Artikel door Elan Axelbank (Socialist Alternative, VS)

Maar de andere kant van deze polarisatie is dat reactionaire ideeën wortel schieten in een deel van de samenleving, met een veel kleinere maar groeiende laag die naar uiterst rechts wordt getrokken. De krachten van extreemrechts in de VS zijn groter, zichtbaarder en zelfverzekerder dan ze in vele decennia zijn geweest en naarmate het systeem dieper in crisis komt, kan extreemrechts nog meer groeien. Dat is zeker het geval als er geen links alternatief wordt gebouwd. De vraag is hoe we extreemrechts kunnen stoppen.

Hoe we hier kwamen: Trump, zowel oorzaak als gevolg

Het is moeilijk te missen: het veelvuldige gebruik van racistische retoriek door Trump en zijn weigering om rechts geweld te veroordelen, heeft gevaarlijke blanke nationalistische en rechtse krachten aangemoedigd en versterkt. Maar het verhaal is hier niet begonnen. De basis voor rechtse en zelfs extreemrechtse ideeën is niet ontstaan met de verkiezing van Trump in 2016. Onder het bewind van Obama/Biden werd jarenlang onder de oppervlakte een ongenoegen opgebouwd dat essentieel is om te begrijpen hoe we hier terecht gekomen zijn.

Ondanks hun vooruitstrevende façade van “hoop en verandering”, regeerden Obama en Biden acht jaar lang met een agenda afgestemd op de belangen van de grote bedrijven. Het “herstel” dat ze na 2008 hebben doorgevoerd, was alleen voelbaar voor de superrijken en de bedrijven, terwijl de meerderheid van de werkenden armer werd en dieper in de schulden raakte. De redding van de grote banken, terwijl miljoenen gewone mensen het moeilijker hadden, was de belangrijkste factor die aanleiding gaf tot de ontwikkeling van de rechtse Tea Party. De schaamteloze voortzetting van de oorlog in het Midden-Oosten onder het mom van “anti-terrorisme” droeg bij aan de groeiende islamafobie. De escalatie van de deportaties naar een hoger niveau dan enig ander presidentschap in de geschiedenis hielp xenofobe ideeën aan te wakkeren, wat een rekruteringsgrond en legitimiteit gaf aan extreemrechts.

Het was precies het falen van de Democratische Partij om te voldoen aan de behoeften van de arbeiders en de middenklasse die het mogelijk maakte dat Trump op demagogische wijze een beroep deed op miljoenen kiezers van wie de levensstandaard jarenlang was gedaald. Hij greep de woede tegenover het corrupte politieke establishment aan met een cynisch beroep op de nationale trots, een zondebokretoriek tegen migranten, schaamteloze misogynie, en de belofte om het moeras in Washington ‘af te voeren.’ In 2016 was er een kandidaat die vanop links een anti-establishmentcampagne had kunnen voeren met een boodschap van eenheid van de werkende klasse tegen alle vormen van racisme en seksisme in. Bernie Sanders had Trump kunnen bestrijden. Het Democratische establishment deed er echter alles aan om Sanders te blokkeren in de voorverkiezingen. Het had nog liever vier jaar Trump dan Bernie Sanders. Helaas voor ons hebben ze dat ook gekregen.

Eenmaal in functie heeft Trump de groei van extreemrechts verder aangewakkerd. Na de ‘Unite the Right’-protesten van augustus 2017 in Charlottesville, Virginia en de gewelddadige moord op een tegenstander door een zelfverklaarde neonazi, zei Trump dat er “goede mensen aan beide kanten” waren. Een blanke nationalistische website beschreef Trump’s opmerkingen als “echt, echt goed”. Meer recentelijk weigerde Trump de moord op twee BLM-demonstranten in Kenosha, Wisconsin door de 17-jarige blanke supremacist Kyle Rittenhouse te veroordelen. Verbazingwekkend genoeg merkte Donald Trump Jr., een politieke adviseur van zijn vader, op: “we doen allemaal domme dingen op ons 17e.” In Michigan beraamde een extreem-rechtse organisatie zelfs een complot om de gouverneur te ontvoeren en het parlement van de staat te bezetten.

In sommige steden in het land patrouilleren zwaarbewapende milities van witte nationalisten tijdens protesten van Black Lives Matter of bij anti-masker protestacties. Trump zegt dat deze rechtse burgerwachten reageren op de terreur van “radicaal links” en Antifa, en dat deze milities zijn campagneboodschap van “wet en orde” ondersteunen. Nu maakt Trump zich op om de verkiezingsuitslag te betwisten als onwettig en gemanipuleerd als hij zou verliezen. Hij suggereert zelfs dat hij zou weigeren het Witte Huis te verlaten.

