Dossier door Keishia Taylor (Socialist Party – ISA Ierland)

De aankondiging dat er verschillende vaccins in aantocht zijn, is ongetwijfeld een opluchting voor de arbeidersklasse die het zwaarst getroffen is door de pandemie. Ondertussen gaat de Covid-19 crisis wel gewoon door en dreigt een verdere verdieping door het gebrek aan voldoende test- en tracingcapaciteit en de weigering om de economische activiteit in te perken. De regeringen zijn vastbesloten om de belangen van de bedrijven te laten primeren boven onze gezondheid en veiligheid.

De afgelopen weken werden de erg positieve resultaten van vier kandidaat-vaccins bekend gemaakt en er is nog meer positief nieuws. De vaccins van Pfizer/BioNTech en Moderna Therapeutics waren 90% en 94,5% effectief en er zitten in fase 3 van de tests. Het Russische vaccin Spoetnik V zou volgens Russische bronnen 92% effectief zijn, maar dan in een vroegere testfase. Dit werd gevolgd door het nieuws dat het vaccin van de universiteit van Oxford en AstraZeneca een sterke immuniteit creëert bij volwassenen boven de 70 jaar [i]. Dit overtreft de verwachtingen, want een vaccin dat 50-70% effectief was, zou reeds een gamechanger geweest zijn in de strijd tegen het coronavirus. De CEO van BioNTech stelde dat hun vaccin het virus de kop zal indrukken.

Dit is een uitdrukking van de kracht van moderne wetenschap, geavanceerde technologie, de vindingrijkheid van de beste immunologen en de ongelooflijke toewijding van onderzoeksmiddelen aan dit ene doel. Maar we zijn er nog niet: het vaccin moet nog steeds massaal geproduceerd, verdeeld en toegediend worden aan miljarden mensen. Is het mondiale kapitalisme daartoe in staat?

Een zilveren kogel?

Het nieuws werd gevierd en er was algemeen opluchting: er is nu schijnbaar licht aan het eind van de tunnel. De Ierse premier Micheál Martin beloofde dat het vaccin medio 2021 beschikbaar zal zijn voor het Ierse publiek, en econoom David Williams[ii] verklaarde dat Ierland met de lage rentevoeten, Brexit en nu het vaccin, een gouden kans heeft om economisch snel te herstellen. De wereldwijde kapitalistische markten zijn zeker optimistisch, met aandelen in farmaceutische bedrijven, luchtvaartmaatschappijen, hotels en bioscopen die de pan uit rijzen en aandelen in Zoom die kelderen – speculanten investeren waar ze denken dat de winstmarges zullen stijgen. Ambtenaren van de dienst Volksgezondheid zijn voorzichtiger: dokter Tony Holohan beschreef de resultaten als ‘hoopvol’ maar voegde eraan toe dat het ‘te vroeg is om te vieren’.

Zowel het kandidaat-vaccin van Pfizer/BioNTech, BNT162b2, als dat van Moderna gebruiken een experimentele mRNA-gebaseerde techniek waarbij een deel van de genetische code van het virus in het lichaam wordt geïnjecteerd om het immuunsysteem te trainen om de juiste antilichamen en T-cellen te produceren[iii]. Dit is veel sneller dan de traditionele methode, wat een deel van de reden is waarom de kandidaat-vaccins in tien maanden in plaats van jaren ontwikkeld worden. Deze nieuwe aanpak zou ook in de toekomst zeer nuttig kunnen blijken, aangezien we de komende jaren helaas waarschijnlijk nog meer pandemieën zullen krijgen.

Deze twee vaccins bevinden zich allebei in fase 3-testing met grote steekproeven die bedoeld zijn om zeldzame bijwerkingen te vinden die in fase 1 en 2 niet aan het licht kwamen. Bij de Moderna-test waren ongeveer 30.000 deelnemers betrokken die twee doses van het vaccin of een placebo [iv] kregen: 94,5% van de Covid-gevallen die vervolgens plaatsvonden, bevonden zich in de placebogroep. Op dezelfde manier werden in de Pfizer proef 40.000 mensen geïnjecteerd en van de eerste 94 Covid-gevallen kwam 90% voor in de placebogroep. Er waren geen ernstige veiligheidsproblemen en de resultaten zijn tot nu toe uiterst positief, maar de studies zijn nog niet onderworpen aan een rigoureuze peer-review.

