We kennen het probleem: de klimaatcrisis is er. Meer nog: ze verdiept zich aan een verschroeiend tempo. De afgelopen acht jaar waren de warmste ooit gemeten, met in 2022 temperaturen van 1,15 graden Celsius boven het pre-industriële gemiddelde. In de afgelopen drie jaar hebben India, Pakistan en Midden- en Zuid-Amerika allemaal te maken gehad met ongekende hittegolven. In Pakistan volgde een overstroming die meer dan 33 miljoen mensen trof, terwijl in Oost-Afrika de ergste droogte in 40 jaar een alarmerende hongersnood veroorzaakt.
Dossier door Nicolas Croes uit maandblad De Linkse Socialist
De klimaatcrisis versnelt en vergroot overal en Europa is de snelst opwarmende regio ter wereld. Volgens de Wereld Meteorologische Organisatie was het vorig jaar in Europa zo’n 2,3°C boven het pre-industriële gemiddelde (1850-1900). In België, Frankrijk, Duitsland, Ierland, Italië, Luxemburg, Portugal, Spanje, Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk werd 2022 het warmste jaar ooit gemeten.
Met als gevolg intense droogtes, hevige bosbranden en tienduizenden slachtoffers. Volgens de Emergency Situations Database (EM-DAT) hebben meteorologische, hydrologische en klimatologische gebeurtenissen in Europa vorig jaar rechtstreeks 156.000 mensen getroffen en 16.365 doden veroorzaakt (vrijwel uitsluitend als gevolg van hittegolven). De economische schade, vooral veroorzaakt door overstromingen en stormen, wordt in totaal geschat op 2 miljard dollar voor het jaar 2022. Dit is echter veel minder dan de 50 miljard voor 2021 na de verschrikkelijke overstromingen die ook Wallonië troffen. Dat alles is de norm waarin we verzakken.
“Het is tijd voor een pauze!” Desnoods opgelegd met de klap van matrakken…
“We moeten de kalmte bewaren en de economie toch niet verzwakken met zinloze beperkingen.” Het zou een slechte grap kunnen zijn, maar het is de logica die Macron in Frankrijk zeer serieus volgt. Hij wordt daarin gesteund door de Belgische premier Alexander De Croo. Het betekent concreet dat klimaatnormen op “pauze” worden gezet. Meer dan 60% van de Europese landbouwgrond is in slechte staat, we verliezen onze bijen en de biodiversiteit stort in, maar ach, de aandeelhouders hebben meer champagne nodig! In 2022 betaalden de grootste Franse bedrijven (die van de CAC40) hun aandeelhouders twee derde van de in 2022 gemaakte winst: 67,5 miljard euro, weeral een record (Observatory of Multinationals).
Als extra middelvinger naar de planeet en de bevolking kondigde de Franse regering eind juni de ontbinding aan van Soulèvements de la terre (een platform dat honderden verenigingen, collectieven en vakbonden samenbrengt). Dat gebeurde precies twee weken na 8 juni, toen de temperatuurpiek zodanig was dat de gemiddelde temperatuur op aarde 1,51°C hoger lag dan het pré-industriële niveau. De activisten – door minister van Binnenlandse Zaken Gérald Darmanin omschreven als ecoterroristen – hadden deelgenomen aan een actie tegen de cementgigant Lafarge. Het is ironisch dat deze activisten als terroristen worden omschreven nadat ze met hun acties ingingen tegen een groot bedrijf dat niet enkel vervuilend is, maar ook veroordeeld werd door een rechtbank wegens het onderhouden van commerciële relaties met Islamitische Staat…
Daags voordien begon in België het proces tegen 14 Greenpeace-activisten die terechtstonden voor het urenlang bezetten van de Fluxys-gasterminal tijdens een actie in de haven van Zeebrugge. Nadat ze op de laadperrons van schepen met vloeibaar aardgas waren geklommen, bevestigden ze een spandoek “Gas kills, Fluxys guilty”. Ze riskeren een gevangenisstraf van maximaal een jaar en een boete van maximaal 8.000 euro. Dat is veel meer dan de moordenaars van Sanda Dia…
Dat autoriteiten, politie, justitie en politiek harder optreden ten opzichte van milieuactivisten komt niet uit het niets. De slogan die al even de ronde doet – “Einde van de wereld en einde van de maand, zelfde oorzaak, zelfde strijd” – kreeg in Frankrijk een nieuwe invulling: “Geen gepensioneerden op een verschroeide planeet. Pensioen en klimaat: zelfde strijd.” In België richtte Code Rouge zich op de multinational TotalEnergies en nam het deel aan verschillende vakbondsbijeenkomsten om de dialoog aan te gaan met vakbondsleden.
