De Poolse conservatieve regering wilde de gezondheidscrisis gebruiken om een wetsvoorstel aan te nemen dat het al zeer beperkte recht op abortus verder aan banden legt. Dit bracht een prachtige massabeweging op gang, de grootste sinds de val van de stalinistische dictatuur. We spraken hierover met Tiphaine, een lid van ROSA-Poland en Alternatywa Socjalistyczna (Socialistisch Alternatief – ISA Polen)
In de internationale media hoorden we dat de aanval op het recht op abortus werd ingetrokken. Klopt dit?
“De internationale media lieten zich een beetje misleiden… Op 22 oktober heeft het Poolse Constitutionele Hof zich uitgesproken voor een beperking van de toegang tot abortus. Het parlement moet nu de bestaande wet wijzigen. De kwestie werd echter niet op de agenda van de parlementaire vergadering van de volgende woensdag geplaatst, wat in de internationale media werd geïnterpreteerd als een intrekking van het wetsvoorstel.”
“De conservatieven staan onder druk van de massabeweging, dat is zeker. Ze hopen dat het protest uitdooft waarna het terug op de parlementaire agenda komt. Aan woede tegen de regering en vastberadenheid om te strijden voor het recht op abortus ontbreekt het zeker niet. Er is echter ook nood aan een leiding die in staat is om ordewoorden te geven om het potentieel van de actiebereidheid ten volle te benutten.”
“OSK (Ogólnopolski Strajk Kobiet, Poolse Vrouwenstaking) is de feitelijke leider van de beweging. Net als in 2018 diende OSK een burgerwet voor abortusrecht in. Twee jaar geleden werd die gewoon verworpen zonder dat er zelfs een parlementair debat aan gewijd werd. Ondanks het succes van de “vrouwenstakingsdag” en de enorme betoging die op 30 oktober in Warschau plaatsvond, roept de OSK niet langer op tot grote mobilisaties, maar tot het blokkeren van wegen door met grote groepen over zebrapaden over te steken gedurende een lange tijd of tot autobetogingen. Die oproepen zijn verbonden aan de gezondheidscrisis. Bij het begin van de beweging zagen we nochtans dat repressie onder het mom van Covid niet volstond om de vastberadenheid van de massa te stoppen.”
Hoe verklaar je de omvang van deze beweging?
“De beperking van het recht op abortus heeft dramatische gevolgen voor veel vrouwen. Er zijn schandalige gevallen bekend over vrouwen die gedwongen worden om kinderen te baren die sterven of die zelf zware medische gevolgen ondergaan omdat hun zwangerschap niet mocht afgebroken worden.”
“Het verbod op abortus is een gigantische belediging: vrouwen krijgen te horen dat ze niet in staat zijn om voor zichzelf te beslissen en ook dat ze minder belangrijk zijn dan een embryo. Artsen hebben het recht om te weigeren een abortus uit te voeren, zelfs als het legaal zou zijn, ze kunnen je zelfs anticonceptie weigeren! In het anti-abortuskamp hoor je verschrikkelijke uitspraken, zoals dat ‘in tegenstelling tot abortus, pedofilie nog nooit iemand heeft gedood’. Dit soort uitspraken wakkert de woede verder aan en duwt wie nog geen uitgesproken mening had naar het pro-keuzekamp.”
“In 2016 heeft de PiS (de conservatieve partij die aan de macht is) al geprobeerd een totaal verbod op abortus uit te vaardigen. Toen moest het dit voorstel intrekken na massaal protest. Een hele laag jonge vrouwen kwam voor het eerst in actie, en sommigen zijn sindsdien gemobiliseerd voor vrouwen- en LGBTQI+-rechten. Deze ervaring speelt een rol in de huidige mobilisatie en ook in het vertrouwen dat het mogelijk is om de overheid tot toegevingen te dwingen.”
“In 2016 werd de beweging afgeremd door haar liberale leiding en werd het protest niet doorgezet om af te dwingen wat nodig was: vrije toegang tot abortus. Nu verwierpen de betogers het ‘compromis’ (met name het recht op abortus in de drie gevallen waarin de Poolse wet voorziet) en eisten zij het recht om over hun lichaam te beschikken.”
“Sinds 2016 wachten de conservatieven op het juiste moment om de aanval terug in te zetten. Er kwamen ondertussen andere aanvallen, zoals het ontoegankelijk maken van de morning-afterpil zonder voorschrift. Dit jaar dachten ze een quasi volledig verbod op abortus erdoor te krijgen door een wetsvoorstel om het verder te beperken. De regering onderschatte de woede, niet alleen over de kwestie van reproductieve rechten maar ook over het wanbeheer van de pandemie.”
In hoeverre zijn de overheid en de kerk in diskrediet gebracht in de samenleving?
“De kerk heeft veel terrein verloren. Er is net een nieuw schandaal uitgebroken: kardinaal Dziwisz, een eminent lid van de katholieke kerk in Polen en voormalig rechterhand van paus Johannes Paulus II (die in Polen nog steeds een icoon is), was betrokken bij een doofpotoperatie rond seksueel misbruik van kinderen in Mexico. Volgens een recente opiniepeiling heeft slechts 35% van de Polen een positieve mening over de kerk. De mensen keren zich steeds meer tegen deze geprivilegieerde en corrupte instelling. Ze willen geen religieuze inmenging meer in de politiek en het onderwijs.”