Beide vaccins worden nog steeds getest en sommige vragen zijn nog niet met zekerheid beantwoord. De bescherming tegen Covid-19 wordt 28 dagen na de eerste van twee doses bereikt. De uitwerking kan zes maanden tot enkele jaren duren, waarbij nog niet duidelijk is met welke interval een booster nodig zal zijn. Ouderen zijn in de proeven opgenomen, maar niet in voldoende mate om te begrijpen hoe hun uitgeputte immuunsysteem op het vaccin reageert. Het is ook mogelijk dat er bijwerkingen optreden bij mensen met zeldzame kenmerken, of over een lange periode, hoewel dat onwaarschijnlijk is. Het virus kan ook muteren, zoals blijkt uit de uitbraak onder nertsen in Denemarken, wat erop wijst dat er mogelijk nieuwe vaccinaties nodig zullen zijn tegen de nieuwste stammen,  zoals bij de seizoensgriep. Maar zelfs een onvolmaakt vaccin zou een enorme impact hebben op het terugdringen van ziekte en sterfte.

Op dit moment is het onduidelijk of de vaccins een infectie met het SARS-CoV-2-virus voorkomen, of alleen het uitbreken van de ziekte. Het kan een jaar duren om vast te stellen of het een asymptomatische infectie kan stoppen, maar het is een uiterst belangrijke factor voor de ontwikkeling van groepsimmuniteit. Het exacte percentage van de bevolking dat resistent moet zijn om groepsimmuniteit te bereiken, is op dit moment ook onbekend[v]. Er zullen dus wellicht tot ver in de toekomst grootschalige testen nodig zijn.

Logistiek van de distributie

Zelfs wanneer de vaccins worden goedgekeurd, moeten miljarden mensen twee doses van het vaccin krijgen – dat betekent twee afzonderlijke bezoeken aan een gezondheidscentrum of vaccinatieplaats, wat moeilijkheden oplevert voor mensen, zelfs in rijke landen en de miljarden in neokoloniale landen.[vi] De sprong voorwaarts in de ontwikkeling van vaccins gaat niet gepaard met investeringen in koeltechnologie en infrastructuur. Het Pfizer-vaccin moet worden opgeslagen bij een temperatuur van min 70-80 graden, wat een ultra-koude vriezer vereist die vijf keer meer kost dan een standaard vriezer, en buiten de faciliteiten die normaal gesproken beschikbaar zijn voor huisartsen en apothekers, zelfs in ontwikkelde landen.[vii] Andere vaccins, zoals de Moderna-kandidaat, vereisen slechts een normale koeling bij 2-8 graden, maar ze hebben nog steeds een non-stop steriele koeling nodig om krachtig en veilig te blijven van de productie tot aan de injectiespuit. Dit vereist mobiele koeling, betrouwbare elektriciteit, betrouwbaar transport en voldoende medisch personeel om vaccins snel toe te dienen.

Bijna drie miljard van de 7,8 miljard mensen in de wereld leven op plaatsen waar temperatuur gecontroleerde opslag onvoldoende is voor een inentingscampagne om Covid-19 te verslaan. De Wereldgezondheidsorganisatie schat dat wereldwijd de helft van de vaccins verloren gaat door blootstelling aan hitte, het breken van flacons tijdens het transport of zelfs door diefstal. Nu al sterft elke 20 seconden een kind aan een ziekte die met een vaccin voorkomen had kunnen worden. De enorme ongelijkheid van het kapitalisme betekent dat arme en neokoloniale landen die door het virus zijn geteisterd, waarschijnlijk als laatste zullen herstellen.[viii]

