Het leek zo mooi allemaal. Mark Rutte en de VVD hadden de coronablunders, het belastingparadijs aan de Neder-Rijn en de toeslagenaffaire weten weg te wuiven en wonnen de verkiezingen. De VVD was opnieuw de grootste partij. Een nieuwe coalitie, lijkend op de oude, lag voor de hand. Het beleid zou worden voortgezet, wederopbouw na de Corona-crisis met nieuwe accenten op duurzaamheid, wat meer aandacht voor woningnood, volksgezondheid enz.
Toen liep een D66 verkenner haastig langs een fotograaf met een getypt papiertje zichtbaar. Het had een boodschappenlijstje kunnen zijn of een mailtje van een collega…maar er stond: “Positie Omtzigt, functie elders?” Pijnlijk. Door het lek was politiek Den Haag gedwongen veel informatie te publiceren. Duidelijk werd dat de kiezer wel mag stemmen, maar daarna nul invloed heeft op de formatie van een nieuwe regering.
Niemand kon zich herinneren dat er over Omtzigt gesproken was. Maar ja. Ambtenaren doen van alles en nog wat. Maar ze schrijven geen dingen op die niet gezegd zijn. En zo bleek Rutte te hebben gelogen. Nee ruk, een verkeerde herinnering te hebben…
Wat zich nu in Den Haag afspeelt is een cynisch machtsspel. Ja, Rutte heeft weer gelogen, maar dat is al talloze malen eerder gebeurd. Er was het bonnetje van Teeven in 2015 over een deal met een crimineel. De memo’s over de dividendbelasting in 2018. Het bombardement bij Hawija, waar 70 burgerdoden vielen. De toeslagen-affaire, iedereen wist het, maar gevolgen had het niet.
Nu wel. Alle partijen stonden klaar om Rutte te veroordelen. Zeker, een veroordeling die hij verdient, maar die verdiende hij allang. Geert Wilders riep om nieuwe verkiezingen. Natuurlijk, die wilde het verlies van 17 maart herstellen. De PvdA steunde de motie van wantrouwen, maar stond zij aan zij met Rutte en de VVD in het kabinet Rutte 2 en de toeslagenaffaire. GroenLinks streed samen met de VVD in de Kunduz-coalitie en was stond klaar om concessies te doen op het punt van vluchtelingen. Oja en de SP: regeren met Rutte kon eerst net wel, maar nu niet meer. Daarbij komt dat partijen die samen met de VVD in een regering zijn gestapt, beseffen dat ze door de VVD zijn leeg gezogen.
Het CDA heeft een kritisch Kamerlid die in zijn eentje meer zetels zou krijgen dan het hele CDA. Logisch dat het Rutte na vier jaar laat vallen. Dat niet doen, zou politieke zelfmoord zijn. D66 steunde de motie van afkeuring, stelde eigenlijk voor dat Rutte zou aftreden, maar partijgenoot, minister en verkenner Ollongren bleef totaal buiten schot. Kaag had als minister in Rutte 3 vier jaar lang zicht op het patroon van ‘vergeetachtigheid’ bij Rutte. De Christen Unie stond tussen Goede Vrijdag en Pasen klaar om Rutte en de VVD cultuur te veroordelen, maar werkte vier jaar samen met de VVD aan de opbouw van die cultuur.
Onverwacht gevolg van de Paasopwelling bij de CU: de VVD gaat voor 80% vierkant achter Rutte staan. Kom niet aan onze Mark, de VVD zou zonder deze Verlosser kunnen. Want mogelijke opvolgers zijn er niet (meer). De patstelling is duidelijk. Veel partijen willen wel verder met de VVD (ze kunnen niet anders) maar niet met Rutte. Maar Rutte geeft zijn positie en zijn verkiezingswinst niet op.
Nieuwe verkiezingen: verlies dreigt dan voor de VVD en D66, de positie van het CDA is onzeker, het biedt geen uitzicht op nieuwe oplossingen, dus die komen er niet zo snel. Misschien dat als de crisis langer duurt, de roep sterker wordt. Ook kan het gebeuren dat het idee opkomt van een nationaal zakenkabinet en dat kan een zekere echo krijgen.
Het is goed mogelijk dat de huidige situatie voor een deel van de grote ondernemers niet zo slecht uitkomt. Die hebben weinig trek in hogere belastingen, zwaardere milieulasten, meer geld voor onderwijs, gezondheidszorg en woningbouw en een minimumloon. Het bestrijden van racisme en de achterstelling van vrouwen heeft bij hen geen prioriteit. Die schadevergoedingen voor de slachtoffers van het beleid, zoals de Groningers en de mensen die getroffen zijn door de toeslagenaffaire, dat heeft allemaal geen haast. Zij zien wel brood in het temperen van de politieke verwachtingen.
Natuurlijk, deze situatie kan niet eeuwig duren, maar een zomer zonder kabinet kan best. Na de Covid-19 is de goegemeente toch aan het vakantie en feestvieren en vallen er wel weer wat centen te verdienen…
Het moet voor de slachtoffers van de toeslagenaffaire en de slachtoffers van de aardbevingen een bittere ontgoocheling zijn. Rutte wint de verkiezingen, ondanks alle affaires. De man die zich voor de getroffenen van de toeslagenaffaire het meest heeft ingespannen, moest naar een functie “ergens anders”, de Kamer uit. Als dat uitkomt, liegt Rutte erover. Hij moet dat, door het toeval gedwongen, bekennen maar doet dat maar half, “eerlijk vergeten”…. en komt ook daar weer mee weg, als het puntje bij paaltje komt.
Het is tekenend dat het vertrouwen in Rutte onder de bevolking, dat toch al was afgekalfd van boven de 70% tot 54% vóór de politieke crisis, nu op een dieptepunt van 25% staat. En dat Pieter Omtzigt als hij een eigen partij zou beginnen, 27 zetels zou behalen. Omtzigt is een te respecteren man, Kamerlid voor een gewone burgerlijke partij, maar hij staat voor zijn zaak. Helaas beschikt hij niet over genoeg kandidaten, een goede partijorganisatie en een breder programma om de verkiezingen in te gaan.
Maar het maakt wel duidelijk wat het potentieel is als een partij die daar wel over beschikt aan de linkerkant zou opstaan. De komende periode zal een tijd zijn van verdere desillusie in de Haagse politiek: oplossingen zijn er niet van te verwachten. Verder dan machtsspelletjes gaan ze niet komen.
Voor oplossingen is politieke druk en organisatie nodig. Het accent in de politiek zal niet liggen op het door tegenstellingen verlamde Binnenhof, maar op het protest op het Malieveld. Binnen deze bewegingen zullen wij bouwen aan een socialistisch alternatief voor Nederland.
