Gisteren bleven de stakingen zich verspreiden. Loekasjenko sprak in een fabriek in Minsk en zei: “We hebben onze verkiezingen gehad. Alleen over mijn lijk zullen er nieuwe verkiezingen worden gehouden.” Maar de beslissing is niet meer aan hem. De komende dagen zal de kwestie op een of andere manier worden beslist.

Artikel door Rob Jones (ISA-Rusland)

Met de prachtige ironische humor die meestal gepaard gaat met massale opstanden en revoluties, is er een video verschenen van Alexandr Loekasjenko die in een berline wagen rijdt die wordt achtervolgd door een enorme vrachtwagen, die duidelijk op het punt staat de auto te verpletteren, en die symboliseert hoe snel de massabeweging hem en zijn heerschappij aan het verpletteren is. De arbeiders van de ‘Belaz’-fabriek die de vrachtwagens maken, behoren tot degenen die in staking zijn gegaan.

In het weekend werden de krachtsverhouding gemeten. In Minsk verzamelde Loekasjenko zijn troepen. Konvooien van touringcars kwamen uit de verschillende regio’s en toch kon hij slechts tienduizend mensen verzamelen, volgens de hoogste schatting dan nog. Zelfs een aantal van de sprekers zei dat er wat verbeelding nodig is om te denken dat hij 80% van de stemmen haalde.

In elke grote stad in het land kwamen daarentegen tienduizenden mensen bijeen in oppositie tegen Loekasjenko. Alleen al in Minsk verzamelden zich tot 200.000 mensen in het centrum van de stad. In een aantal steden is het lokale bestuur met de rood-witte vlag van de oppositie gaan wapperen. De menigte begon het protest goedgezind, met slogans als “Blijf staken tot het einde”, “Je bent de beul van je eigen volk, neem ontslag” of nog: “Grootvader, blijf je pilletjes nemen.” De vraag naar een ‘rechtbank’ dook op onder betogers. Een vrouw reageerde: “Ik zou hem direct neerschieten.” Een andere vrouw antwoordde: “Neen, dat is te gemakkelijk. Er moet een tribunaal komen.” De eerste vrouw reageerde: “Ik ben menselijker, ik zou hem neerschieten.”

Stakingen en nu een algemene staking

Eind vorige week was er een sterke opgang van het protest. Donderdag en vrijdag gingen steeds meer werkenden in staking. Van de grote industriële reuzen die duizenden, en soms tienduizenden arbeiders in dienst hebben, tot de ziekenhuizen en de IT-sector. Zelfs het personeel van de staatsomroep schaarde zich aan de kant van de oppositie. Dit volgde op een toespraak van Loekasjenko waarin die alle betogers ervan beschuldigde “schapen” te zijn die buitenlandse mogendheden achternalopen en “mensen met een crimineel verleden die nu werkloos zijn.”

Deze onwetende en provocerende uitspraken goten olie op het vuur. Als reactie verscheen aan de tractorfabriek van Minsk een reusachtig spandoek met daarop: “We zijn geen schapen, geen vee, geen niet-personen. We zijn arbeiders van de tractorfabriek van Minsk. We zijn niet met 20 maar met 16.000.” Op vrijdag trokken ze massaal achter dat spandoek naar het parlementsgebouw in het stadscentrum. De oproerpolitie liet de schilden zakken toen ze daar aankwamen.

Bij de eerste betogers was er heel wat zorgpersoneel. Sommigen hielden protestborden vast met de slogan: “Patiënt #1 is gedoemd.” Naar verluidt werden agenten die de eerste dagen in de ziekenhuizen werden binnengebracht voor verzorging zodanig ernstig gediagnosticeerd dat ze de eerstkomende dagen niet terug op straat mochten… De artsen sloten zich bij de arbeiders aan. Op heel wat massabijeenkomsten werd gevraagd wie op Loekasjenko had gestemd, waarbij niemand reageerde. Op de vraag wie voor Tikhonovskaja stemde, reageerde iedereen. IT’ers die doorgaans op kleine werkplekken actief zijn, vervoegden eveneens het straatprotest om hun solidariteit te tonen.