Opportuniteiten voor big business

De ontwikkeling van een nieuw vaccin, van laboratorium tot markt, duurt doorgaans 10-15 jaar. Bij het snelste vaccin ooit, het bofvaccin in de jaren 1960, was dat vier jaar. Deze vaccins bevinden zich echter in minder dan een jaar in een vergevorderd teststadium, grotendeels als gevolg van de immense middelen die farmaceutische bedrijven van verschillende regeringen, met name de VS, hebben ontvangen. Artsen zonder Grenzen (AZG) meldde dat de ontwikkeling van het Pfizer/BioNTech-vaccin 2,5 miljard dollar kreeg, Moderna 2,48 miljard dollar en AstraZeneca / Oxford University 1,7 miljard miljard.[ix] Het partnerschap van Pfizer/BioNTech staat op het punt om 13 miljard dollar winst te maken met hun vaccin[x]. Ondanks ongekende financiering door de belastingbetaler behouden deze particuliere bedrijven de controle over de prijs en de hoeveelheid van het geproduceerde vaccin en aan wie ze het zullen verkopen[xi]. Het idee dat het een efficiënte “verborgen hand” is van de private kapitalistische markt die voorziet in onze behoeften is een mythe: ze plukken gewoon de vruchten van een systeem van bedrijfssubsidies, dat regeringen wereldwijd voor hen hebben opgezet.

Andere bedrijven, zoals AstraZeneca en Johnson & Johnson, hebben beloofd hun vaccins beschikbaar te stellen zonder winstoogmerk tijdens de pandemie, met doseringen die 3 tot 5 dollar kosten in plaats van de 35 dollar die Moderna verwacht te vragen. Er blijven echter veel onduidelijkheden: zodra de pandemie volgens hen is afgelopen, kan de prijs fors toenemen. Het is waarschijnlijk dat er jaarlijkse inentingen nodig zullen zijn om de immuniteit te handhaven, wat AstraZeneca 10 miljard dollar per jaar kan opleveren[xii].

India en Zuid-Afrika stelden voor dat de lidstaten van de Wereldhandelsorganisatie tot het einde van de pandemie octrooien en andere intellectuele-eigendomsrechten op Covid-19-gerelateerde behandelingen, waaronder vaccins, mogen negeren. Dit zou fabrikanten over de hele wereld in staat stellen generieke Covid-19 vaccins, behandelingen en tests te produceren zonder te worden aangeklaagd of vervolgd. Maar het Verenigd Koninkrijk, de VS, Canada, Australië en de EU, die allemaal al miljarden doses bestelden, verzetten zich hiertegen. Het Verenigd Koninkrijk beweert dat het afzien van de intellectuele-eigendomsrechten die zijn vastgelegd in de TRIPS-overeenkomst (Trade-Related Intellectual Property Rights) te extreem is en contraproductief zou zijn[xiii].

Het streven naar winst, of dat nu op korte of middellange termijn is, bepaalt de ontwikkeling, productie, regulering en distributie van Covid-19 vaccins, niet de gezondheid of het leven van miljarden mensen. Zoals Oxfam opmerkte, is het vaccin “nul procent effectief voor de mensen die er geen toegang toe hebben of het zich niet kunnen veroorloven.”[xiv] De massa’s zijn voor een vaccin afhankelijk van farmaceutische bedrijven en de regeringen van de rijkste en meest ontwikkelde en invloedrijke kapitalistische staten waarvan het doel winst en macht is. De gezondheidszorg mag niet worden beheerd voor privé-winst, de middelen moeten in beslag worden genomen en wereldwijd in publieke handen worden gebracht, onder de democratische controle van de werkenden en de arme massa’s.

Wie is de eerste?

