Hoe te strijden tegen seksisme en geweld tegen vrouwen?

De strijd tegen de onderdrukking van vrouwen is altijd onlosmakelijk verbonden geweest met de strijd voor de socialistische transformatie van de samenleving. Seksisme en vrouwenonderdrukking dringen door in alle gebieden van ons leven en uiten zich op zeer verschillende manieren: ongelijke verloning, onzekere arbeidsomstandigheden in zogenaamde “door vrouwen gedomineerde” beroepen, de enorme dubbele last van onbetaalde opvoeding van kinderen, huishoudelijk werk en de zorg voor familieleden, seksisme op het werk, in het gezin en in partnerschappen, seksistische rolmodellen in de media, onderwijs en opvoeding, discriminatie, seksistische aanvallen en geweld: dit alles maakt deel uit van het dagelijks leven van vrouwen in de kapitalistische maatschappij.

Ondanks enkele van de verworvenheden van de afgelopen decennia voor (juridische) gelijkheid van vrouwen, zijn seksisme en onderdrukking nog steeds alomtegenwoordig. De huidige Corona-crisis heeft geleid tot een wereldwijde, in sommige landen dramatische toename van geweld tegen vrouwen en femicide (moorden op vrouwen vanwege hun geslacht). Zoals in elke economische crisis hebben vrouwen het zwaarst te lijden onder werkloosheid, armoede, gebrek aan vooruitzichten en bezuinigingsbeleid. De toegang tot abortussen en andere medische zorg wordt steeds beperkter. Bovendien heeft de Corona-crisis geleid tot isolement en tot een situatie waarin veel vrouwen nog meer dan voorheen gevangen zitten in traditionele gezinsstructuren; gevangen binnen hun eigen vier muren en dus ook blootgesteld aan geweld door hun partners of door andere familieleden, zonder bescherming. De Corona-crisis heeft op een bijzonder deprimerende manier aangetoond hoe afhankelijk het kapitalisme is van het burgerlijk gezin en de conservatieve genderrollen, vooral in tijden van crisis – met alle negatieve gevolgen van dien.

Deze toename van geweld tegen vrouwen vindt echter ook plaats op een moment dat er, als gevolg van de vrouwenbewegingen in verschillende landen in de afgelopen jaren, een bewustzijnsverandering heeft plaatsgevonden. Er heeft een radicalisering plaatsgevonden, vooral onder jonge vrouwen, op basis van hun eigen ervaringen met discriminatie, seksisme en vooral gendergerelateerd geweld. Veel vrouwen willen geen traditionele rolmodellen, ongewenst gedrag, seksisme en geweld meer tolereren. In essentie: nultolerantie voor seksistisch gedrag.

Ook het seksisme binnen de eigen gelederen – dat wil zeggen de feministische beweging en breed links, binnen linkse organisaties en de arbeidersbeweging – wordt steeds meer afgewezen en agressiever aan de kaak gesteld dan in het verleden. Dit is een zeer belangrijke ontwikkeling voor de succesvolle emancipatie van vrouwen en drukt een substantiële politisering uit tegen hun specifieke onderdrukking. Tegelijkertijd laten de recente feministische strijd en bewegingen – van #metoo tot de strijd voor het recht op abortus – zien dat er behoefte is aan een correct politiek programma, duidelijkheid, leiderschap en strategie over hoe het seksisme permanent kan worden teruggedreven. Vaak worden er alleen geïndividualiseerde antwoorden op sociale problemen naar voren gebracht.

De socialistische antwoorden op de onderdrukking van vrouwen, evenals het programma en de voorstellen voor de strijd, moeten gebaseerd zijn op een marxistische analyse van de functie en de gevolgen van seksisme en geweld tegen vrouwen in de kapitalistische samenleving. De strijd om een einde te maken aan de onderdrukking van vrouwen kan niet worden gewonnen zonder een perspectief voor de fundamentele omverwerping van het kapitalisme ten gunste van de socialistische democratie. Verandering kan alleen worden bereikt door het probleem bij de wortel aan te pakken. Tegelijkertijd is een gezamenlijke inspanning van de socialisten nodig om de dubbele onderdrukking van vrouwen (als arbeiders en als vrouwen) in haar diepte en verschillende verschijningsvormen te begrijpen, om seksistisch gedrag in hun eigen gelederen en in de hele arbeidersbeweging te bestrijden, en om eisen te stellen en de strijd voor concrete verbeteringen te leiden.

