Foto: Camera Preta (flickr)
Na de verkiezingen van 7 oktober in Brazilië dreigt er groot gevaar voor miljoenen werkenden, kleine landbouwers, jongeren, vrouwen, zwarten, inheemse mensen, LGBTQI+-mensen, alle onderdrukten en al wie uitgebuit wordt.
Analyse door LSR (Braziliaanse afdeling van het CWI)
Het goede resultaat van Jair Bolsonaro in de presidentsverkiezing en het feit dat heel wat medestanders van hem in de nationale en regionale parlementen verkozen raakten, is een uitdrukking van de versterking van de autoritaire rechtse krachten die zich richten tegen onze sociale verworvenheden. Het wordt voorgesteld als iets “nieuw” en “verfrissend” met een verwerping van het politieke systeem en een vastberaden houding tegenover de chaos. Dat is een farce!
De strijd is nog niet voorbij en we kunnen nog winnen. Liberdade, Socialismo e Revolução (Vrijheid, socialisme en revolutie – de Braziliaanse CWI-afdeling), die actief is binnen PSOL (de bredere linkse Partij voor Socialisme en Vrijheid), staat vooraan in de strijd tegen extreemrechts, zowel tijdens de verkiezingen als op straat. Alle mogelijke krachten moeten gemobiliseerd worden om Bolsonaro te verslaan in de tweede ronde van de presidentsverkiezingen op 28 oktober.
Dit betekent een stem – een kritische stem – voor Fernando Haddad en de mobilisatie van de werkenden en de sociale bewegingen om de harten en geesten van het land te winnen tegen de dreiging van extreemrechts.
Deze strijd zal niet stoppen met de tweede ronde van de presidentsverkiezingen. Het zal een beslissende kwestie zijn gedurende een hele periode. Een vastberaden en coherente positie rond deze fundamentele vraag zal ook essentieel zijn voor een andere taak: de heropbouw van een massale socialistische linkerzijde in Brazilië.
LSR neemt standpunt in op dit strijdtoneel.
Waar staat Bolsonaro voor?
Bolsonaro verdedigt de dictatuur en de repressie ervan, waaronder de systematische martelingen. Hij is radicaal gekant tegen elke stap vooruit in de rechten van de meest onderdrukten in de samenleving, zoals vrouwen, zwarten en LGBTQI+-mensen. Hij stimuleert bewust geweld tegen deze onderdrukten, wat een reeds barbaarse situatie nog erger maakt.
Brazilië is een van de ergste landen voor geweld tegen vrouwen en LGBTQI+-mensen. Er is een genocide tegen jonge zwarten in de voorsteden. Het vermoorden van activisten, zeker inheemse activisten die voor het milieu opkomen, gebeurt stelselmatig in Brazilië. De moord op Marielle Franco, PSOL-gemeenteraadslid in Rio de Janeiro, en op Anderson Gomes, tonen dat het erger wordt. Met Bolsonaro kan dit geweld verder escaleren.
Het sociaal en economisch beleid van Bolsonaro zou de situatie van de overgrote meerderheid van de bevolking slechter maken. Samen met zijn kandidaat voor het ministerie van Financiën, Paolo Guedes, en zijn vicepresident, generaal Mourao, verdedigt hij een radicale aanval op sociale rechten (zoals de 13de maand) en staat hij voor een doorgedreven flexibilisering van het werk. Dit alles moet het grootkapitaal dienen.
De rechterzijde staat voor verregaande besparingen die hard aankomen in zorg en onderwijs. Er zijn plannen voor privatiseringen waarbij nationale eigendommen aan buitenlands kapitaal worden verlapt. Het betekent een verdieping van de reeds onpopulaire agenda van Temer. Zo wil Bolsonaro de pensioenhervorming van Temer doordrukken en stemt hij in met het idee om alle uitgaven 20 jaar te bevriezen. Dat idee zit vervat in het 95ste amendement op de grondwet zoals ingediend door Temer.
Bolsonaro staat voor de eenheid van radicale neoliberale maatregelen en proto-fascistische praktijken, de slechts mogelijke combinatie voor de overgrote meerderheid van de bevolking.
Het is echter niet voor dit programma van brutale aanvallen dat de meeste kiezers voor Bolsonaro kozen. De meeste Brazilianen blijven gekant tegen de hervorming van de arbeidswet, het bevriezen van de uitgaven, de privatiseringen of de pensioenhervorming. Een recente peiling van Datafolha gaf aan dat 69% van de Brazilianen denkt dat democratie de beste regeermethode is. Slechts 12% vindt dat dictatuur in bepaalde omstandigheden beter is.
Het autoritaire, ultraliberale anti-arbeidersprogramma moet op alle ogenblikken en met alle mogelijke middelen aangeklaagd worden. De tegenstelling tussen wat delen van de kiezers verwachten en wat extreemrechts aanbiedt, moet duidelijk gemaakt worden.