Bedrijfsleiders en aandeelhouders zijn er voor om de discussie te beperken tot ieders ‘ecologische voetafdruk’ en consumptie. Dan kunnen ze het probleem gemakkelijk negeren. Door alle individuen de schuld te geven, leiden ze de aandacht af van hun rol als kapitalist. Maar nu het debat meer en meer verschuift naar de economische productie, en dus naar de verantwoordelijkheid van de bezitters van de productiemiddelen, reageert het staatsapparaat om de belangen van die bedrijfsleiders en aandeelhouders te verdedigen.
Antwoorden op de klimaatcrisis
Er wordt gezegd dat noodmaatregelen voor het klimaat ingaan tegen de verworvenheden en de levensstandaard van de werkende klasse. Het establishment creëert bewust een vals dilemma. In feite is het tegenovergestelde waar. Ziehier hoe collectieve maatregelen de sociale behoeften van de meerderheid en de behoeften van het klimaat samenbrengen:
Het hoofd bieden aan klimaatrampen
- Besparingen zijn dodelijk! Nood aan massale publieke investeringen in brandweer, bescherming en gezondheidszorg: meer middelen, meer collega’s, goede arbeidsvoorwaarden en betere lonen!
- We hebben geen prestigeprojecten nodig! Stop “koning beton”! Voor een openbaar plan voor stadsplanning en land- en rivierbeheer om het hoofd te bieden aan de nieuwe norm van extreme weersomstandigheden en om bestand te zijn tegen steeds meer frequente overstromingen en hitteschokken. Dit plan moet in alle transparantie worden opgesteld, met betrokkenheid van vakbonden en verenigingen op het terrein.
- De grote bedrijven in de bouwsector moeten worden onteigend en geïntegreerd in een democratisch geleide openbare bouwdienst.
- De verzekeringssector moet worden genationaliseerd om elke persoon getroffen door rampen schadeloos te stellen.
- Gebouwen die om speculatieve redenen leegstaan, moeten dringend worden onteigend en gerenoveerd om de getroffenen en iedereen die een dak boven hun hoofd nodig heeft te huisvesten.
Onmiddellijk de uitstoot van broeikasgassen verminderen
- Een openbaar plan voor de renovatie en isolatie van gebouwen opstellen, wijk voor wijk, om de uitstoot van energie die in gebouwen wordt gebruikt drastisch te verminderen.
- Onteigening, nationalisatie onder democratische controle en beheer evenals omschakeling van vervuilende en niet-maatschappelijk nuttige industrieën, met gegarandeerd inkomen en verbeterde arbeidsomstandigheden voor het personeel.
- Massale investeringen voor gratis openbaar vervoer in alle steden en om zoveel mogelijk vrachtvervoer per spoor en rivier te verzekeren. Verbod op vluchten met privéjets.
- Massale overheidsinvesteringen in wetenschappelijk onderzoek naar hernieuwbare energiebronnen en om nieuwe methoden te ontwikkelen voor het beheer van materialen voor isolatie, enz. Afschaffing van patenten en het einde van de particuliere eigendom van wetenschap.
- De nationalisatie van de financiële sector en de kwijtschelding van de staatsschuld om te vermijden dat noodmaatregelen voor het klimaat economisch gesaboteerd worden en om de middelen vrij te maken die nodig zijn voor een sociaal rechtvaardige ecologische transitie.
- Democratische socialistische planning van de economie, gebaseerd op menselijke behoeften en met respect voor de planeet, om een einde te maken aan de monumentale verspilling van de markteconomie gebaseerd op concurrentie en winst.
Dit type programma geeft meteen een idee van het soort strijd dat we nodig hebben om het af te dwingen. De eerste historische maatregelen ter bescherming van de gezondheid en het milieu werden genomen dankzij acties van de georganiseerde arbeidersbeweging. Dat is ook de weg die we vandaag moeten volgen. Als de werkende klasse stopt, stopt alles! Dat betekent een massale strijd die gebruik maakt van de meest effectieve methoden van sociale strijd, zoals de algemene staking en bedrijfsbezettingen. Als we alles kunnen blokkeren, kunnen we ook alles opnieuw opstarten, maar dan nadat we de aandeelhouders en andere bazen aan de kant geschoven hebben. Alleen dan kunnen we beginnen met het herstellen van de ecologische schade ten voordele van toekomstige generaties.
Klimaatfinanciering. Wanneer hulp aan arme landen hun afhankelijkheid versterkt
Als onderdeel van de VN-klimaatakkoorden hadden de ontwikkelde kapitalistische landen zich ertoe verbonden om vanaf 2020 jaarlijks 100 miljard dollar aan klimaatfinanciering te mobiliseren voor de landen van de neokoloniale wereld. Oxfam heeft het uitgespit … Niet alleen ligt de daadwerkelijke hulp veel lager dan de officiële cijfers, de hulp komt er vooral in de vorm van terug te betalen schulden!