Oorzaken van de onderdrukking van vrouwen en seksisme

Er bestaat veel marxistische literatuur over de oorzaken van het ontstaan van vrouwenonderdrukking in de samenleving – niet alles kan in dit artikel worden verklaard. De baanbrekende analyses van Friedrich Engels, Clara Zetkin, Alexandra Kollontai en anderen vallen vooral op doordat ze de dialectische samenhang tussen de ontwikkeling van de klassenmaatschappij en de onderdrukking van vrouwen beschrijven en analyseren.

In zijn werk “Origin of the Family, Private Property and the State” schetst Engels hoe de opkomst van het privé-eigendom en daarmee de klassenmaatschappij de functie van het “traditionele” gezin heeft vormgegeven: “Het beheer van het huishouden verloor zijn publieke karakter. Het ging niet meer om de maatschappij. Het werd een privé-dienstverlening; de vrouw werd de eerste bediende, verdrongen uit de deelname aan de sociale productie“. Engels ging er ook van uit dat in deze periode een aanvankelijk overschot aan productie – door de reeds gedeeltelijk bestaande geslachtsgebonden arbeidsverdeling – zich uiteindelijk vooral in de handen van de mannen opstapelde. Om ervoor te zorgen dat dit eigendom door de kinderen zou worden geërfd, was het noodzakelijk om de trouw van de eigen vrouw veilig te stellen. Zo ontstonden in een lang en zeker niet eenvoudig proces voor het eerst structuren van het monogame gezin, en daarmee de eerste vormen van onderdrukking van de vrouw.

De later ontwikkelde klassenmaatschappijen en, uiteindelijk, het kapitalisme hebben geprofiteerd van deze pre-kapitalistische structurele ongelijkheid van vrouwen – en dus van de verdeling van de arbeidersklasse in mannen en vrouwen – en dat doet het kapitalisme vandaag de dag nog steeds. Hoewel het gezinshuishouden als basiseenheid van de productie grotendeels was vernietigd door het kapitalistische productiesysteem, bleef het gezin het middel om de nieuwe klasse van het proletariaat als arbeidskracht te reproduceren en te disciplineren. Clara Zetkin schreef: “De proletarische vrouw heeft haar economische onafhankelijkheid verworven, maar noch als persoon, noch als vrouw, noch als echtgenote heeft ze de mogelijkheid om haar individualiteit ten volle te beleven. Voor haar taak als echtgenote, als moeder heeft ze alleen de kruimels die de kapitalistische productie van haar tafel laat vallen”.

Hoewel er in de afgelopen eeuw natuurlijk veel is veranderd in het “traditionele” gezin en in de rol van de vrouw in de samenleving, zijn de basisstructuren en de economische basis voor de ongelijkheid van vrouwen onder het kapitalisme gelijk gebleven. Hoewel de burgerlijke ideologie betreffende de positie van de vrouw in de samenleving sinds de 19e en 20e eeuw is veranderd en zich heeft ontwikkeld, en de vrouwen- en arbeidersbewegingen hebben kunnen strijden voor veranderingen, zijn de waarden en rollen van de seksen in het kapitalistische systeem (gebaseerd op macht, uitbuiting en de ongelijke verdeling van de rijkdom) nog steeds gebaseerd op ideeën van mannelijke superioriteit.

De besparingen door de heersende klasse binnen onbetaald huishoudelijk werk, opvoeding en verzorging van kinderen zijn vandaag de dag enorm. Oxfam publiceerde begin 2020 een studie waarin staat dat vrouwen en meisjes wereldwijd 12 miljoen uur per dag besteden aan de zorg voor familieleden, de opvoeding van kinderen en het huishouden. Als dit werk met het minimumloon van het betreffende land zou worden betaald, zou dit overeenkomen met een bedrag van 11 biljoen dollar per jaar. Het kapitalistische systeem is duidelijk gestabiliseerd door deze extra uitbuiting.

