De klimaatcrisis is het duidelijkste teken, van vele, dat dit systeem moet verdwijnen. “De Wereld Meteorologische Organisatie rapporteerde dat de klimaatcrisis heeft geleid tot extreem weer dat meer dan 2 miljoen mensen het leven heeft gekost in de laatste 50 jaar, met meer dan 3,6 triljoen dollar aan economische schade. Onderzoekers vonden een vervijfvoudiging van het aantal extreme weersomstandigheden in vergelijking met 1970.” (Democracy Now op 2 september 2020)
Door Philipp Chmel (ISA Oostenrijk) uit de brochure ‘Kapitalisme doodt de planeet’
Deze uitspraak bevestigt opnieuw het gevoel die we steeds vaker zien, horen, lezen en ervaren in ons dagelijks leven: de situatie is nijpend en het zal nog erger worden. De klimaatcrisis is zich al jaren aan het ontvouwen. Zij komt in een stroomversnelling, zal tijdens ons leven onvermijdelijk ongekende verwoestingen aanrichten en tot nog ernstiger klimaatrampen leiden als we haar koers in de jaren 2020 niet radicaal wijzigen. Onder het kapitalisme zijn nachtmerriescenario’s met verhoogde emissies die leiden tot een stijging van de gemiddelde temperatuur wereldwijd met 3-5 graden en een stijging van de zeespiegel met enkele meters, bijna gegarandeerd. Dit betekent de omvorming van grote delen van onze planeet tot gebieden die niet compatibel zijn met de menselijke beschaving.
Er is nog hoop
Er is echter ook hoop. Volgens het laatste IPCC-rapport kan de opwarming van de aarde worden beperkt als de uitstoot van broeikasgassen met de nodige snelheid en op de nodige schaal wordt teruggedrongen. Om dit mogelijk te maken, is er echter een revolutionaire systeemverandering nodig. Het is ronduit onmogelijk om de klimaatcrisis binnen de grenzen van het kapitalisme op te lossen.
Kapitalistische regeringen en instellingen, die zich er steeds meer van bewust worden dat ze op zijn minst de schijn moeten ophouden dat ze iets groots proberen te doen (en daarbij grof geld verdienen), zullen ongetwijfeld toegevingen doen door de druk en nieuw beleid ten uitvoer leggen, met inbegrip van grootschalig staatsingrijpen, vergelijkbaar met dat wat we tijdens de pandemie hebben gezien. Maar het zal allemaal niet genoeg zijn, of snel genoeg, om de verandering teweeg te brengen die in de jaren 2020 nodig is.
De wetten van eindeloze kapitaalaccumulatie en concurrentie, samen met nationale tegenstellingen, maken deel uit van het DNA van het systeem. Ze staan niet ter discussie en de heersende klassen deinzen er niet voor terug om ze desnoods met geweld af te dwingen. Deze tegenstrijdigheden van het kapitalisme staan als reusachtige muren in de weg van vooruitgang om het klimaat te redden.
We kunnen er niet omheen: om de mensheid te redden van barbarij en een klimaatcatastrofe, moeten we het destructieve kapitalistische systeem vervangen door een democratisch socialistisch systeem waarin productie, distributie en de hele economie worden gepland op basis van de behoeften van mensen en het milieu onder democratische controle en bestuur van onderaf.
Een klassenkwestie
Mensen worden niet in gelijke mate getroffen door de gevolgen van de klimaatcrisis. De rijken kunnen zich generatoren veroorloven om hun stroomvoorziening veilig te stellen, hun huizen goed te isoleren tegen hitte en koude of te verhuizen uit gebieden die bijzonder worden getroffen door extreme weersomstandigheden. De superrijken laten zelfs privébunkers in Nieuw-Zeeland bouwen om aan de klimaatapocalyps te ontsnappen.