“Bij het begin van haar ambtstermijn beschikte de regering nog over heel wat krediet op basis van enkele sociale maatregelen. Maar de regering verloor in de loop der jaren de steun van de werkende klasse, onder meer door omdat ze niets deed tegen de sluiting van mijnen of grote fabrieken zoals in de staalsector in Krakau. Het antwoord van de regering op de economische crisis die door Covid verdiept wordt, was een hervorming van de arbeidswet op maat van de bazen. Dat gebeurde op een ogenblik dat veel Polen hun job verloren. De gezondheidssituatie is bovendien dramatisch met op het hoogtepunt van de piek tot 20.000 nieuwe besmettingen per dag.”
“Aan het begin van de beweging trok de PiS de kaart van de (dreiging met) repressie. Kaczynski, de sterke man van PiS, hield een televisietoespraak waarin hij herinnerde aan de afkondiging van de staat van beleg door generaal Jaruzelski in 1981. Desondanks gingen de mensen massaal de straat op. De PiS werd dus verzwakt en belachelijk gemaakt. De regeringspartij moet zich nu baseren op een beperktere basis van de meest conservatieve, zelfs fascistische, elementen in de samenleving. Om die basis aan zich te binden, heeft de PiS het wetsvoorstel rond abortus nodig. De regering zit in een impasse.”
Hoe kan de beweging omgaan met de wanhopige situatie waarin de regering zich bevindt?
“Om de regering een beslissende slag toe te brengen is een algemene staking nodig: de mogelijkheid om de economie te blokkeren is voor het establishment een angstaanjagend wapen. Als we de strijd als arbeidersklasse aangaan, laten we zien wie de economie en de maatschappij echt doet draaien.
“Veel werkenden wachten gewoon op een ordewoord van hun vakbondsleiding om in staking te gaan rond de kwestie van abortus. Maar de vakbondsleiding weigert. De druk van de bevolking kan daar verandering in brengen. Leden van Alternatywa Socjalistyczna proberen die druk op te bouwen op hun werkplekken en in hun vakbonden. Binnen de beweging stellen wij een oriëntatie op de arbeidersklasse voor, met name door de kwestie van de reproductieve rechten te koppelen aan de kwesties van de verdediging van openbare diensten en jobs.”
“De beweging heeft vertegenwoordigers nodig die uit de beweging komen en een weg naar een overwinning verdedigen. OSK vult het vacuüm inzake leiding in, maar zonder aangepaste ordewoorden, en nu keert het zich af van actie op straat. De autoriteit van OSK kreeg een deuk toen het besliste om een adviescomité te vormen met gevestigde politici die niets met de beweging te maken hebben. De OSK-leiding zegt naar de beweging te luisteren en vraagt iedereen om suggesties en eisen door te sturen. De betogers hebben geen nood aan de mogelijkheid om suggesties te doen, ze moeten zelf hun eigen beweging controleren en de beslissingen op democratische wijze nemen. Alternatywa Socjalistyczna en ROSA Polska roepen op tot de oprichting van democratische stakingscomités op lokaal vlak om de strijd te organiseren, te beslissen over de eisen, en lokale en nationale verantwoordelijken te kiezen. Deze vertegenwoordigers zouden worden gekozen op basis van hun ervaring, nadat ze hun waarde in de beweging hebben bewezen, en zouden worden afgezet als ze niet meer voldoen aan de verwachtingen van degenen die hen hebben gekozen.”
“Als de PiS-regering valt, zou de plaats ingenomen kunnen worden door gevestigde politici die gebruik maken van de situatie om hun positie te versterken. Mogelijk zullen ze een deel van de eisen van de beweging inwilligen om hun machtsgreep mogelijk te maken. De gevestigde politici gaan echter niet in tegen het kapitalisme, waardoor het gebrek aan middelen voor ziekenhuizen en openbare kinderopvang, naast de lage levensstandaard of het gebrek aan seksuele voorlichting gewoon blijven bestaan en obstakels blijven vormen voor een echte vrije keuze. Bovendien zullen deze politici zich niet snel verzetten tegen de Kerk, die nog steeds een deel van het electoraat, maar ook een zekere economische macht vertegenwoordigt.”
“Daarom pleiten wij voor een alternatief op de PiS-regering door een bewind dat voortkomt uit de beweging en de werkende klasse vertegenwoordigt. Dit kan met een programma van volledig vrije reproductieve rechten, een massaal programma van publieke investeringen in openbare ziekenhuizen, kinderopvang en onderwijs, inlossing van de eisen van de leerkrachten en de nationalisatie van de sleutelsectoren van de economie onder democratische controle en beheer van de bevolking om dit programma te financieren en om te voorkomen dat er jobs verdwijnen en dat de arbeidsvoorwaarden slechter worden onder het mom van Covid. We hebben kortom een socialistisch programma nodig dat een einde maakt aan het kapitalistisch systeem, dat vrouwen verhindert ten volle te genieten van hun recht om zelf te beslissen over hun lichaam en om gebruik te maken van alle beschikbare kennis en wetenschap daarbij.”