De meest ontwikkelde kapitalistische landen, die 13% van de wereldbevolking vertegenwoordigen, hebben het merendeel van de doses die in 2020 en 2021 moeten worden geproduceerd, vooraf besteld. De VS heeft een contract van 2 miljard dollar met Pfizer voor 100 miljoen doses tegen het einde van het jaar, en een verdere overeenkomst voor 1,3 miljard doses tegen het einde van 2021 – twee keer het aantal dat nodig is om iedereen in de VS in te enten. De Europese Commissie heeft ten minste 1,1 miljard doses van vier verschillende vaccins, waaronder de Pfizer / BioNTech en Oxford / AstraZeneca vaccins[xv] [xvi] besteld, wat aanzienlijk meer is dan het aantal doses dat nodig is voor de bevolking van de EU. De pre-orders van de rijke landen komen grotendeels overeen met de maximaal mogelijke productie van vaccins volgend jaar, waardoor de meerderheid van de bevolking van de armere landen de pandemie zonder vaccin moet aanpakken. Dit wordt ‘vaccin-nationalisme’ [xvii] genoemd, maar het is een normaal kenmerk van meedogenloze, op winst beluste, kapitalistische concurrentie. De schaarste aan vaccindoses is vermijdbaar – het is het resultaat van internationale eigendoms- en patentwetten die de productie beperken, terwijl geopolitieke kapitalistische rivaliteit een strenge limiet stelt aan de wereldwijde samenwerking.

Er zullen ongetwijfeld veel complicaties zijn. Zo circuleert er online valse informatie over bescherming door mondwater [xviii] tegen het coronavirus. Dit kan de aandacht afleiden van een wetenschappelijke aanpak. Een minderheid van de bevolking staat ook open voor antivaccinatie samenzweringen. Uit een recent onderzoek in Ierland bleek dat 12% van de respondenten geen vaccin zou nemen en dat 33% niet zeker was[xix]. Anti-vax en samenzweringstheorieën zijn vaak geworteld in een diep wantrouwen ten opzichte van de gevestigde orde, wat volkomen begrijpelijk is na herhaaldelijk verraad, hypocrisie en incompetentie van de kapitalistische regeringen. In Ierland waren er recent enkele schandalen, waaronder het verdwijnen van 600.000 doses griepvaccin [xx]. Het ministerie van Volksgezondheid heeft de financiering voor Covid-19 vaccins niet in de begroting voor 2021 ingeschreven [xxi].

Een vaccinatieprogramma vereist een gefaseerde aanpak, zelfs in rijke landen. Sommige staten, zoals de VS en Ierland, hebben aangegeven dat ze prioriteit zullen geven aan gezondheidswerkers en andere essentiële eerstelijnswerkers, aan ouderen en aan mensen met gezondheidsproblemen die een groter risico vormen. In Ierland hebben leerkrachten die door hun werk in de klas met een hoog infectierisico worden geconfronteerd, al terecht geëist dat zij als eerstelijnswerkers worden beschouwd. Ze bereiden zich voor op strijd voor hun gezondheid, veiligheid en werkomstandigheden. Maar wie beslist uiteindelijk wie het eerst gevaccineerd wordt? Politici en elites die gedurende de hele pandemie toegang hadden tot de best mogelijke gezondheidszorg, of comités van werkenden, waaronder jongeren, ouderen en zieken, die op democratische wijze een plan afspreken op basis van de behoeften en risico’s van het publiek?

Wat nodig is

Het vaccin moet voor iedereen gratis zijn op basis van behoefte, het blootstellingsrisico en het risico op ernstige ziekten, niet op basis van het vermogen om te betalen. Het moet op democratische wijze over de hele wereld worden verspreid op basis van behoefte, met als doel ziekte en dood als gevolg van Covid-19 uit te bannen en met behulp van massale vaccinatie de immuniteit van de bevolking in zo kort mogelijke tijd te bereiken. Als we de controle over het vaccin in handen laten van de grote farmaceutische bedrijven en de overheid, zal dat zeker leiden tot onnodige ziekte- en sterfgevallen. Biotech en farmaceutica moeten samen met onderzoeksinstituten in publiek bezit en controle worden gebracht om te worden ingezet in het belang van de bevolking, niet in het belang van de winsten en de macht van een kleine elite.

