Ons ontdoen van de klimaatcriminelen om tot een leefbare wereld te komen
De afgelopen twaalf maanden waren de warmste ooit voor de planeet, met een gemiddelde van 1,58°C boven het pre-industriële niveau. Hoe kunnen we de klimaatcrisis beheersen? De dominante klassen zijn verdeeld over het onderwerp. Een meer ‘vooruitziende’ laag pleit voor beperkte maatregelen om elektrificatie en de uitbreiding van hernieuwbare energie te bevorderen, meestal als onderdeel van overheidsinvesteringen in strategische sectoren, naar het voorbeeld van Joe Biden in de Verenigde Staten en de Europese “Green Deal” van december 2019.
Door Philipp Chmel uit maandblad De Linkse Socialist
Deze plannen waren ook deels een antwoord op de massale mobilisaties van jongeren in 2019, het jaar van de klimaatstakingen. Zelfs deze uiterst beperkte en ontoereikende maatregelen staan onder druk, niet alleen van rechts en uiterst rechts, maar ook van bedrijfsleiders. Afgelopen februari ondertekenden 70 CEO’s uit 20 energie-intensieve sectoren de “Verklaring van Antwerpen”, een Europees industrieel akkoord gericht op het tegengaan van de “groene” maatregelen waartoe de Europese Unie heeft besloten. Tegelijkertijd blijft de overheid de sector van de fossiele brandstoffen royaal subsidiëren: het IMF schat dat deze overheidssteun in 2022 wereldwijd 7.000 miljard dollar bedroeg, of 7,1% van het wereldwijde BBP in dat jaar. Hoe zit het met België? Hetzelfde rapport raamt het bedrag op 13 miljard euro, of meer dan 4 keer het bedrag aan publieke middelen dat in hetzelfde jaar aan de NMBS en Infrabel werd gegeven.
Metabole kloof
De escalatie van de klimaatcrisis, en meer algemeen de ecologische crisis, is onlosmakelijk verbonden met de voortzetting van het kapitalisme. Ze is het resultaat van de fundamentele tegenstrijdigheden van een systeem dat gebaseerd is op privé-eigendom van de productiemiddelen en waarvan het absoluut fundamentele gebod de accumulatie van privé-winst is. Hoe vaak wordt het ‘concurrentievermogen van bedrijven’ niet aangehaald om zelfs de meest voorzichtige milieumaatregelen tegen te houden? De brutale inhaligheid van een kleine elite gaat onder dit systeem altijd voor op de behoeften van de mensen en de planeet.
Zoals Karl Marx destijds al aangaf, ondergraaft het kapitalisme “gelijktijdig de bronnen van alle rijkdom: de grond en de arbeider.” Dat fenomeen beschreef hij in zijn theorie van de metabole kloof. De verstoringen in de materiële uitwisselingen tussen natuur en maatschappij (het sociale metabolisme) ontstonden niet binnen het kader van de kapitalistische productieverhoudingen, maar werden er wel aanzienlijk door opgevoerd en versneld. Deze verstoringen (uitputting van grondstoffen, afval, uitstoot van broeikasgassen …) kunnen niet overwonnen worden binnen dit productiesysteem. De afgelopen decennia werd de metabole afbraak van dien aard dat de destructieve gevolgen ervan deel zijn gaan uitmaken van het dagelijks leven.
Met een rationeel geplande economie op internationale schaal, waarbij de belangrijkste sectoren (financiën, industrie, openbaar vervoer, goederentransport … ) democratische eigendom zijn van de gemeenschap, met betrokkenheid van werknemers, gebruikers en omwonenden bij de besluitvorming, zou het mogelijk zijn om aan de behoeften van de bevolking te voldoen en tegelijkertijd bewust te zorgen voor het behoud van de natuur. Dit is de enige manier om controle te houden over de wereldwijde productie en een einde te maken aan de monsterlijke verspilling die het gevolg is van de concurrentie vandaag. Het zou een snelle groene transitie mogelijk maken inzake energie, industrie, stedenbouw … Het zou de enorme bedragen kunnen vrijmaken die nodig zijn om ons aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering en om het momentum ervan af te remmen. Bij dit alles moeten de rechten van de werkenden gegarandeerd worden, en zelfs uitgebreid tot een niveau dat de mensheid nooit eerder kende.
Wie ellende zaait, zal woede oogsten
Extreme ongelijkheid ligt ook aan de basis van het boerenprotest. Vandaag gaat 80% van het Europese budget voor landbouwsubsidies naar minder dan 20% van de boeren: de rijksten en grootsten. Het gemeenschappelijk landbouwbeleid wordt geregeld voorgesteld als gericht op de bescherming van boeren. In werkelijkheid is het een belangrijke factor in de achteruitgang van kleine landbouwbedrijven. Tussen 2005 en 2020 is het aantal boerderijen in de EU met bijna 40% gedaald. De agro-industrie probeert nu de legitieme woede van de boeren in haar voordeel te gebruiken, maar de twee lagen van de bevolking hebben diametraal tegenovergestelde belangen. Uit een recent onderzoek (BVA Xsight, met steun van Parlons Climat) blijkt dat 62% van de Franse boeren ervan overtuigd is dat een ecologische transitie noodzakelijk is. Slechts 15% is tegen.