De arbeidersklasse en de armen daarentegen hebben die mogelijkheden niet. In plaats daarvan worden werkende mensen (vooral mensen van kleur, vrouwen en gemarginaliseerde groepen) onevenredig zwaar getroffen door de klimaatcrisis, ondanks het feit dat ze slechts een fractie bijdragen aan de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Aan de positieve kant moet opgemerkt worden dat dezelfde mensen, de wereldwijde arbeidersklasse en onderdrukten, zowel de kracht als de belangen hebben om het systeem te bestrijden en uiteindelijk omver te werpen.
Vrienden en vijanden
Het is niet de menselijke activiteit in abstracto, “te veel mensen”, of onze consumptiekeuzes die de klimaatcrisis veroorzaken, het is het kapitalistische systeem. Dit systeem, dat gebaseerd is op de uitbuiting van mens en natuur, leidt tot armoede, ontheemding en oorlogen, racisme en seksisme, en talloze andere sociale misstanden. Dit systeem en zijn heersende klassen zijn onze vijand! Dit feit volledig erkennen is de eerste zeer belangrijke stap die nodig is om een winnende strategie te vinden – we moeten onze vrienden van onze vijanden weten te onderscheiden.
Dit is echter niet altijd vanzelfsprekend: nu de klimaatcrisis de winsten van de kapitalisten in gevaar brengt en de druk van de beweging toeneemt, roepen veel bedrijven, regeringen en politici op tot klimaatactie. Zo zei de Amerikaanse president Biden tijdens een toespraak in het Witte Huis op 2 september 2021: “De afgelopen dagen van de orkaan Ida, de bosbranden in het westen en de ongekende overstromingen in New York en New Jersey herinneren ons er nog maar eens aan dat deze extreme stormen en de klimaatcrisis er zijn.” Tijdens dezelfde toespraak maakte hij echter ook duidelijk: “Daarom wachten we niet met het inschatten van de volledige impact die de storm zal hebben op de olieproductie en de raffinaderijen. We zijn al in beweging, snel, om de beschikbaarheid van gas [benzine] te vergroten en de druk op de gasprijzen in het hele land te verlichten.” Biden voert ook de Koude Oorlog met China op, waarbij hij de klimaatcrises gebruikt.
Groen kapitalisme kan de klimaatcrisis niet oplossen. In plaats daarvan is het gericht op toegang tot nieuwe markten, het verkrijgen van een concurrentievoordeel – ‘groen’ verkoopt immers – en ook een poging om de legitimiteit van het systeem te herstellen, om het vertrouwen van de jonge generatie terug te winnen. Het is een afleidingsmanoeuvre in de wanhopige strijd om het systeem te beschermen. Het is een poging om de illusie te wekken dat een vermeend ethisch en groen kapitalisme een einde kan maken aan de klimaatcrisis en dat we alleen maar hoeven te lobbyen voor strengere regelgeving en onze individuele koolstofvoetafdruk hoeven te verkleinen door de juiste keuzes te maken bij het consumeren. Of het nu in een groene, roze of regenboogkleurige vermomming is, “woke kapitalisme” is er niet op gericht de dringende problemen van de klimaatcrisis, seksisme of homo- en transfobie op te lossen. In plaats daarvan wil het bewegingen en kritiek op het systeem recupereren en de afbrokkelende legitimiteit van de kapitalistische heerschappij herstellen.
Solidariteit van de arbeidersklasse, geen groen kapitalisme
We moeten natuurlijk altijd opkomen voor onmiddellijke verbeteren, maar tegelijk moeten we beseffen dat elke verbetering het resultaat is van strijd van onderaf en dat elke overwinning opnieuw bedreigd wordt zolang het kapitalisme bestaat. We moeten stoutmoedige eisen, strijdmethoden en een programma naar voren brengen die verder gaan dan het huidige systeem en daarbij de leugens van het ‘groene kapitalisme’ ontmaskeren. Het verhaal van “jobs versus klimaat” of het argument van de “overbevolking”, zijn verkeerde en gevaarlijke rookgordijnen die de werkende klasse verdelen. We kunnen deze best beantwoorden met een zo breed mogelijke eenheid en solidariteit van de werkende klasse. Dat gebeurt niet in abstracte termen, maar concreet: de eenheid van de werkende klasse moet een centraal referentiepunt zijn bij het formuleren van eisen en slogans, maar ook bij het organiseren van acties.