De kredietverstrekkers beweerden in 2020 83,3 miljard dollar te hebben gemobiliseerd. Ze kwamen op dat cijfer door systematische overschatting en door projecten op te nemen die niets met het klimaat te maken hebben. De reële waarde van de financiering bedraagt maximaal 24,5 miljard dollar. Van dit bedrag ging slechts tussen 9,5 miljard en 11,5 miljard dollar naar de financiering van aanpassingsinvesteringen, d.w.z. om de broodnodige fondsen te verstrekken voor projecten en processen die erop gericht zijn klimaatgevoelige landen te helpen omgaan met de verslechterende nadelige gevolgen van klimaatverandering.
Aangezien de meeste van deze fondsen leningen zijn, geen schenkingen, draagt het bij aan het “schuldsysteem” dat arme landen in de greep houdt van de imperialistische machten, grote financiële instellingen en hedgefondsen.
Van de bilaterale donoren betaalt Frankrijk het grootste deel van die klimaatfinanciering uit in de vorm van leningen: maar liefst 92%. Oostenrijk (71%), Japan (90%) en Spanje (88%) behoren ook tot de donoren die veel gebruikmaken van leningen. In het boekjaar 2019-20 bestond 90% van de klimaatfinanciering die werd verstrekt door multilaterale ontwikkelingsbanken zoals de Wereldbank uit leningen!
De particuliere financiering zou volgens een recent rapport van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) zijn gestegen van 1,9 miljard dollar in 2018 tot 4,4 miljard dollar in 2020. Maar deze stijging is vooral toe te schrijven aan een groot vloeibaar aardgas-energieproject in Mozambique dat geen zier te maken heeft met aanpassingsinvesteringen.
Het antwoord op de klimaatcrisis is per definitie een internationale strijd. Binnen dat kader moet de milieubeweging opkomen voor de kwijtschelding van de publieke schulden. Dit moet gebeuren zonder compensatie, behalve op basis van bewezen private behoeften (bvb een gepensioneerde wiens spaargeld zou worden gebruikt door bijvoorbeeld een hedgefonds).
Cijfers. Oxfam: “2023: De reële cijfers van klimaatfinanciering”.
Steeds meer privéjets: de rijken vernietigen de planeet
Het is niet voor iedereen crisis! Dat is duidelijk, maar ook wat betreft de ecologische crisis zitten we niet in hetzelfde schuitje. Arbeiders en jongeren hebben geen zeggenschap over hoe dingen worden geproduceerd, maar de massamedia doen er alles aan om hen schuldig te laten voelen over hun consumptie. En wat als we kijken naar wat de elite consumeert?
Volgens Greenpeace is het aantal vluchten in privéjet in Europa vorig jaar met 64% gestegen tot 572.806 vluchten. Voor het eerst werd in België de grens van de 10.000 overschreden. De wereldwijde vloot van privéjets is de afgelopen twee decennia met 133% geëxplodeerd (Instituut voor Beleidsstudies). In 2022 waren er meer privéjets in de lucht dan ooit tevoren in de menselijke geschiedenis: 5,3 miljoen vluchten.
De eigenaars van deze luxevliegtuigen vertegenwoordigen slechts 0,0008% van de wereldbevolking. Ze zijn goed voor 4% van de wereldwijde vliegtuigmarkt, maar zijn verantwoordelijk voor de helft van de uitstoot van broeikasgassen door de luchtvaart!
Een onmiddellijke maatregel die moet worden genomen, is een algemeen verbod op privéjets, naast de enorme ontwikkeling van publiek transport in al zijn vormen.
Socialistische ideeën uitgelegd. Marx en Engels over de metabole kloof
Er is meer begrip voor het verband tussen het kapitalistisch systeem en de vernietiging van ons milieu. Daarmee komt relevantie van de bijdrage van Marx en Engels over die kwestie opnieuw aan de oppervlakte. Hun uitgangspunt wordt gesymboliseerd door de opmerking van Karl Marx dat het kapitaal “gelijktijdig de bronnen van alle rijkdom ondergraaft: de grond en de arbeider.” (Het Kapitaal) De kern van het denken van Marx en Engels was de vaststelling van een metabole breuk of kloof.
Al op 23-jarige leeftijd hekelde Engels in zijn artikel ‘Schets van een kritiek op de politieke economie’ uit 1844 de meedogenloze uitbuiting van de industriële revolutie, de ellende en epidemieën, maar had hij het ook over de veelbelovende arbeidersstrijd die hij in 1845 zou beschrijven in ‘De toestand van de arbeidersklasse in Engeland’. “Alleen het einde van het privé-eigendom kan de verzoening van de mensheid met de natuur en met zichzelf betekenen,” stelde Engels.