Dit alles en nog veel meer doet miljoenen mensen zich angstig afvragen wat er allemaal gebeurt in dit land? Zijn we getuige van een afglijden naar het fascisme zoals in Duitsland in de jaren dertig van de vorige eeuw? Hoe kunnen we de verdere groei van extreemrechts stoppen?

Wat was het fascisme in Duitsland in de jaren 1930?

De definities van het fascisme in de media en het bewustzijn lopen sterk uiteen. Vaak nemen deze definities de vorm aan van oppervlakkige psychologische diagnoses die zich richten op de karaktereigenschappen van leiders. Soms gebruiken mensen het fascisme als omschrijving van gehate conservatieve politici. In de vroege jaren 2000 was er zelfs een trend om George W Bush een fascist te noemen. Nu is het niet uitgesloten dat Bush Joe Biden zal steunen… Maar met een president die weigert het witte nationalistische geweld te veroordelen en beweert dat de verkiezingen alleen legitiem zullen zijn als hij de winnaar is, wordt de noodzaak van een serieuze discussie over de aard van het fascisme, en een historische blik op situaties zoals de jaren 1930 in Duitsland, steeds belangrijker.

Duitsland had een machtige arbeidersbeweging en twee massale arbeiderspartijen: de sociaaldemocraten (SPD) en de communisten (KPD). Na de Eerste Wereldoorlog waren er revolutionaire omwentelingen door arbeiders die geïnspireerd waren door de Russische Revolutie. Deze zijn echter op tragische wijze op een mislukking uitgelopen. De enorme economische wereldcrisis die in 1929 begon, werd in 1931 erger en leidde tot massale werkloosheid.

Uit angst dat de arbeidersklasse er deze keer in zou slagen het kapitalisme te beëindigen, wendden delen van de heersende klasse zich tot Hitlers nazi’s en begonnen ze te financieren. De nazi’s waren gedurende het grootste deel van de jaren 1920 een zeer zwakke kracht geweest. Het falen van de socialisten en communisten om een duidelijke uitweg uit de crisis te tonen, leidde er evenwel toe dat wanhopige delen van de geruïneerde middenklasse en werklozen zich tot hen wendden.

Het fascisme in Duitsland werd een snel groeiende massabeweging, gebaseerd op woede over de verslechterende omstandigheden en een heroriëntatie van de schuld voor deze problemen op minderheden zoals de Joden. De nazi’s pleegden geweld en terreur bij linkse protesten, stakingen, vakbonds- en socialistische bijeenkomsten en minderheidsgroepen. Het aantal grote zakenlieden en andere geledingen van de Duitse heersende klasse dat de nazipartij financierde en steunde, nam drastisch toe. Zij zagen in de nazi’s de meest betrouwbare manier om de dreiging van een revolutie te stoppen.

Zelfs in dit stadium was het mogelijk om de fascisten te stoppen. Als de communisten en socialisten hun miljoenen aanhangers en zelfs hun gewapende detachementen hadden verenigd in een daadkrachtig optreden, dan hadden ze de fascisten van de straat kunnen verdrijven. Om de dreiging echt te verslaan, was er nood aan een offensief tegen het zieke kapitalistische systeem dat het fascisme had grootgebracht. Er was nood aan een programma om een einde te maken aan werkloosheid en ellende. Britse socialisten, vakbondsleden en Joodse arbeiders traden bijvoorbeeld resoluut op toen de fascistische beweging in het land zich begon te ontwikkelen. Met de ‘slag om Cable Street’ in het Londense East End in 1936 werd het voor extreemrechts moeilijk om uit te groeien tot een echte massabeweging zoals in Duitsland of Italië.

Het historische falen van de linkse leiding in Duitsland en vooral die van de KPD om daadkrachtig op te treden, opende de deur voor de nazi’s die de macht overnamen, ook al hebben ze nooit een meerderheid van de stemmen gewonnen. Eenmaal aan de macht gingen de nazi’s snel over tot het breken van de vakbonden en de linkse partijen. Dit is precies de rol die het fascisme van oudsher heeft gespeeld: een massale sociale beweging die door de heersende klasse wordt gebruikt wanneer hun systeem ernstig wordt bedreigd, om de arbeidersbeweging en de organisaties van de arbeidersklasse te breken en het voortbestaan van het kapitalisme te verzekeren.

Komt er in de VS een ontwikkeling zoals in de jaren 1930 in Duitsland?