Het verschuiven van deze taken naar vrouwen en naar privé- sferen leidt enerzijds tot meervoudige lasten en anderzijds tot het verstevigen van afhankelijkheden en het ideologische beeld van de vrouw die ondergeschikt is aan de man (als de meester van het huis). Ze wordt afgeschilderd als een zachtaardigere, zorgzame persoon die om biologische redenen verantwoordelijk is voor alle gebieden van het zorgwerk en “gewoonweg beter geschikt” is. Loonverschillen, onzekere arbeidsomstandigheden en het feit dat vrouwenarbeid slecht betaald wordt, verdiept de kloof tussen mannen en vrouwen uit de arbeidersklasse. Wereldwijd dienen vrouwen nog steeds als bijzonder goedkope arbeidskrachten. Dit is de fundamentele maatschappelijke basis waarop seksisme en geweld tegen vrouwen groeien. Als vrouwen een ongelijke positie in de samenleving hebben, worden ze behandeld als ongelijk, als inferieur, worden ze gediscrimineerd en onderdrukt.

Tegelijkertijd hebben vrouwonvriendelijke en seksistische ideologieën zich in de loop der eeuwen ontwikkeld en bestendigd, waardoor ze diep geworteld zijn in de burgerlijke maatschappij, in onze geest en dus ook in de arbeidersklasse. De veranderingen en de vooruitgang in het bewustzijn, vooral bij jonge vrouwen, hebben dit niet fundamenteel veranderd, aangezien de sociale structuren nog steeds dezelfde zijn.

Seksisme (in de zin van seksistisch gedrag) is dus een vorm van discriminatie op basis van deze structurele ongelijkheid van vrouwen onder het kapitalisme. Vormen van seksisme zoals kleinerende slogans, vooroordelen, achterlijke rolmodellen, etc. ontwikkelen zich door sociale omstandigheden die mannen en vrouwen ongelijk behandelen. Inzicht in deze materiële wortels is ook de basis voor een effectief overgangsprogramma ter bestrijding van seksisme.

Geweld tegen vrouwen in de kapitalistische samenleving

De hierboven beschreven systematische onderdrukking van vrouwen komt het meest dramatisch tot uiting in de marketing, de objectivering, de controle van vrouwenlichamen en het daaruit voortvloeiende systematische geweld, tot en met vrouwenmoorden. Eén op de drie vrouwen wereldwijd zal ten minste één keer in hun leven het slachtoffer zijn van fysiek en/of geseksualiseerd geweld. Alleen al in Oostenrijk zijn er in de eerste helft van 2020 16 vrouwen vermoord. Deze systemische, ingebouwde misogynie is gebaseerd op het feit dat mannen nog steeds worden beschouwd als het “sterkere”, “slimmere” en “betere” geslacht, terwijl vrouwen “inferieur” en “onderdanig” zijn.

Geweld tegen vrouwen dient ook om vrouwen passief en geïntimideerd te houden. Het signaal aan alle vrouwen is dat je lichaam niet van jou is – we kunnen met je doen wat we willen. Beperkte en gecriminaliseerde toegang tot abortus (of in andere gevallen gedwongen anticonceptie) is ook een uiting van deze controle over vrouwelijke lichamen, vrouwelijke seksualiteit en voortplanting.

Het kapitalistische systeem en de burgerlijke staat reproduceren dit geweld op meerdere manieren via de zogenaamde “verkrachtingscultuur”: de culturele acceptatie van verkrachting en geweld tegen vrouwen, via de media, muziek, films, etc., tot aan het rechtssysteem, dat doordrongen is van de patriarchale structuren.