Arbeidersorganisaties, vakbonden en sociale bewegingen moeten zich organiseren om een gratis vaccin voor iedereen te eisen, te strijden voor de afschaffing van medische patenten en voor gratis, kwaliteitsvolle openbare gezondheidszorg. Er is al een moedige strijd gevoerd tijdens de pandemie, voor gezondheid en veiligheid, tegen het verlies van jobs, tegen racistische en seksistische onderdrukking, en nu we geconfronteerd worden met een wereldwijde depressie, massale werkloosheid en sociale en politieke crises, kunnen we veel meer strijd verwachten, met mogelijk verstrekkende gevolgen. Het vaccin geeft hoop – er is licht aan het eind van de tunnel, maar voor velen is het nog ver weg.

De Covid-19-crisis heeft een licht geworpen op de overvloed aan ongelijkheden en onrechtvaardigheden binnen het kapitalistische systeem. De werkende klasse, de armen en de onderdrukten worden onevenredig zwaar getroffen door deze pandemie, terwijl de superrijken de mogelijkheid hadden om zich te verstoppen op hun privé-eilanden, jachten en villa’s. Dit systeem moet weg. Alleen een verenigde strijd van de arbeidersklasse, de armen en de onderdrukten in de wereld kan de post-Covid-19 toekomst opbouwen die we nodig hebben en verdienen – een socialistische toekomst waarin de rijkdom en de grondstoffen van de wereld in publieke handen zijn en worden gebruikt om de belangen van de bevolking te dienen.

Noten

[i] https://www.irishtimes.com/news/health/covid-19-vaccines-when-will-they-be-available-and-who-will-get-them-first-1.4413639

[ii] https://www.irishtimes.com/opinion/david-mcwilliams-ireland-is-facing-a-golden-opportunity-for-its-economy-1.4407535

[iii] https://www.pfizer.com/news/press-release/press-release-detail/pfizer-and-biontech-announce-vaccine-candidate-against

[iv] https://www.bbc.com/news/health-54902908

[v] https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)32318-7/fulltext

[vi]https://www.thejournal.ie/explainer-logistics-vaccine-5262089-Nov2020/

[vii]https://www.rte.ie/news/world/2020/1110/1177339-vaccine-logistical-challenges/

[viii]https://apnews.com/article/virus-outbreak-pandemics-immunizations-epidemics-united-nations-fc4c536d62c5ef25152884adb1c14168

[ix] https://www.theguardian.com/world/2020/nov/19/uk-faces-calls-drop-opposition-patent-free-covid-vaccines-wto

[x] https://www.theguardian.com/business/2020/nov/10/pfizer-and-biontech-could-make-13bn-from-coronavirus-vaccine

[xi] https://www.theguardian.com/world/2020/nov/19/uk-faces-calls-drop-opposition-patent-free-covid-vaccines-wto

[xii] https://www.theguardian.com/business/2020/nov/05/future-market-for-covid-vaccines-could-be-worth-more-than-10bn-a-year

[xiii] https://www.theguardian.com/world/2020/nov/19/uk-faces-calls-drop-opposition-patent-free-covid-vaccines-wto

[xiv] https://www.theguardian.com/business/2020/nov/10/pfizer-and-biontech-could-make-13bn-from-coronavirus-vaccine

[xv]https://www.thejournal.ie/coronavirus-vaccine-taoiseach-next-year-5265788-Nov2020/

[xvi]https://www.rte.ie/news/coronavirus/2020/1110/1177313-vaccine-europe/

[xvii]https://hub.jhu.edu/2020/07/01/covid-vaccine-ethics-faden/

[xviii] https://www.nytimes.com/2020/10/21/health/covid-mouthwash.html

[xix] https://www.irishtimes.com/opinion/a-vaccine-against-covid-19-is-it-too-early-to-celebrate-1.4408748

[xx]https://www.irishexaminer.com/news/arid-40079897.html

[xxi] https://www.thejournal.ie/projections-2021-economy-5217769-Sep2020/