Er zijn gelijkenissen tussen de jaren 1930 en de situatie vandaag in de VS. We bevinden ons in de zeer vroege stadia van een diepe wereldwijde depressie, de ergste sinds de Grote Depressie met het potentieel om deze zelfs te overtreffen. Er is een extreme politieke polarisatie met steeds minder mensen die tevreden zijn met de status quo. Onder een groeiend deel van de arbeidersklasse en de jongeren is er een aantrekkingskracht van linkse en socialistische ideeën, terwijl een deel van de witte middenklasse en de werkenden verder naar rechts wordt getrokken, met als voorbeeld de groeiende populariteit van de uiterst rechtse QAnon-samenzweringstheorie.

Het Southern Poverty Law Center meldt dat het aantal blanke nationalistische groepen in de VS met 55% is gestegen van 100 in 2017 tot 155 in 2019, met een bijbehorende stijging van blank nationalistisch geweld. In 2018 schoot een zelfverklaarde neonazi in Pittsburgh in een joodse synagoge waarbij 11 mensen omkwamen en nog meer mensen gewond raakten. In 2019 schoot een andere blanke nationalist 46 mensen dood in een Walmart in een Latino buurt in El Paso, Texas. Gewapende rechtse milities hebben tientallen Black Lives Matter protesten in het hele land geïntimideerd. Bij het begin van de golf van anti-lockdown protesten stond een gewapende militie op wacht bij een kapperszaak in Michigan om te voorkomen dat de politie de lockdown zou afdwingen. Er was ook het gestoorde, rijke en racistische echtpaar in St. Louis dat hun huis met aanvalsgeweren ‘verdedigde’ toen een BLM-protest in de stad optrok. Kort daarna werden ze uitgenodigd als sprekers op de Republikeinse Nationale Conventie. Ondertussen is het duidelijk dat extreemrechts veel politiemachten in het land heeft geïnfiltreerd.

Dit zijn allemaal uiterst gevaarlijke ontwikkelingen die wijzen op een dieper liggend proces, maar er zijn ook belangrijke verschillen tussen de huidige situatie en die in de aanloop naar fascistische machtsgrepen uit het verleden.

Historisch gezien is het fascisme enkel aan de macht gekomen met de zegen en de steun van een groot deel van de heersende klasse die er een laatste redmiddel in zag. De dreiging van een dreigende socialistische revolutie bestaat vandaag eenvoudigweg niet in de VS of andere grote kapitalistische landen, hoewel dit in de komende jaren kan veranderen in de context van de steeds dieper wordende economische en sociale crisis van het kapitalisme. De grote meerderheid van de heersende klasse is van mening dat de situatie nog steeds te redden is door middel van reguliere ‘democratische’ werkwijzen, die de Amerikaanse heersende klasse tot op heden zeer goed hebben gediend.

Geheel rechts is vandaag in de VS ver verwijderd van de twee miljoen sterke, sterk georganiseerde nazi-partij, of zelfs de Ku Klux Klan in haar hoogtijdagen in het begin van de jaren 1920 met een geschat ledenaantal van drie tot zes miljoen in 1924, toen de totale Amerikaanse bevolking 124 miljoen bedroeg. Dit is niet om de dreiging te bagatelliseren die zelfs de huidige – historisch gezien kleine – krachten van uiterst rechts vertegenwoordigen, maar wel om nadruk te leggen op de noodzaak om een massale arbeidersbeweging op te bouwen die uiterst rechts resoluut kan terugduwen voordat het uitgroeit tot een nog grotere kracht.

Wat hebben de Democraten gedaan in de strijd tegen Trump en rechts?

De ochtend na de verkiezing van Trump bracht Socialist Alternative een verklaring uit waarin werd geanalyseerd hoe de overwinning van Trump mogelijk was en wat er nodig was om effectief verzet op te bouwen. We schreven onder andere: “We moeten vandaag beginnen met het bouwen van een echt politiek alternatief voor de 99% tegen zowel de door het bedrijfsleven gedomineerde partijen als de rechtse partijen, zodat we in 2020 geen herhaling van deze ramp kennen.”

Helaas is er geen echt links alternatief op de Democraten gebouwd. De schuld hiervoor ligt in niet geringe mate bij Bernie Sanders, die zowel in 2016 als in 2020 weigerde om resoluut te breken met de leiding van de Democraten en de op big business gerichte politiek van die leiding. Ondanks niet aflatende pogingen van de Democratische leiding om de campagne van Bernie Sanders te saboteren, bleef hij trouw aan de Democraten. De noodzaak van een nieuwe partij links van de Democraten blijkt uit het feit dat de Democraten er niet in slaagden om Trump van de macht te houden, zich effectief te verzetten tegen zijn agenda eenmaal hij verkozen was, of om het ontstaan van een ernstigere dreiging uiterst rechts te voorkomen.