Tegelijkertijd beschreef Marx in zijn ‘Parijse Manuscripten’ van 1844 de groeiende vervreemding onder het kapitalisme tussen arbeiders en de resultaten van de productie enerzijds en tussen de mensheid en de natuur anderzijds. Voor hem was het de taak van het communisme om op een hoger niveau een volledige en rationeel geregelde eenheid tussen mens en natuur te herstellen.
In ‘Dialectiek van de Natuur’ (1883) stelde Engels dat het uiteindelijke essentiële verschil tussen dieren en mensen is dat enkel de laatsten de natuur kunnen beheersen en inzetten voor hun eigen doeleinden. Maar hij waarschuwde vanaf het begin: “We moeten echter niet overdrijven als we het hebben over de menselijke overwinningen op de natuur. Voor elke overwinning neemt de natuur wraak. Iedere overwinning leidt aanvankelijk tot de resultaten die we verwacht hadden, maar daarna heeft het soms erg verschillende onvoorziene gevolgen die maar al te vaak het eerste resultaat teniet doen. (…) Bij iedere stap worden we eraan herinnerd dat de natuur zich niet laat veroveren zoals een vreemd volk dat doet, maar dat wij, als vlees, bloed en hersenen, deel uitmaken van de natuur en midden in de natuur leven waarbij onze heerschappij enkel bestaat uit het feit dat we op andere wezens het voordeel hebben dat we de lessen van de natuur kunnen leren en correct kunnen toepassen.”
Engels concludeerde dat deze regulering van onze relatie met de natuur meer vereiste dan alleen kennis: “Het vereist een volledige revolutie in de hedendaagse productiewijze en tegelijk een revolutie in de gehele bestaande sociale orde.” Marx schreef in ‘Het Kapitaal’: “Vanuit het standpunt van een hogere economische maatschappijformatie lijkt het privaateigendom van afzonderlijke individuen in de wereld net zo zinloos als het privaateigendom van een mens over een andere mens.”
Deze erfenis werd echter lange tijd verborgen gehouden door zowel de sociaaldemocratie als het stalinisme. Maar dat is niet altijd zo geweest.
Wat kan een revolutie bereiken?
Toen de arbeidersklasse in 1917 de macht overnam in Rusland, bevond de jonge revolutionaire regering zich geïsoleerd in een land dat verwoest was door de Eerste Wereldoorlog en snel in een burgeroorlog belandde. Toch nam de Sovjetregering onmiddellijk stappen om het milieu te beschermen. Het zijn maatregelen die vandaag een grote bron van inspiratie zijn.
Twee dagen na de machtsovername werden alle bossen, mineralen en water genationaliseerd via het decreet ‘Over het Land’. Een half jaar later, in mei 1918, stelde een ander decreet, ‘Over de bossen’, een gecentraliseerde controle in over herbebossing en bosbescherming. Op dezelfde manier werd de jacht gereguleerd en alleen toegestaan tijdens bepaalde seizoenen. De Russische Revolutie maakte het ook mogelijk om midden in een burgeroorlog toch onderzoek te doen naar oceanografie en continentale visserij!
In 1919 werd het natuurreservaat Astrachanski opgericht, tegen 1924 waren er vier zulke reservaten.(*) Er werden verschillende nieuwe onderzoeksinstellingen opgericht, Russische wetenschappers werden beschouwd als toonaangevende ecologen en er werden cursussen ecologie gegeven aan de universiteit van Moskou. De wetenschapper Vladimir Vernadski werd wereldberoemd met zijn concept van de ‘noösfeer’: een nieuwe toestand van de biosfeer waarin de mens een actieve rol speelt in de verandering, gebaseerd op de erkenning van de onderlinge verbondenheid van mensen met de natuur. Dit ging gepaard met al even vooruitstrevende discussies over stedenbouw en architectuur.
Aan het in praktijk brengen van deze revolutionaire ideeën kwam echter een zeer abrupt einde. De stalinistische contrarevolutie, veroorzaakt door het isolement van de revolutie in een verwoest Rusland, had niet alleen gevolgen voor de arbeidersdemocratie, maar ook voor de vrijheid van onderzoek, onder andere naar het milieu. Het palmares van de eerste jaren van de revolutie blijft echter indrukwekkend en geeft slechts een glimp van wat vandaag bereikt kan worden met moderne technieken en kennis, zodra deze bevrijd zullen zijn van het streven naar winst tegen elke prijs.
(*) In de papieren versie van De Linkse Socialist stond verkeerdelijk dat in 1920 het eerste natuurreservaat ter wereld werd opgezet in de Sovjet-Unie. Dit is feitelijk niet correct: er bestonden al natuurparken en reservaten. Wel is er ondanks de omstandigheden van burgeroorlog en tekorten snel nadruk gelegd op natuurbescherming in de jonge Sovjet-Unie, een benadering die onder het stalinisme op de schop ging (waarover meer in dit eerder gepubliceerd artikel).