Het is dan ook geen toeval dat de nieuwe vrouwenbewegingen geweld tegen vrouwen offensief benaderen en dit meestal als centraal thema hebben. Het directe gevaar waaraan vrouwen thuis, in partnerschappen, op het werk en op straat worden blootgesteld, heeft uiteraard een directe impact op hun dagelijks leven als vrouw. De gevaarlijkste plek voor vrouwen is nog steeds hun eigen huis.

Daarnaast heeft geweld tegen vrouwen bredere, subtielere facetten die van invloed zijn op persoonlijke relaties en de gevolgen van seksisme in de relaties. Vooral in interpersoonlijke relaties speelt psychologisch geweld een grote rol bij het intimideren en devalueren van vrouwen. De daaruit voortvloeiende bedreiging, angst en afhankelijkheid kunnen verwoestende psychologische gevolgen hebben. Mannelijke dominantie gaat vaak gepaard met psychologische manipulatie, systematische devaluatie en emotionele druk.

Een product van het kapitalisme

Geweld tegen vrouwen is een product van de kapitalistische samenleving, waarin mensen – vooral mannen – op alle gebieden van hun socialisatie worden geconditioneerd om vrouwen als minderwaardig of als object te beschouwen. In het kapitalisme wordt winst gemaakt met de marginalisering en objectivering van vrouwen en hun lichaam. Dit gebeurt via vele kanalen, zoals seksistische reclame, de grote verscheidenheid aan producten om het lichaam van de vrouw te “verbeteren”, of de miljarden euro’s tellende seksindustrie.

De objectivering van mensen als handelswaar treft uiteindelijk iedereen in de arbeidersklasse, maar vrouwen op een bijzonder extreme en dominante manier. De degradatie van het lichaam van de vrouw tot handelswaar rechtvaardigt het gebruik van geweld tegen haar in deze samenleving. Tegelijkertijd dient systematisch geweld om dominante verhoudingen te stabiliseren.

Zogenaamd geseksualiseerd geweld gaat geenszins over seks – het gaat om het demonstreren en het uitoefenen van macht. In elke oorlog en contrarevolutie worden verkrachting en geweld tegen vrouwen gebruikt om bewegingen te breken; ze worden gebruikt om revolutionaire opstanden van de arbeidersklasse te demoraliseren en neer te slaan, in het bijzonder vrouwen uit de arbeidersklasse, die vaak in de voorste gelederen van de strijd staan. Vorig jaar hebben Soedanese milities in opdracht van de Overgangsraad seksueel geweld gebruikt als een strategie van contrarevolutie tegen de Soedanese revolutie, waarin vrouwen een centrale rol speelden; in Egypte en andere landen was dit een belangrijk, meedogenloos middel om de zogenaamde Arabische lente te bestrijden.

Verkrachting wordt altijd gebagatelliseerd met het argument dat het een gevolg is van mannelijke “drijfveren” en dus van de zogenaamd “natuurlijkere” agressieve mannelijke seksualiteit. Maar eigenlijk is het het gevolg van het sociale beeld van de vrouw en de ideologie van het uitoefenen van de macht over de vrouw, haar lichaam en haar leven. Het kapitalistische systeem vervreemdt mensen van hun seksualiteit, van andere mensen en van zichzelf. Op basis hiervan kan het principe van instemming – dat wil zeggen van wederzijds begrip – nauwelijks in zijn absolute omvang worden gerealiseerd.

Maar ook al kunnen seksuele en romantische relaties die volledig vrij zijn en gebaseerd op gelijkheid alleen echt bestaan in een volledig bevrijde, socialistische samenleving, bestaat het principe van instemming al, en is het de basis volgens welke mannen hun gedrag moeten oriënteren op vrouwen. Dankzij de feministische debatten over “nee betekent nee” en “ja betekent ja” is er vandaag de dag deels een groter bewustzijn van wat consensuele seks moet betekenen. Het is ook dankzij deze debatten dat er leerzame strategieën zijn voor toestemming.

Terwijl het overgrote deel van seksuele intimidatie en mishandeling heel bewust gebeurt, zijn er ook andere situaties in onze seksuele relaties die in twijfel getrokken moeten worden. Een bewuste benadering van de grenzen van partners en anderen, gevoeligheid en communicatie – dit alles wordt in de kapitalistische samenleving grotendeels genegeerd. Aan de andere kant worden veel gevallen waarin individuele grenzen worden overschreden vaak gepresenteerd als iets “mannelijks” en dus positief.

