuw. Deze vervormden de woede en het verzet van arbeiders die zonder verdediging zaten nadat de sociaaldemocratie de kant van het neoliberalisme koos. Zij werden er steeds beter in om hun eigen draai te geven aan de weerstand die veel mensen voelden tegen het neoliberalisme. Je kunt stellen dat een beetje racisme heel behulpzaam was in eerste jaren van deze eeuw. De heersende klasse zag racistische partijen als nuttige hulptroepen die ervoor zorgden dat de woede en het verzet niet naar linkse partijen en de vakbonden zouden gaan.
Geert Wilders begon dan ook als een afsplitsing van de VVD. Maar van kleinere eenheden, werden de racistische partijen en groeperingen grotere eenheden die een serieuze bedreiging vormden voor het functioneren van de heersende klasse door hun globalisering en “supranationalisme” te ondermijnen. Werkgevers maken al vele tientallen jaren gebruik van alle mogelijke methodes, ook de inzet van goedkope arbeidskrachten uit het buitenland om de lonen te drukken en de arbeidsomstandigheden te verslechteren en natuurlijk had dit effect op de samenleving. Door een gebrek aan een alternatief groeide het racisme sterk.
De politieke risico’s werden duidelijk toen de PVV deel uitmaakte van de regerende coalitie (met VVD en CDA) van 2010-2013. Het racisme werd geen strobreed meer in de weg gelegd. De PVV moest zichzelf aantrekkelijk houden door in zijn racisme en vreemdelingenhaat steeds een stapje verder te gaan. Bij het aangaan van deze coalitie bleek de PVV overigens meteen bereid om het verzet tegen de verhoging van de AOW-leeftijd op te geven…
Door de politieke blokkade op arbeidersprotest, bij gebrek aan een echte arbeiderspartij, kreeg het verzet bij verkiezingen geen kans. Alleen bij referenda waarin politieke partijen (en dus ook het gebrek daaraan) minder een rol spelen, zoals bij de referenda over de EU-Grondwet, het verdrag tussen de EU en de Oekraïne en bij een eventueel referendum over een Nederlandse uittreding van de EU, kwam het naar voren.
In Nederland zijn alleen de PVV en de SP voor een referendum over het Nederlandse lidmaatschap van de EU. De PVV wil koud een “patriottische” uittreding om de grenzen voor migranten te kunnen sluiten. De racistische en anti-immigratie aanpak moet vanuit de arbeidersbeweging krachtig bestreden worden. Racisme is al veel te diep geworteld in Nederland. Dank zij de PVV worden de meest racistische uitspraken heel normaal gevonden; allemaal onder het mom van “vrijheid van meningsuiting”.
De SP heeft naar voren gebracht dat er een nieuwe EU-deal moet komen. De ondemocratische Europese Commissie zou moeten worden afgeschaft en verder: “Regels die eurolanden dwingen tot begrotingsbeleid dat sociaal beleid uitholt, moeten op de schop. Lidstaten dienen, als de situatie daarom vraagt, weer de mogelijkheid te hebben om beperkingen op te leggen aan de interne markt, vooral het vrij verkeer van werknemers, diensten en kapitaal. En er mag geen bevoegdheidsoverdracht meer plaatsvinden zonder dat lidstaten deze per referendum aan hun bevolking hebben kunnen voorleggen. Voor Nederland eisen we bovendien dat van dit recht altijd gebruik wordt gemaakt. Deze eisen zullen moeten resulteren in een verdragswijzing, die vervolgens aan de bevolking kan worden voorgelegd. We moeten nu aan de noodrem trekken. Want de EU is verworden tot een bureaucratische en technocratische moloch.”
Dat zijn allemaal aanbevelenswaardige maatregelen. Maar zij gaan in onze ogen niet ver genoeg. De Raad van Ministers, waarin nu de belangrijkste besluiten genomen worden, is minstens zo ondemocratisch als de Europese Commissie. Verder wordt in het voorstel geen duidelijkheid gegeven over het Europese parlement, weliswaar het meest “democratische” element van de EU, maar ook meteen het meest machteloze en voor een deel ook corrupt, gezien het opstrijken van presentiegelden na een paar minuten aanwezigheid. Een bureaucratische en technocratische moloch moet je tot de grond toe afbreken en niet voor een deel hervormen. Dat zou de inzet van de SP moeten zijn.
Socialistisch Alternatief is dan ook een voorstander van een referendum over een Nederlands uittreden uit de EU. Wij nemen daarbij nadrukkelijk afstand van alle racistische en anti-migranten propaganda. Maar het zou een politieke vergissing zijn om de afkeer van de EU en het neoliberale beleid, die bestaan onder brede lagen van de arbeidersklasse en de bevolking, geheel aan de PVV over te laten. De SP voorstellen voor hervorming van de EU zijn goed, maar schieten tekort om aan de neoliberale dictatuur (“er is geen alternatief”) een einde te maken. De EU is een door en door kapitalistische instellingen waarde multinationals van deze wereld de dienst uitmaken. Het belang van de arbeidersklasse is gediend met afschaffing van deze EU. Maar nog belangrijker dan het houden van een referendum over de Nederlandse uittreding uit de EU is de wederopbouw van de arbeidersbeweging. Weg met het Europa van de bazen met een socialistisch beleid!
Een socialistisch alternatief
De uitslag van het Britse referendum is een ramp voor de heersende klasse van het VK en van Europa. Het heeft als een steen in de vijver golven van onrust veroorzaakt en zal dat blijven doen. Nu het kapitalisme in flinke problemen verkeert, is het belangrijk dat de arbeidersklasse zijn eigen politieke stem krijgt. De uitslag van het Britse referendum laat het enorme potentieel zien voor een massale strijd tegen de bezuinigingen. Maar “Nee” zeggen in referenda is niet genoeg. Dat geldt voor heel Europa; arbeiders in alle landen hebben er belang bij elkaar op te zoeken en te vinden in de strijd tegen het bezuinigingsbeleid. De krachtsverhoudingen in Europa kunnen door solidariteit en gezamenlijke strijd veranderen. Democratische en massale strijdorganisaties van de arbeidersklasse die het verzet landelijk en op Europees niveau kunnen organiseren zijn de beste weg om het EU-beleid te keren.