In veel gevallen zagen we hoe jonge mensen hun krachten bundelen en solidariteit opbouwen in de klimaatbeweging: veel klimaatactivisten gingen ook naar Black Lives Matter-protesten, solidariteitsacties voor vluchtelingen en protesten op 8 maart. In de VS heeft de Sunrise Movement officieel gemobiliseerd voor Black Lives Matter-protesten, en onlangs hebben de Indische klimaatactiviste Disha Ravi, Greta Thunberg en anderen de protest- en stakingsbeweging van Indische boeren gesteund.
De volgende stap is om dezelfde geest van samenwerking en solidariteit op te bouwen met betrekking tot de arbeidersbeweging. Dat is essentieel: de georganiseerde arbeidersklasse is in staat om de kapitalistische machine te stoppen. Met collectief georganiseerde stakingsacties kunnen we het soort politieke en economische druk opbouwen dat grote veranderingen afdwingt.
Voor een militante stakingsbeweging
We zagen het belang van stakingen van arbeiders in de recente opstanden in Wit-Rusland, Chili, Myanmar, Colombia en vele andere landen. Hetzelfde geldt voor het klimaat: vechten en staken voor milieu- en ecologische bescherming en sociale verbeteringen is de krachtigste methode om verandering te winnen. De historische veroveringen van de arbeidersbeweging, zoals de 8-urige werkdag, het vrouwenkiesrecht en democratische rechten in veel landen zijn niet gewonnen door ‘niet te radicaal’ te zijn en de media en beleidsmakers aan te spreken, maar door collectieve stakings- en protestacties.
Het opbouwen van een militante stakingsbeweging die klimaat- en andere sociale eisen met elkaar verbindt, zal niet in de eerste plaats worden bereikt door middel van strategievergaderingen met de vakbondsleiders (waarvan de meesten in de afgelopen periode niet in staat bleken om de belangen van de werkenden efficiënt te verdedigen), maar door aan de basis solidariteit op te bouwen en samen in strijd te gaan.
De klimaatbeweging moet strijd van werkenden in verschillende sectoren en landen steunen, eraan deelnemen en pogingen doen om de solidariteit te versterken. Onze eerste stappen in deze richting, hoe bescheiden ook, zijn van groot belang.
Uiteindelijk moeten we bouwen aan internationale stakingen voor het klimaat, gericht op het verbeteren van de arbeidsomstandigheden, het verminderen van de uitstoot en om de echte vervuilers te doen betalen. Net zoals de schoolstakingen van 2019 zich als een lopend vuurtje verspreidden, kan het idee van echte algemene stakingen voor arbeiders en de planeet sterker worden in de volgende golf van de beweging.
De arbeidersklasse kan de macht grijpen en de planeet redden
Op basis van haar rol in de productie en haar gewicht in de samenleving, heeft de arbeidersklasse de macht om de controle te nemen over de belangrijkste economische sectoren zoals landbouw, energie, transport & mobiliteit, en sociale & gezondheidszorg, door middel van publiek eigendom en democratische controle. De geschiedenis heeft het herhaaldelijk aangetoond: zonder de eigendom van de productiemiddelen uit private handen te halen en publiek eigendom te creëren met democratische controle door de arbeidersklasse, verandert de bedrijfsvoering van bedrijven en productie niet fundamenteel, maar wordt deze slechts bijgesteld, terwijl de belangrijkste kapitalistische pijlers van winstaccumulatie en concurrentie in stand blijven.