Ga bewust de strijd aan om het geweld tegen vrouwen te stoppen!

De sociale controle over vrouwen en hun lichaam komt dus tot uiting in de “privé- sfeer”, maar evenzeer is het openbaar en structureel zichtbaar. De privé- sfeer is politiek, juist omdat genderspecifiek geweld en seksisme voorkomt binnen partnerschappen, huwelijken en gezinnen. In het openbaar praten over geweld tegen vrouwen en verkrachting kan ongelooflijk veel energie kosten, omdat het nog steeds een taboe in de burgerlijke samenleving doorbreekt. Het zijn nog steeds vooral vrouwen die getroffen worden en niet de daders die gestigmatiseerd worden.

Daarom is de publieke discussie over geweld tegen vrouwen – door middel van demonstraties, campagnes, protesten, etc. – zo belangrijk; het is een belangrijk politiek middel om deze stigmatisering tegen te gaan. Hoewel individuele vrouwen niet alleen tegen de seksistische machinerie kunnen opkomen, kunnen collectieve gevechten helpen (en hebben ze dat in het verleden ook gedaan) om taboes te doorbreken en verkrachting en geweld openlijk aan de kaak te stellen – om een groeiend klimaat van “nultolerantie” te normaliseren.

In de Spaanse staat hebben massabewegingen in de afgelopen jaren in de schandalige “Wolfpack”-zaak niet alleen de staat en de rechterlijke macht gedwongen om het vonnis tegen de vijf daders te veranderen van seksueel misbruik in verkrachting; ze hebben ook een verregaande bewustzijnsverandering teweeggebracht. 65% van de vrouwen onder de 30 jaar in de Spaanse staat omschrijven zichzelf nu als feministen, twee keer zoveel als 5 jaar geleden. Dit collectieve massa-element, de gemeenschappelijke strijd ongeacht het geslacht, is van centraal belang als het gaat om de vraag hoe seksisme met succes kan worden bestreden.

Een effectieve strijd tegen geweld tegen vrouwen mag niet ophouden bij het eisen van hardere sancties of straffen tegen de daders of het oproepen tot individuele bezinning over het eigen gedrag, maar moet veel verder gaan. Bewegingen als #IBelieveHer, die begonnen met het protest tegen de vrijspraak van rugbyspelers in Noord-Ierland in een verkrachtingszaak in 2018, hebben belangrijke bijdragen geleverd en hebben de seksistische structuren van het rechtssysteem in twijfel getrokken en aan de kaak gesteld. Maar het punt moet zijn om de verontwaardiging over individuele gevallen om te zetten in een algemene strijd voor fundamentele verandering.

De hierboven beschreven anti-vrouwenstructuren spreken voor zich en laten zien dat het individuele gedrag niet duurzaam kan worden veranderd zonder fundamentele omwentelingen. Dit betekent dat de politieke strijd tegen de verkrachtingscultuur, seksistische reclame, vóór seksuele voorlichting op scholen, voor het verbieden van seksisten en verkrachters, etc., hand in hand moet gaan met een afwijzing van de burgerlijke staat en dus van het heersende rechtssysteem.

Sociale verbeteringen zoals de uitbreiding van opvangcentra voor vrouwen en andere beschermende voorzieningen, betaalbare huisvesting voor iedereen, gratis en uitgebreide kinderopvang, gelijk loon voor gelijk werk, hogere lonen, volledige financiering van de gezondheidszorg en sociale zorg, enz. staan centraal in de strijd om het geweld tegen vrouwen te stoppen. Enerzijds om mogelijkheden te creëren om aan misbruik te ontsnappen, anderzijds om een einde te maken aan economische tegenspoed als versterkende factor voor geweld tegen vrouwen. Tegelijkertijd helpt de gemeenschappelijke strijd voor sociale verbeteringen en andere doelstellingen om vooroordelen te verminderen en helpt het ons om ons bewust te worden van onze individuele en collectieve kracht. Geweld tegen vrouwen is daarom ook een klassenkwestie: hoewel álle vrouwen in de samenleving op de één of andere manier worden getroffen door geweld, ongeacht hun inkomen en sociale status, hebben de vrouwen in armoede en uit de arbeidersklasse minder mogelijkheden om hieraan te ontsnappen.