Verwarring in bewustzijn en gebrek aan alternatieven
Bolsonaro scoorde bij een sociaaleconomische elite die geleerd heeft om armen, zwarten, vrouwen, mensen uit het noordoosten van het land of LGBTQI+-personen te haten. Deze haat is het resultaat van een extreem ongelijke sociale structuur die voortkomt uit de slavernij, een patriarchale cultuur en het proces van ontwikkeling van een perifeer en afhankelijk Braziliaans kapitalisme. Deze sociale lagen van de elite staan meer open voor proto-fascistische retoriek en praktijken, zeker in omstandigheden van crisis van het traditionele politieke establishment (zoals we vandaag kennen, kijk maar naar het rampzalige resultaat van de gevestigde rechtse partij PSDB in deze verkiezingen).
Maar de stem voor extreemrechts geeft op een bijzonder verwrongen wijze ook uitdrukking aan de verontwaardiging en vermoeidheid van een deel van de bevolking die geen politieke alternatieven ziet en compleet gedesillusioneerd is in het politieke systeem en de richting dat het land uitgaat.
De afgelopen jaren kende Brazilië een van de ergste sociale en economische crisissen uit zijn geschiedenis. Dit gebeurde midden een politieke crisis die leidde tot een institutionele coup waarmee een corrupte kliek aan de macht kwam rond Temer om op directe wijze de belangen van het grootkapitaal te dienen. Het resultaat daarvan was meer chaos, ellende, geweld en een ineenstorting van het politieke establishment. De electorale groei van Bolsonaro moet in die context gezien worden.
Het politieke systeem dat gevestigd werd door de Grondwet van 1988, na de val van de dictatuur, is uitgeleefd. Maar de ‘alternatieven’ die voor de mensen het meest zichtbaar waren, zijn deze van de rechtse oppositie. Alle andere krachten werden gezien als een verderzetting van het politieke systeem. Ook de PT werd op die manier gezien.
Extreemrechts kon inspelen op dit gevoel van oppositie en voegde er een reeks vooroordelen bij, net als haat en reactionaire, brutale “anti-linkse” opvattingen die gecombineerd werden met een hypocriete veroordeling van corruptie en met een sociaal conservatisme.
Leren uit fouten om tegen extreemrechts in te gaan
Onze onmiddellijke taak nu is om te verhinderen dat Bolsonaro de tweede ronde van de verkiezingen wint. Niets mag ons in de weg staan om alle energie daarop te richten. Maar we moeten ook beseffen dat de strijd tegen extreemrechts niet voorbij is op 28 oktober. Het zal een hele periode een belangrijke uitdaging blijven en om tot een beslissende overwinning te komen moeten we leren uit fouten van de PT en andere linkse krachten. Dat is een voorwaarde om de huidige beperkingen te overstijgen en een overwinning te boeken.
De PT-regeringen hebben niet gebreken met de essentie van het neoliberale beleid van hun voorgangers. Ze maakten gebruik van een gunstig economisch scenario met de stijging van de grondstoffenprijzen en gunstige kredietvoorwaarden waardoor nieuwe delen van de bevolking in de interne markt werden opgenomen. Tegen deze achtergrond waren beperkte en erg specifieke sociale maatregelen mogelijk.
Er was een periode van opluchting en hoop onder de massa’s. Maar er kwam geen structurele, economische, sociale of politieke verandering onder een PT-regering. Deze partij paste zich aan het systeem en de politieke methoden ervan aan. Allianties met corrupte rechtse partijen, zoals Temer’s PMDB, waren daar een onderdeel van.
Met de wereldwijde crisis die erger wordt en de inherente tegenstellingen van het Braziliaanse kapitalisme, is de korte cyclus van economische groei en politieke stabiliteit voorbij. Dit zal niet zomaar terugkomen. De illusie van een mogelijk “sociaal pact” waarvan alle klassen winnen, is weg. De heersende klasse verbrak het pact en eiste hardere neoliberale aanvallen.
Dilma probeerde de eisen van de kapitalisten in te willigen tijdens haar tweede ambtstermijn. Haar minister van Financiën, Joaquim Levy, ging over tot harde besparingen. Dit verzwakte de regering onder de sociale basis van de PT en het opende de weg voor de institutionele coup tegen Dilma in 2016.
Links herorganiseren
De strijd van juni 2013, gaf een duidelijk beeld van de crisis van het politieke en economische systeem. Op dat ogenblik regeerde de PT het land samen met alle gevestigde partijen. Daartegenover was er een massabeweging die opkwam voor de verdediging van openbare diensten en sociale rechten.
Het leidde tot het ontstaan en de explosieve groei van nieuwe prominente krachten in de strijd, zoals de MTST (daklozenbeweging), naast een beweging van bezettingen van middelbare scholen. Er was ook de algemene staking van 28 april 2017. De relatieve groei van PSOL was eveneens een uitdrukking van dit proces.
