Dit artikel beschrijft de Belgische situatie. Ook Nederlandse jongeren hebben hiermee te maken en daarom is het artikel ook van toepassing in Nederland.
In deze tweede golf van Covid-19 kennen we waarschijnlijk allemaal mensen die besmet geraakten, als we het zelf al niet werden. Ondertussen woedt er nog een andere pandemie die zeker onder jongeren veel schade aanricht: de mentale gezondheidscrisis. Hoewel zelfisolatie en sociaal isolement door het gebrek aan een voldoende brede testcapaciteit noodzakelijk en onvermijdelijk waren om het virus in te dammen, zijn ze bijzonder nefast voor de geestelijke gezondheid. Als het sociale leven tot een strikt minimum wordt beperkt en als telewerk de norm is, stapelen de psychologische problemen zich op. Vooral jongeren worden hard getroffen.
Door Ophélie – Actief Linkse Studenten en Scholieren in Brussel
De grote coronastudie van de Universiteit Antwerpen toont aan dat de tweede golf van de pandemie er zwaar inhakt bij de meeste Belgen. Ze voelen zich even slecht of slechter als tijdens de eerste golf. Vooral bij studenten en personeel uit de horeca is er een sterker negatief effect. Isolement en eenzaamheid behoren tot de meest schadelijke oorzaken van geestesziekten. Dit wordt nog erger door de angst en de bezorgdheid die mensen voelen wegens de onzekerheid van de situatie waarin we ons bevinden.
Bovendien kan langdurig, voltijds telewerk ernstige psychologische gevolgen hebben. Nu het op veel plaatsen de regel is geworden, ontbreekt het aan sociale contacten (vooral voor mensen die alleen wonen) en wordt de druk op het gezinsleven of het huishouden groter. Beperkte mogelijkheden om te ontspannen, zorgen voor een neiging om meer uren te werken. Pauzes worden overgeslagen en de grens tussen werktijd en privé wordt vager. Dit kan snel tot uitputting leiden. Om dit te vermijden, pleit een studie voor het beperken van telewerk tot twee dagen per week, gekoppeld aan actieve recuperatie van het werk bijvoorbeeld door het beoefenen van sport of het maken van een wandeling en indien mogelijk voor een aparte werkplek en duidelijke werktijden.
Jongeren hard getroffen
Telewerken heeft ook gevolgen voor studenten. Sinds de invoering van Code Rood in alle instellingen voor hoger onderwijs moeten zij de lessen volledig op afstand volgen. Een enquête van de Franstalige studentenfederatie FEF geeft aan dat slechts 45% van de studenten tevreden is met de kwaliteit van de online lessen. Bovendien zou 41,2% van de lessen niet opgenomen worden. Nochtans is het belangrijk in deze gezondheidscrisis om de mogelijkheid te hebben om een les nadien te kunnen herbekijken, zeker voor wie de les niet live kon volgen omdat ze bijvoorbeeld geen persoonlijke computer hebben of een slechte internetverbinding.
Tegen deze achtergrond voelt 60% van de studenten dat ze helemaal of deels achterlopen op schoolvlak. Maar liefst 80% zegt dat ze het moeilijk hebben. De eenzaamheid komt hard aan en er is een gevoel van ‘nutteloosheid’. Het is dan ook niet verwonderlijk dat 10% van de studenten eraan denkt om te stoppen met studeren.
De groeiende onzekerheid en angst in de aanloop naar de examens (waarschijnlijk online) zal de situatie niet verbeteren. Komt daar nog bij dat veel jonge werkenden en jobstudenten hard getroffen zijn door de sluiting van de restaurants en de cafés, maar ook door de toename van werkloosheid. Eén op de drie studenten verloor zijn of haar studentenjob en heeft het hierdoor extra moeilijk om de studies te betalen, 14% van de studenten heeft problemen om gezondheidskosten te betalen en botst dus op een extra drempel om professionele hulp te zoeken bij onder meer mentale gezondheidsproblemen.
Geen nieuw fenomeen
De situatie was al kritiek voordat het virus verscheen. Voor de gezondheidscrisis bleek uit een OESO-enquête van 2018 dat één op de zes mensen in Europa met een geestelijk gezondheidsprobleem kampte. Covid-19 en het falen van het kapitalisme om ermee om te gaan, hebben de psychologische problemen erger gemaakt. De vele crises van het kapitalisme, waaronder die op vlak van geestelijke gezondheid, waren echter voordien al aanwezig. De Wereldgezondheidsorganisatie verklaarde dat depressie de snelst groeiende ziekte ter wereld is.
Door de klimaatverandering hadden veel jongeren al weinig hoop op de toekomst. De gezondheidscrisis en de semi-lockdown maakten dit nog erger. Hierdoor dacht 8% van de mensen van 18 jaar en ouder er tijdens de eerste golf ernstig over om een einde aan hun leven te maken, 0,4% ondernam een poging tot zelfdoding. Wat zal dat zijn tijdens deze tweede golf en wat erna? Sommige jongeren verloren de moed toen ze merkten dat de massale klimaatbetogingen niet voor een ander beleid zorgden. Hoe kunnen we van individuele depressie naar succesvolle collectieve strijd gaan? Een eerste vereiste is een juiste diagnose van het probleem: het is geen kwestie van individueel ‘falen’, het gaat om een maatschappelijke kwestie van een falend systeem.
Het kapitalisme is rampzalig voor onze mentale gezondheid. De wijze waarop dit systeem functioneert, werkt eenzaamheid, ontevredenheid over het werk, stress en ernstiger aandoeningen zoals anorexia of schizofrenie in de hand. De mentale noden zijn enorm groot geworden. Jaren van besparingen, een huisvestingscrisis en de algemene economische achteruitgang van een groeiend deel van de bevolking, gecombineerd met een grotendeels giftige individualistische consumptiecultuur, zetten een onmogelijke druk op de geestelijke gezondheid van veel mensen.
De druk op werkenden en jongeren is door de gezondheidscrisis nog groter geworden. Net zoals het nodig is om Covid-19 in te dammen, zijn er ook maatregelen nodig rond de mentale gezondheid. Net zoals bij het virus stellen we vast hoe weinig dit systeem in staat is om te reageren op de uitdagingen.
Nog geen jaar geleden werd in Vlaanderen geprotesteerd tegen besparingen op het sociaal werk, onder meer bij zelfmoordpreventie. De politieke verantwoordelijke hiervoor is Wouter Beke. Hij moest inbinden en de besparingen terugdraaien, maar dat volstaat niet om een sociale sector die op zijn tandvlees zit er bovenop te helpen.
Geen enkele crisis was ooit zo internationaal als deze, of het nu gaat om de gezondheid, de sociale crisis of de economische achteruitgang. In een tijd van wereldwijde pandemie met de ontwikkeling van de grootste economische crisis in de geschiedenis van het kapitalisme, kunnen we niet rekenen op dit systeem om zijn tegenstrijdigheden te overwinnen en oplossingen te brengen. We mogen ons niet laten overweldigen door frustratie, ergernis of moedeloosheid. In deze crisis zagen we dat gewone mensen de wereld doen draaien en een kracht vormen die voor verandering kan zorgen. Er is een ander systeem nodig dat vertrekt van onze noden en behoeften, waaronder onze nood aan mentale gezondheid. Om dat te realiseren, moeten we samen de strijd aangaan tegen het kapitalisme waarin enkel de winsten van een kleine minderheid van tel zijn.