Het karakter van de opstand veranderde in de loop van de week. Aanvankelijk waren er massale betogingen in heel het land, met veel aanvallen door de politie. Meer dan 6000 mensen werden opgepakt. Wie sindsdien vrijkwam, getuigt over overbevolking van de cellen, martelingen, bedreiging met verkrachting van vrouwelijke gevangenen … Terwijl het nieuws van het staatsgeweld zich verspreidde, zwol het protest verder aan. In de voorsteden van Minsk, waar veel gewone werkenden wonen, weerklonk de slogan ‘Skhodi, skhodi’. Dat betekent: ‘neem ontslag.’

Toen de stakingen zich verspreidden, had de politie er geen vertrouwen meer in dat ze de situatie onder controle kon houden en kondigde het Nationale Hoofd van de Politie aan dat alle gedetineerden zouden worden vrijgelaten. Toen de gevangenen naar buiten kwamen, vertelden ze wat er gebeurde terwijl ze vastzaten, wat de woede nog verder aanwakkerde. Op zondag kwamen duizenden mensen naar de begrafenis van Aleksandr Taraikovsky, die eerder in de week stierf. De politie beweerde dat hij op het punt stond om met een explosief te gooien maar dat het te vroeg afging. Videobeelden tonen evenwel aan dat Taraikovsky niets in zijn handen hield.

Gebrek aan echte leiding

Een andere factor die de sfeer op de protestacties veranderde, was de directe betrokkenheid van vrouwen die in heel het land mensenkettingen organiseerden. Ze deden dit vaak met hun kinderen en ze eisten het einde van het geweld. Tikhonovskaja speelde daar een zekere rol in. Ze sloot zich aan bij de oproepen van Veronika Tsepkalo en Maria Kolesnikova, echtgenoten van de andere gediskwalificeerde kandidaten. De westerse media legt nadruk op de rol van deze vrouwen. Er moet echter opgemerkt worden dat het protest van de vrouwen begon op de dag dat Tikhonovskaja de mensen nog opriep om het protest te stoppen.

Tegen vrijdag ontstonden er massale protestacties van scholieren, waarbij ze weigerden om hun diploma’s te accepteren. Ze hadden protestborden bij met slogans als ‘Er zijn mensen vermoord’. Ze stelden dat de examencommissies zich moesten schamen voor hun daden. Leraars worden vaak gezien als kanalen voor de staatspropaganda. Nu beginnen leraars zich echter aan te sluiten bij het protest. De wijze waarop het protest zich ontwikkelt, maakt dat de staat zich moest terugtrekken uit angst om nog meer vastberaden protest uit te lokken.

Loekasjenko en zijn regime geven de schuld van alle problemen aan ‘buitenlandse oproerkraaiers’. Waar vandaan is niet altijd duidelijk, maar hij beweert soms dat er onruststokers zijn aangekomen uit Oekraïne, Polen en Rusland, de drie grote landen rondom Wit-Rusland. Terwijl het Kremlin natuurlijk de Russische betrokkenheid ontkent, geeft het de schuld aan westerse invloeden. Zowat alle stalinistische en voormalige stalinistische groeperingen haastten zich om Loekasjenko te steunen. Om de één of andere reden zien ze de dictatuur in Wit-Rusland als een bolwerk van ‘sovjet-heerschappij’. Het is niet verwonderlijk dat er zondag op de betoging voor Loekasjenko ook enkele aanwezigen waren met communistische vlaggen.

Van spontaniteit naar organisatie

De waarheid is dat er een zeer grote mate van spontaniteit zat in het protest. De partijen die zich de laatste jaren als oppositie positioneerden – voornamelijk van rechtse sociaaldemocratische of milde nationalistische strekking – doken volledig onder toen Covid-19 zijn intrede in het land deed. Svetlana Tikhonovskaja was een toevallig figuur. Begin vorige week riep ze nog op tot onderhandelingen met Loekasjenko. Ze diende klacht in bij de kiescommissie, maar kwam nooit terug van de kantoren van die commissie. Wat er exact gebeurde, is onduidelijk. Ze werd bedreigd in die kantoren en dook nadien op in Litouwen. Ze verklaarde aanvankelijk dat het protest te ver ging en dat ze zelf prioriteit zou geven aan haar gezin. Nu kondigde ze aan dat ze bereid is om de rol van ‘nationaal leider’ op te nemen tot aan nieuwe verkiezingen.