In veel Europese landen zijn ondernemingsraden en vertegenwoordigende lichamen van arbeiders ontstaan uit militante en revolutionaire arbeidersstrijd na de Eerste Wereldoorlog. In Oostenrijk bijvoorbeeld ontstonden tijdens de januaristakingen van 1918 arbeidersraden (naar het voorbeeld van de “sovjets” van de Russische revolutie), als massa-organisaties buiten de fabriekspoorten. Toen de SDAP (Sociaal-Democratische Arbeiderspartij) later probeerde om ze op te richten op het niveau van de werkplek, was dat als een “concessie aan de burgerij, die bang was dat de arbeiders, die de fabrieken al bezet hielden, hen zouden onteigenen,” zoals een Oostenrijkse vakbondsfunctionaris verklaarde. In plaats van de controle over de productie over te nemen, werden deze organen die de arbeiders vertegenwoordigden geïnstitutionaliseerd, waarbij ze zich na verloop van tijd terugtrokken van elk idee van radicale verandering. Ze beperken zich nu grotendeels tot het verdedigen van de rechten en belangen van werknemers op bedrijfsniveau binnen het gegeven wettelijke kader en vormen de “schakel tussen de werknemers en het management,” zoals de Oostenrijkse Kamer van Arbeid het omschreef.
Dit doet niets af aan de cruciale rol die delegees spelen in de verdediging van de rechten van de werkenden en het organiseren van strijd, maar het wijst op de beperkingen van het idee dat er een duurzaam ‘medebeheer’ mogelijk is binnen het kapitalistisch economisch kader. Binnen dit kader blijven en het ‘spel volgens de regels spelen’ zal de hebzucht van de bedrijven niet temmen. Het bedreigt daarentegen wel de strijdbaarheid van de werkende klasse.
Soms wordt de georganiseerde arbeidersklasse zo sterk dat zij de facto controle heeft over bepaalde delen van de samenleving (door marxisten ook wel “dubbelmacht” genoemd), maar dat kan niet lang duren. Eén kant, de kapitalistische klasse of de arbeidersklasse, zal uiteindelijk de overhand krijgen. We moeten de macht en organisatie van de arbeidersklasse voorbereiden en opbouwen. De arbeidersklasse kan en moet de kapitalistische staten omverwerpen en ze vervangen door democratische socialistische arbeidersstaten.
De huidige dominante tendensen in de klimaatbeweging hebben voor het grootste deel nog niet de noodzakelijke conclusies getrokken. Hoewel velen een systeemverandering eisen of zelfs oproepen tot een revolutie, hebben zij niet volledig begrepen wat er eigenlijk nodig is om dat te bewerkstelligen. Veel van de referentiepunten van de bewegingen, of het nu individuele activisten zijn of organisaties als Green New Deal Rising, hebben zeer goede en verstrekkende eisen met betrekking tot bijvoorbeeld groene investeringen en werkgelegenheidsprogramma’s, en zij weten dat de heersende klasse niet te vertrouwen is.
Als het echter aankomt op de vraag hoe dergelijke eisen af te dwingen, vallen ze vaak terug op NGO-achtige strategieën, waarbij alleen maar wordt gepleit voor het opbouwen van druk op verkozenen door te roepen dat ze niets doen. Hoewel dergelijke campagnes zeker de nodige publieke aandacht kunnen genereren en ook sommige jongeren politiek bewust maken, moeten we verder gaan. De klimaatbeweging moet zich meer richten op het ondersteunen van en zich verbinden met bestaande arbeidsstrijd van onderaf om een militant verenigd front van klimaatgroepen en de vakbonds- en arbeidersbeweging op te bouwen. Dat is noodzakelijk om veranderingen af te dwingen en het systeem in zijn geheel uit te dagen.
Om te strijden voor de revolutionaire veranderingen die nodig zijn om de klimaatcrisis en de vele andere sociale misstanden effectief te bestrijden, moeten we massabewegingen en een revolutionaire organisatie opbouwen met een duidelijk programma om de strijd te bundelen, het kapitalisme te bestrijden en de maatschappij te transformeren. Om systeemveranderingen op wereldschaal te bewerkstelligen, moet zo’n organisatie internationaal worden opgebouwd. Daarom strijdt International Socialist Alternative (ISA), een organisatie van arbeiders en jongeren in meer dan 30 landen, actief voor socialistische verandering.
Om de revolutionaire verandering te bewerkstelligen die nodig is om een einde te maken aan het kapitalisme, de vernietiging van onze planeet en alle vormen van onderdrukking: sluit aan bij ISA.