Omdat de strijd tegen seksisme en onderdrukking deel uitmaakt van de arbeidersbeweging in het algemeen, is het absoluut noodzakelijk dat de vakbonden, als de grootste organisaties van de arbeidersklasse (in veel landen zien we een tendens van steeds meer vrouwelijk lidmaatschap van de vakbonden), bewuste politieke campagnes organiseren om seksisme en geweld tegen vrouwen een halt toe te roepen, maar ook om daadkrachtig op te treden tegen seksistisch gedrag in hun eigen gelederen.

Incorrecte, onvolledige en ontbrekende antwoorden van de identiteitspolitiek

Veel nieuwere benaderingen van verschillende feministische bewegingen vertonen, ondanks hun verschillen, enkele vergelijkbare zwakheden en tekortkomingen. Veel van deze ideeën kunnen worden samengevat onder de term “identiteitspolitiek” (andere zijn eenvoudigweg klassieke burgerlijke feministische ideeën). Hoewel er binnen de identiteitspolitiek heel verschillende oriëntaties en theorieën bestaan en het verkeerd zou zijn om alles op één hoop te gooien, kunnen bepaalde concepten, analyses en methoden altijd worden geïdentificeerd als het gaat om nieuwere vormen van feministische praktijk in de politieke bewegingen van vrouwen.

Voor veel jonge vrouwen en LGBTQI+-jongeren zijn identiteitspolitieke ideeën onderdeel van hun eerste stappen in de politieke radicalisering tegen de onderdrukking. Marxisten moeten hier rekening mee houden en zich sterk inzetten voor discussies over het juiste programma en de juiste strijdmethoden om racisme, seksisme en andere vormen van onderdrukking te overwinnen. De zekere aantrekkingskracht die uitgaat van ideeën van identiteitspolitiek – zoals de benadering van het ontwikkelen van een politieke praktijk die voornamelijk gebaseerd is op de eigen ervaring met discriminatie/identiteit – ligt voor de hand: het besef van de eigen onderdrukking is vaak de eerste stap om politiek actief te worden en te willen strijden voor verandering. Natuurlijk is het belangrijk om verschillende ervaringen met discriminatie zichtbaar te maken, bijvoorbeeld op basis van geslacht. Maar de cruciale vraag is: welke weg is er te gaan? Welke strijdmethode kan echt effectief zijn om specifieke onderdrukking, zoals die van vrouwen, te bestrijden?

Veel concepten van identiteitspolitiek verschillen in hun concrete conclusies niet veel van de “klassieke” (kleinburgerlijke) feministische ideeën. De vormen die het meest aangepast zijn aan het kapitalisme eindigen bij het oproepen tot een sterkere vertegenwoordiging van vrouwen in de politiek en de economie; andere nemen over het algemeen een anti- kapitalistische houding aan zonder ontwikkelde theorie en praktijk. In ieder geval is het idee wijdverbreid dat verschillende vormen van onderdrukking (racisme, seksisme, classisme, enz.) elkaar beïnvloeden en versterken, maar ze worden vaak afgeschilderd als min of meer “naast elkaar” bestaand. Als kapitalistische uitbuiting alleen wordt geanalyseerd als één van de vele vormen van onderdrukking in plaats van als hun fundamentele economische en sociale basis, dan worden feministische strijden niet noodzakelijkerwijs begrepen als antikapitalistische strijden en worden vrouwen uit de heersende klasse eerder gezien als bondgenoten van de arbeidersklasse dan als mannen uit hun eigen klasse.