Na het geweld in Charlottesville in 2017 riepen extreemrechtse organisaties op tot meer dan 60 bijeenkomsten in tientallen staten. Nadat 40.000 mensen een betoging van extreemrechts in Boston hadden tegengehouden, werd het overgrote deel van deze betogingen afgelast. Deze overwinning in het tijdelijk terugdringen van extreemrechts gebeurde zonder enige steun van de Democratische Partij in de staat Massachussetts. De dag voor de massale antifascistische betoging riep de Democratische burgemeester van Boston nog op om er niet aan deel te nemen. Extreemrechts is echter nooit verslagen door lafheid.

In plaats van een echte strijd op te zetten tegen de aanvallen van Trump de afgelopen jaren, waren de Democraten geobsedeerd door ‘Russiagate’ en een inspiratieloos proces van impeachment. De Democraten slaagden er niet in om een einde te maken aan de shutdown van Trump rond de bouw van de muur aan de grens met Mexico eind 2018, begin 2019. De shutdown werd pas gestopt toen werkenden in actie kwamen, met onder meer de dreiging van een massale staking van luchtvaartpersoneel.

In feite hebben alle gevallen waarin Trump of uiterst rechts het meest resoluut zijn teruggedrongen één ding gemeen: de Democraten waren nergens te vinden en de winnende strategie bestond telkens uit massale actie van de arbeidersklasse en de jongeren.

Biden vs. Trump: Implicaties voor extreemrechts

Heel veel progressieve mensen zijn terecht doodsbang voor nog eens vier jaar Trump en zijn bereid om alles te doen wat nodig is om hem weg te krijgen. Wat bieden de Democraten als antwoord op deze wanhoop? Zowat de meest riskante en minst inspirerende kandidaat die denkbaar is om het tegen Trump op te nemen: Joe Biden. Dit is volledig in lijn met hun aanpak in de afgelopen vier jaar.

Hoewel Trump duidelijk een nachtmerrie is, en geen enkele socialist een traan zal laten als hij verliest, moeten we ook duidelijk zijn dat het ‘Trumpisme’ niet op magische wijze zal verdwijnen als Trump geen president meer is. Het Trumpisme en de groei van rechts is een symptoom van een aftakelend systeem in crisis zonder uitweg voor de massa.

Biden’s gebrek aan ambitie om de ellende van de werkende mensen op te lossen, kan worden samengevat met zijn beroemde uitspraak dat als hij tot president wordt verkozen “er niets fundamenteel zal veranderen!” Dit betekent niet dat Biden als president enige mate van ‘stabiliteit’ of een ‘terugkeer naar het normale’ zou brengen. Er blijft de Covid-19 crisis, die duizendmaal verergerd is door de nachtmerrie van private gezondheidszorg. Daarnaast zullen de economische depressie, systemisch racisme, klimaatverandering en de resulterende sociale onrust allemaal voortduren en escaleren. Het op big business gerichte beleid van Biden zal de vlam van de kapitalistische crisis en de groei van extreemrechts aanwakkeren en de weg vrijmaken voor meer Trumps en erger in de komende jaren.

Hoe houden we dit tegen? Massale actie van de arbeidersklasse, de wederopbouw van een strijdende arbeidersbeweging, een links alternatief op de Democraten in de vorm van een arbeiderspartij, en uiteindelijk de vervanging van het kapitalisme door het socialisme als enige permanente oplossing.

Strategie van Socialist Alternative – ISA in de Verenigde Staten van Amerika

Elke strategie om extreemrechts te stoppen moet tactieken voor collectieve zelfverdediging op korte termijn bevatten. In situaties van aanhoudende protesten zoals we deze zomer in Minneapolis, Portland of Kenosha zagen, zou het uitgangspunt moeten zijn om op democratische wijze gemeenschapsbijeenkomsten te houden in volkswijken, zeker in gekleurde gemeenschappen, om over zelfverdediging te praten. Dit zou in tegenstelling staan tot de ‘militante’ acties van geïsoleerde anarchisten en anderen die geen verantwoording afleggen aan de arbeidersgemeenschappen.