In Wit-Rusland is er geen noemenswaardige vakbondsorganisatie. Net als in andere voormalige Sovjetrepublieken bestaat de voormalige staatsvakbond nog in veel fabrieken, maar deze is volledig loyaal aan Loekasjenko. Zij waarschuwt voor de economische gevolgen als de protesten voortduren. De kleine onafhankelijke vakbonden die vooral in de jaren 1997-1998 werden opgericht, verloren hun invloed. In hun officiële verklaring over de gebeurtenissen roept de federatie van onafhankelijke vakbonden op om een petitie te organiseren. Individuele of groepen activisten van deze vakbond waren echter wel betrokken bij de organisatie van het protest.

Als iemand is die het protest ‘organiseert’ dan is het de economische crisis, Covid-19 en de verkiezingsfraude, naast de provocerende uitspraken van Loekasjenko zelf natuurlijk. Zondag beweerde hij nog dat de stakers daarvoor waren betaald en moesten worden ontslagen.

Eisen

Het spontane karakter van de protesten verklaart waarom er geen politieke spandoeken en zeer weinig slogans door de betogers worden meegedragen. Soms wordt de rood-witte vlag gebruikt die in de periode 1991-94 het symbool van Wit-Rusland was. Deze werd verboden toen Loekasjenko aan de macht kwam en enkele symbolen uit de Sovjetperiode herstelde. Vaak is de slogan ‘Zhivi Belarus’ – Leve Wit-Rusland – te horen.

Wanneer er eisen worden gesteld, bestaan die meestal uit de noodzaak van nieuwe verkiezingen, een einde aan het politiegeweld en de vrijlating van politieke gevangenen. Nu is voor het eerst de roep om een ‘tribunaal’ opgekomen. Misschien wel het verst gevorderd zijn de voorstellen van het stakingscomité van de Tractorfabriek in Minsk. Dit comité eist een hervorming van de politie en het leger, het ontslag van al wie betrokken is bij het geweld tegen betogers, de komst van een andere regering, een hervorming van de kiescommissie en een volledige rehabilitatie van de politieke gevangenen. Nu stakerscomités beginnen te ontstaan, duiken er ook eisen op zoals het einde van onzekere contracten, het stoppen van de aanvallen op de werklozen en het terugdraaien van de pensioenhervormingen.

Deze eisen gaan in tegen wat voorgesteld wordt door de oppositietrojka of wat voorgesteld wordt door de Europese machten die uit zijn op een compromis met het regime. Valery Tsepkalo stelt zelfs voor om Loekasjenko immuniteit van vervolging te verlenen en hem zes maanden aan de macht te laten blijven, tot er nieuwe ‘eerlijke’ verkiezingen kunnen gehouden worden waarin Loekasjenko opnieuw kandidaat kan zijn. Tikhonovskaja wil een commissie instellen om de machtsoverdracht meteen te waarborgen.

Nu het protest de vorm van een arbeidersopstand begint aan te nemen, raakt de liberale oppositie in paniek. De EU eist niet eens het ontslag van Loekasjenko, maar slechts een “ronde tafel van nationale eenheid.”

De rol van Rusland

Tegelijkertijd is Loekasjenko op zoek naar steun van Poetin. Na een telefoongesprek op zondag meldde Loekasjenko dat Poetin bereid was om steun te verlenen, wat betekent dat het om militaire steun gaat. Hij waarschuwde de betogers om zich niet tot “kanonnenvoer” te laten maken, wat erop wijst dat hij extreme maatregelen zou nemen.