De bezorgdheid om het milieu wordt breed gedeeld. Een Ipsos-enquête uitgevoerd in oktober 2023 toonde aan dat “zeven op de tien mensen verwachten dat klimaatverandering de komende tien jaar ernstige gevolgen zal hebben in hun regio” en dat 71% van de ondervraagden de bedrijven niet vertrouwen omdat ze “zich wel groen voordoen maar zonder zich te verbinden tot echte verandering”. Uit een ander onderzoek, gepubliceerd in het tijdschrift Nature (9 februari 2024), waarbij 130.000 mensen uit 125 landen werden ondervraagd, bleek dat “89% van de respondenten meer politieke actie wil”.
Meer loon, minder CO2
Na de explosie van klimaatprotesten en -stakingen in 2019 hebben klimaatgroepen een verscheidenheid aan methoden en strategieën uitgetest. Het ging onder meer om massale directe actie tegen fossiele infrastructuren (Ende Gelände, Code Rood, Les Soulèvements de la Terre … ) en het verenigen van strijd door zich als klimaatactivisten te engageren bij mobilisaties tegen onderdrukking, in het bijzonder rond Gaza en Palestina. Greta Thunberg zei bijvoorbeeld dat “er geen klimaatrechtvaardigheid kan bestaan in bezet gebied”. Openlijk antikapitalistische en anti-imperialistische ideeën hebben duidelijk terrein gewonnen, net als de koppeling van eisen rond klimaat en sociale rechtvaardigheid. Het enorme potentieel achter de slogan “Einde van de wereld, einde van de maand: zelfde schuldigen, zelfde strijd” wordt geïllustreerd door de resultaten van een recente enquête van de Europese Investeringsbank (november 2023, 30.000 ondervraagden in 35 Europese landen), waaruit blijkt dat de kosten van levensonderhoud (68%) en de klimaatcrisis (45%) de grootste zorgen van de mensen zijn.
De wellicht meest indrukwekkende beweging tegen milieuvernietigende industrie was te zien in Panama. Daar bracht de grootste sociale beweging in decennia in oktober vorig jaar inheemse mensen, jongeren en vakbonden samen in protest tegen een Canadees mijnbouwbedrijf. Na weken van wegblokkades, stakingen en betogingen in minstens tien steden verklaarde het Hooggerechtshof het betwiste mijnbouwcontract ongrondwettelijk. We bevinden ons nog in een pril stadium, maar de versterkte band tussen klimaatactivisten en syndicalisten is bijzonder belangrijk.
In Duitsland hebben Fridays for Future en de vakbond Verdi hun krachten gebundeld voor de campagne #wirfahrenzusammen (“we rijden samen”) om een verdubbeling van de capaciteit van het openbaar vervoer tegen 2030 te eisen, evenals hogere lonen en betere arbeidsomstandigheden voor het personeel in de sector. In maart 2023 gingen werknemers in het openbaar vervoer en klimaatactivisten samen in meer dan 40 steden in staking. In maart van dit jaar werd een actie- en stakingsweek georganiseerd, die uitmondde in betogingen in alle Duitse deelstaten. Een soortgelijke campagne werd onlangs gelanceerd in Oostenrijk, samen met de vakbond Vida.
In de Verenigde Staten sloten milieugroeperingen zich in de herfst van 2023 aan bij de stakers in de auto-industrie en nam de Sunrise-beweging het op voor degelijke groene jobs met vakbondsbescherming. In Zwitserland stelt de groep Klimaatstaking Zwitserland dat “privébezit klimaatrechtvaardigheid onmogelijk maakt”. De groep eist de onteigening van het Duitse energieconcern RWE en democratisch publiek eigendom van de energiesector. Ze roept mensen op om lid te worden van vakbonden en heeft zich aangesloten bij een vakbondsbetoging voor hogere lonen in september 2023. Ze deed dit onder de slogan “Meer loon, minder CO2”.
In Italië bezetten arbeiders van GKN (auto-onderdelen) hun fabriek sinds juli 2021. Ze hebben de productie terug opgestart om zonnepanelen en cargofietsen te maken. Ze eisten aanvankelijk een democratisch gecontroleerde nationalisatie van de fabriek, maar kregen geen steun van de officiële vakbonden. Ze kregen echter wel veel steun van feministische en klimaatactiegroepen. De GKN-delegatie is nu een integraal onderdeel van de mobilisatie voor klimaatactie en tegen onderdrukking. Andere delegaties van metaalarbeiders uit de automobielsector hebben dit voorbeeld gevolgd, zoals de Marelli-arbeiders in Bologna en de Fiat-arbeiders in Turijn.
Deze voorbeelden zijn zeer positief en kunnen als inspiratie dienen. Met de elektrificatie van de autosector zullen we meer en meer jobverlies zien (voor het bouwen van elektrische auto’s zijn over het algemeen minder arbeiders nodig en er is nu al overproductie) en aanvallen op arbeiders in de industrie. Vergelijkbare ontwikkelingen zien we ook in de Europese staalindustrie.
Het antwoord op deze aanvallen moet eenheid zijn van de strijd van arbeiders en sociale bewegingen tegen het verlies van jobs, voor een duurzame transitie van de productie onder arbeiderscontrole en voor nationalisatie onder democratische arbeiderscontrole en -beheer.