Zoals we deze zomer in talloze voorbeelden hebben gezien, kan er niet op de politie of de Nationale Garde worden vertrouwd om het rechtse geweld te stoppen. In sommige gevallen zoals Kenosha gaf de politie zelfs zwaarbewapende extreemrechtse militieleden zoals Kyle Rittenhouse een openlijke aanmoediging. In plaats van te vertrouwen op de staatsmacht om ons te beschermen tegen extreemrechts, zouden de gemeenschapsbijeenkomsten groepen stewards moeten kiezen om te patrouilleren en de veiligheid te handhaven. Historisch gezien heeft de arbeidersbeweging een sleutelrol gespeeld in dit soort activiteiten, en de vakbonden zouden die erfenis vandaag terug moeten brengen. In het geval van een omstreden verkiezing met grote protesten is rechts geweld mogelijk en dit soort tactieken zal aan belang winnen.

Maar hoewel een goed georganiseerde zelfverdediging cruciaal is, is de arbeidersklasse die het initiatief neemt de sleutel tot het terugdringen van extreemrechts. Zo zou bijvoorbeeld tijdens het hoogtepunt van de opstand in Minneapolis of de confrontaties in Portland een algemene staking van alle arbeiders in de stad de overheidstroepen en extreemrechts veel resoluter hebben teruggedrongen en daadwerkelijke eisen voor de beweging hebben afgedwongen als ze duidelijk waren opgesteld. Als de arbeidersklasse werkelijk haar spieren opspant, kan er veel worden bereikt.

Zoals we in Boston na Charlottesville zagen, kan extreemrechts met massale en vastberaden weerstand voor een hele periode worden teruggedrukt. Maar op de langere termijn is een echte strategie nodig om een einde te maken aan de omstandigheden die extreemrechts hebben laten groeien. Ons beperken tot alleen maar anti-Trump of tegen extreemrechts, zoals de meeste gevestigde Democraten, is fataal.

Of het nu Donald Trump is of Joe Biden die in het Witte Huis zit, we hebben een offensief programma nodig dat de breedst mogelijke lagen van de arbeidersklasse kan verenigen tegen rechts en voor iets beters. Dit betekent dat onze bewegingen een strijdbaar programma van Medicare for All opnemen, de middelen voor de politie met minstens 50% verlagen om de broodnodige sociale voorzieningen te financieren, de rijken belasten om het openbaar onderwijs volledig te financieren, alle studentenschulden kwijtschelden, 100% hernieuwbare energie tegen 2030 door de grote energie- en nutsbedrijven in democratisch openbaar bezit te nemen, en nog veel meer. Maar we moeten ons geen illusies maken dat een dergelijke beweging met succes kan worden opgebouwd via de door het bedrijfsleven gecontroleerde Democratische Partij. Hun bedrijfssponsors zullen dat nooit toelaten.

Dit betekent dat ongeacht wie de verkiezingen wint, één van de meest urgente taken voor onze beweging is om een nieuwe partij op te bouwen die gebaseerd is op de belangen van de werkende mensen, niet op die van de bedrijven. Een arbeiderspartij zal oneindig veel effectiever zijn dan de Democraten in het bekomen van daadwerkelijke overwinningen voor arbeiders en de planeet, en het afweren van extreemrechts. Zoals het spreekwoord luidt: de aanval is de beste verdediging. Als zo’n partij daadwerkelijk effectief is in het bekomen van overwinningen, zou ze in staat zijn om een deel van de basis van Trump te veroveren dat minder ideologisch gehard is, maar gewoon iets anders wil en bij gebrek aan iets beters voor de rechtse populistische retoriek van Trump is gevallen. De Democraten zijn totaal niet in staat om een groot deel van de basis van Trump weg te pellen.

Een nieuwe partij die zich richt op de multiraciale, multigender werkende klasse en de jeugd, en die geworteld is in sociale bewegingen, kan gebruikt worden om overwinningen te behalen voor de arbeidersklasse, regressieve verandering van het establishment te voorkomen, en zich te organiseren tegen uiterst rechts. Maar op een gegeven moment zal wat een arbeiderspartij eist tegen de grenzen van het kapitalisme aanlopen. Het kapitalisme is immers een systeem waarin een kleine rijke minderheid alles in handen heeft.

De Duitse revolutionaire Rosa Luxemburg zei tijdens de Eerste Wereldoorlog, toen het bloedigste conflict in de menselijke geschiedenis, dat de samenleving op het kruispunt van “socialisme of barbarij” stond. Iets meer dan 100 jaar later, met apocalyptische taferelen van de Westkust tot de Amerikaanse president die weigert de blanke nationalistische terreur te veroordelen of belooft de uitslag te accepteren als hij de verkiezingen verliest, klinkt deze waarschuwing sterker dan ooit. Het kapitalisme maakt dat extreemrechts kan groeien, naast de andere sociale en economische problemen waar we mee te maken hebben. De enige oplossing op lange termijn is om een einde te maken aan dit krankzinnige systeem.