De zwakte in de aanpak van vele vormen van identiteitspolitiek ligt in de eerste plaats in hun onvermogen om effectieve oplossingen te bieden voor het beëindigen van de onderdrukking en het seksisme van vrouwen, juist omdat ze het bij analyse en oplossingen op individueel niveau houden.

We weten bijvoorbeeld dat taal een afspiegeling is van de samenleving zoals die bestaat en wordt gebruikt om te discrimineren en om racisme, seksisme, transfobie enz. te reproduceren. Vragen zoals bepaalde schrijfstijlen of hoe mensen in de media vertegenwoordigd zijn, zijn echter niet de grootste zorg van vrouwen, LGBTQI+ mensen of immigranten. Dit is het fundamentele probleem: de strijd tegen specifieke onderdrukking en discriminatie wordt beroofd van zijn materiële basis. Vaak wordt gesuggereerd dat aan seksisme een einde kan worden gemaakt door middel van een aantal beleidsmaatregelen die vooral het bestaan van minderheden erkennen. Dit komt niet in de buurt van het beëindigen van de onderdrukking van vrouwen: het creëert in het beste geval de illusie van gelijkheid, waarvan het burgerlijke systeem op zijn beurt kan profiteren door deze vorm van “feminisme” op de markt te brengen. Het blijft steken op het idealistische niveau en negeert de materialistische basis, evenals de dialectische verandering en de tegenstrijdigheid van processen.

Dergelijke inadequate reacties op seksistische onderdrukking zijn symptomatisch voor feministische benaderingen die individuele oplossingen zoeken voor grote sociale problemen – zoals de onderdrukking van vrouwen. Het doel van identiteitspolitiek is vaak het reflecteren, bevragen en veranderen van het eigen gedrag, het creëren van “veilige ruimten” en het symbolisch zichtbaar maken van discriminatie. Evenzo zijn er individualistische argumenten te vinden in bijvoorbeeld het oude debat over onbetaald huishoudelijk werk en de oproep om het huishouden, de opvoeding van kinderen, etc. eerlijk te verdelen tussen de seksen – in plaats van te strijden voor een volledige socialisatie van huishoudelijk werk, de opvoeding van kinderen en de zorg. Begrippen als de “huisvrouwenstaking”, die in de feministische beweging vaak aan de orde komen, brengen dit tot uitdrukking.

Het idee dat individuele – en in sommige gevallen enorm verschillende – ervaringen met discriminatie de enige basis vormen waarop politieke actie moet worden ondernomen, naast de ontoereikende voorstellen voor oplossingen, brengt het gevaar met zich mee dat gelijkenissen worden gebagatelliseerd en dat vooral de nadruk wordt gelegd op verschillen. Marxisten hebben het tegenovergestelde doel: een arbeidsmigrantenvrouw heeft bijvoorbeeld van nature een andere levenswijze en moet de strijd aanbinden met vormen van discriminatie die andere werknemers niet kennen. Maar we moeten ons afvragen: wat is de conclusie die we hieruit kunnen trekken? Hoe kunnen we vechten voor verbeteringen voor iedereen?

Onderverdelingen die door het kapitalisme worden veroorzaakt, of het nu gaat om huidskleur, religie of geslacht, kunnen alleen worden overwonnen in de collectieve strijd van de arbeidersklasse (zowel politiek als economisch). Dit betekent niet dat we seksisme als een “zijwaartse tegenstelling” moeten beschouwen of dat we de “klassieke” economische strijd moeten zien als het enige wondermiddel tegen seksisme en racisme. Integendeel, het is simpelweg het erkennen dat zelfs een vrouwenspecifieke strijd alleen maar gewonnen kan worden in solidariteit met mannen. Een goed voorbeeld hiervan is de strijd voor het recht op abortus via het referendum in Ierland in 2018: de gevorderde delen van de beweging wisten heel goed dat het referendum alleen kon worden gewonnen door een collectieve inspanning, en door mannen die ook stemmen om het abortusverbod af te schaffen. De pogingen van de feministische bewegingen om de strijdmethoden van de arbeidersklasse te gebruiken – zoals de staking – om feministische eisen af te dwingen, tegen seksuele intimidatie op het werk, etc., zijn een belangrijk voorbeeld van de kracht van dergelijke collectieve strijd.