Poetin maakte echter duidelijk dat er enkel steun zou komen indien er een militaire interventie door Polen of een ander EU-land zou plaatsvinden. Het maakt dat de acties van Tsepkalo, die ontmoetingen had met Amerikaanse senatoren en EU-vertegenwoordigers en probeert een hoorzitting over Wit-Rusland in het Amerikaanse parlement op te zetten, bijzonder schadelijk kunnen zijn. Dergelijke inmenging door westerse imperialistische mogendheden kan door Poetin als excuus gebruikt worden om in te grijpen.

Het voorbeeld van de mogelijke omverwerping van Loekasjenko schept een gevaarlijk precedent voor Poetin. Maar een openlijke inmenging is mogelijk nog gevaarlijker. De onrust in Rusland neemt immers eveneens toe. Er is al zes weken lang massaal protest in de stad Chabarovsk in het Verre Oosten en ook in de Oeral-republiek Basjkirië is er protest rond een milieukwestie. In beide gevallen verschijnen er al spandoeken met de tekst: “Van Chabarovsk tot Brest: geen plaats voor dictatuur” (in het Russisch rijmt die slogan). De Russische media hebben het niet alleen over een groeiend politiek karakter van dit protest, maar ook over een ‘Wit-Ruslandisering’. Er zijn maandag berichten over Russische troepen die naar de grens gestuurd worden, mogelijk is het doel om de grens te bewaken indien de gebeurtenissen in Wit-Rusland uit de hand lopen en niet zozeer om de grens over te steken.

Wat er nu nodig is

International Socialist Alternative is solidair met de betogingen en stakingen in Wit-Rusland. We hebben er geen vertrouwen in dat bankiers en vormingsdiplomaten, die zelf jarenlang deel uitmaakten van het Loekasjenko-regime, het lot van het land zullen bepalen. Zowel de westerse imperialistische mogendheden als Rusland moeten zich afzijdig houden van Wit-Russische aangelegenheden.

De stakingen moeten door verkozen stakerscomités worden doorgezet totdat Loekasjenko weg is en alle politieke gevangenen worden vrijgelaten. De stakerscomités moeten zich onderling coördineren en samenwerken met vertegenwoordigers van studenten en burgers om een revolutionaire constituerende vergadering te organiseren die beslist hoe het land in het belang van de werkende bevolking wordt bestuurd.

In de afgelopen dagen heeft de ‘trojka’ van de oppositie rond Tikhonovskaja voorgesteld een overgangscomité te organiseren en werkenden uit te nodigen om vertegenwoordigers te sturen om toezicht te houden op de machtsoverdracht. Dit is niet hetzelfde. Veranderen wie aan het hoofd van het systeem staat, zal het systeem zelf niet veranderen. In de strijd voor politieke verandering moet de economische situatie worden veranderd: de aanvallen op de werklozen en pensioenen moeten samen met onzekere arbeidscontracten verdwijnen. De begroting moet omgegooid worden om onderwijs en gezondheidszorg te financieren in plaats van de politie en de staatsbureaucratie. Om dit te waarborgen is er nood aan een politieke partij van de werkenden die ervoor kan zorgen dat de economie onder democratische controle van de werkenden komt te staan en die een socialistische regering kan vormen als onderdeel van een federatie van democratische socialistische staten.

Eindspel is ingezet

Op het moment van schrijven worden de krachtsverhoudingen in het hele land gemeten. Zondag verzamelde de oppositie alleen al in Minsk minstens tien keer meer mensen dan Loekasjenko er op de been kon brengen. Er waren bovendien ook nog grote protestacties in andere steden.

Maandag zijn de stakingen zich blijven verspreiden. Het internet werd opnieuw afgesloten. Loekasjenko besloot om met een helikopter naar de Volat-fabriek in Minsk te trekken om daar te spreken: “We hebben onze verkiezingen gehad. Alleen over mijn lijk zullen er nieuwe verkiezingen komen.” Arbeiders van nabijgelegen bedrijven betoogden naar de Volat-fabriek met de slogan ‘Ontslag, ontslag’. Loekasjenko heeft de situatie niet langer in de hand. De komende dagen zal de kwestie op één of andere wijze beslecht worden.