Maar de reorganisatie van de linkerzijde gebeurde traag en vol tegenstrijdigheden. Ondanks deze strijdbewegingen en de groei van linkse alternatieven, behielden de PT en het Lulaïsme (naar de voormalige PT-voorzitter Lula, die momenteel in de gevangenis zit) hun hegemonie over de linkerzijde. De PT bleef het idee van permanente klassensamenwerking verdedigen om tot oplossingen te komen binnen het kader van de gevestigde orde.
De prijs die hiervoor betaald werd, was de nederlaag van de beweging tegen de coup, van de strijd tegen Temer en tegen de hervorming van de arbeidswet. Het leidde tevens tot de gevangenzetting van Lula. De PT en de leiders van vakbonden en sociale bewegingen die met de PT verbonden zijn, vormden steeds een rem op strijd.
De ervaring van de vreselijke regeerperiode onder Temer, de massale werkloosheid en de slechter wordende levensstandaard, samen met de politieke vervolging en de gevangenzetting van Lula, hebben de PT toegelaten om terug wat prestige op te bouwen onder de armste lagen van de bevolking. De sterkte en het gewicht van het Lulaïsme hebben het proces van reorganisatie van de linkerzijde afgeremd, zeker op het electorale terrein.
Een voorbeeld hiervan is de enorme tegenstelling tussen de brede sympathie en steun voor de campagne van Boulos en Guajajara van de PSOL, de MTST en de PCB en andere sociale bewegingen, en het percentage van stemmen gewonnen door de campagne. De druk van een ‘nuttige stem’ heeft heel wat potentiële kiezers van PSOL aangezet tot een stem voor de PT en zelfs voor Ciro Gomes, een burgerlijke kandidaat van ‘centrumlinks’ die voor sommigen ten onrechte overkwam als een alternatief op de PT.
Ondanks deze elementen gaat de reorganisatie van de linkerzijde door. De aanwezigheid van PSOL in het nationale parlement is versterkt: de partij gaat van 6 naar 10 zetels. Ook in de regionale parlementen is er vooruitgang. PSOL slaagde erin om de recent opgeworpen legale obstakels voor parlementaire vertegenwoordiging te overstijgen (waar andere linkse organisaties niet in slaagden). Er moet zeker gewezen worden op het specifieke succes van vrouwelijke, zwarte en LGBTQI-kandidaten van PSOL.
De brede sympathie en steun voor de campagne van Boulos/Guajajara is een belangrijke verworvenheid waarop kan gebouwd worden in kopende strijd. Maar op dit ogenblik, nu de rechterzijde een proces van radicalisering en reorganisatie kent, wordt ‘links’ nog steeds gedomineerd door dezelfde traditionele partijen die zo gediscrediteerd zijn.
Bolsonaro verslaan is mogelijk
Dit betekent niet dat het niet mogelijk is om Bolsonaro te verslaan in de tweede ronde. Het reactionaire karakter van zijn campagne gaat zo ver dat we hem een nederlaag kunnen toebrengen. We moeten zijn reactionaire aard met alle mogelijke middelen bekendmaken en aanklagen.
We zullen voor Haddad stemmen in de tweede ronde vanuit de overtuiging dat dit een correcte positie is in deze omstandigheden. Maar we hebben geen enkele illusie in Haddad. We blijven opkomen voor een linkse oppositie tegen gelijk welke PT-regering. Een beslissende overwinning komt er pas na een radicale herstichting van de linkerzijde op een duidelijke klassenbasis met een antikapitalistisch en socialistisch programma.
Om Bolsonaro een nederlaag toe te brengen is het cruciaal dat we investeren in de organisatie en mobilisatie van de massa’s. We moeten de komende strijd voorbereiden, wat ook het verkiezingsresultaat zal zijn. Op deze manier kunnen we de basis leggen voor een nieuw radicaal links alternatief om voor systeemverandering te strijden. Dat is de fundamentele taak voor de alliantie van PSOL, MTST, PCB en andere krachten.
LSR roept alle werkenden, vrouwen, jongeren en alle onderdrukten op: dit is geen tijd voor wanhoop of demoralisatie, het is een moment om te handelen. Laten we op straat komen, strijdcomités en actiegroepen opzetten. Laten we verloren terrein heroveren. We moeten de harten en geesten winnen in de strijd tegen extreemrechts. In dit proces moeten we een nieuwe massale socialistische linkerzijde opbouwen in Brazilië.
- Neen aan Bolsonaro! Onze levens zijn belangrijk!
- Stem voor Haddad om Bolsonaro te verslaan!
- Organiseer de strijd van onderuit voor onze rechten en tegen extreemrechts!
- Bouw aan een socialistisch en antikapitalistisch links alternatief!