Elke politieke analyse en methode die geen klassenstandpunt inneemt – die niet tot de conclusie komt dat de overeenkomsten tussen arbeiders groter zijn dan de verschillen en dat de arbeidersklasse de enige kracht is die kan vechten voor fundamentele sociale verandering door middel van massabewegingen – maakt op de een of andere manier slechts veranderingen in het individuele gedrag tot zijn belangrijkste strijdpunt. Het is goed dat mannen hun eigen seksistisch gedrag in twijfel trekken en veranderen. Toch verandert dit de fundamentele sociale structuren niet. Uiteindelijk is de vraag: wie is de echte vijand?

Terwijl sommige delen van de zogenaamde tweede golf van de vrouwenbeweging zich beperkten tot het beschouwen van mannen als de belangrijkste vijand, hebben nieuwere benaderingen van identiteitspolitiek vaak niet zo’n valse analyse van de politieke vijand en wie of wat moet worden bestreden. Maar door de sterke individualisering van theorie en praktijk worden “grote” sociale dimensies uit het oog verloren. We zien hier de toepassing van het postmodernisme op de vrouwenbeweging. De heersende klasse en haar politici, die verantwoordelijk zijn voor sociale, economische en politieke grieven en dus ook voor seksistische structuren van onderdrukking, voor vrouwenhaat en seksistische politiek, hoeven zich niet langer echt bedreigd te voelen wanneer feministische strijden zich beperken tot het eenvoudigweg “zichtbaar maken” van discriminatie of het oproepen van individuen om na te denken over “de eigen privileges”.

Geen socialisme zonder bevrijding van vrouwen, geen bevrijding van vrouwen zonder socialisme

De marxistische Alexandra Kollontai schreef in 1920, na de Oktoberrevolutie in Rusland, over de veranderingen in het gezin en tussen de seksen als gevolg van de omwentelingen in de sociale verhoudingen:

“Er is geen reden om de waarheid voor onszelf te verbergen: de normale familie van vroeger, waarin de man alles was en de vrouw niets was – want ze had geen eigen wil, geen eigen geld en geen eigen tijd – deze familie wordt van dag tot dag veranderd; het behoort bijna tot het verleden. Maar we moeten niet bang zijn voor deze toestand. Of het nu uit fout of uit onwetendheid is, we zijn bereid te geloven dat alles aan ons onveranderlijk kan blijven terwijl alles verandert. ‘Dit is altijd zo geweest en zal altijd zo zijn’ – Er is niets zo fout als dit spreekwoord! We hoeven alleen maar te lezen hoe de mensen in het verleden leefden, en we zullen onmiddellijk leren dat alles aan verandering onderhevig is en dat er geen gewoontes, geen politieke organisaties en geen zeden zijn die onveranderlijk en onaantastbaar blijven“.

Er zijn geen onoverkomelijke verschillen tussen de geslachten. De arbeidersklasse is in staat om verdeeldheid te overwinnen langs de lijnen van geslacht, huidskleur, religie, etc., en een socialistische samenleving op te bouwen waarin niet de winst van de heersende klasse de spil is van de menselijke relaties en sociale structuren, maar de behoeften en mogelijkheden van iedereen.

De massabewegingen van 2019 in bijna alle delen van de wereld, waarvan sommige vandaag de dag nog steeds voortduren, werden grotendeels gekenmerkt door een jeugdig en proletarisch karakter, met vrouwen in de voorhoede. Vrouwen zijn vaak de meest vastberaden strijders in revolutionaire bewegingen vanwege hun specifieke onderdrukking. De strijd tegen het seksisme en de onderdrukking van vrouwen is daarom nauwer dan ooit tevoren verbonden met de opbouw van een machtige arbeidersbeweging die in staat is het verrotte kapitalistische systeem met al zijn ingebakken structuren en ideologieën af te schaffen en zo eindelijk de basis voor de onderdrukking van de vrouw te overwinnen.