In het licht van de opkomst van een nieuwe generatie die antwoorden zoekt op de vraag hoe seksisme te bestrijden, voert Laura Fitzgerald een pleidooi voor een socialistische feministische beweging. Deze tekst verscheen in de zomer van 2016 op Rosa.ie en nu voor het eerst in het Nederlands.
“En tenslotte, aan alle meisjes overal, ik ben bij jullie. Wanneer je je ’s nachts alleen voelt, ben ik bij je. Wanneer mensen aan je twijfelen of je verwerpen, ben ik bij je. Ik heb elke dag voor jullie gevochten. Stop dus nooit met vechten. Vuurtorens rennen niet hele eilanden af op zoek naar boten die ze kunnen reden; ze staan er gewoon en schijnen. En hoewel ik niet elke boot kan redden, hoop ik toch dat door hier vandaag te spreken, ik jullie een klein stukje licht heb kunnen doen absorberen, een klein besef dat gerechtigheid geschied is, een kleine bevestiging dat we ergens aan het geraken zijn, en de grote, grote wetenschap dat je, zonder twijfel, belangrijk bent, dat je mooi bent, dat je gewaardeerd en gerespecteerd moet worden, ongetwijfeld, elke minuut van elke dag, je bent machtig en dat kan niemand je afnemen. Aan alle meisjes overal, ik ben bij jullie. Dank jullie.”(1)
Dit is het slot van het krachtige slachtofferstatement van een 23-jarige Amerikaanse vrouw dat viraal ging op sociale media en integraal werd voorgelezen op een nationaal Amerikaans nieuwskanaal. Haar aanvaller, Brock Turner, was een student op Stanford die ze niet kende. Hij bracht haar naar een afgelegen plekje op een studentenfeestje waar hij haar ontmoet had. Ze was onder invloed en buiten bewustzijn toen hij haar aanrandde. Twee jonge mannen die voorbijfietsten, studenten uit Zweden, onderbraken de aanranding, gingen Turner achterna en haalden hem in. Het slachtoffer legt ontroerd uit dat ze met een foto van twee fietsen boven haar bed slaapt om haar eraan te herinneren optimistisch te blijven.
In haar 7.000 woorden tellende verklaring brak ze ook het crimineel rechtssysteem af en de media, die de misdaad waar ze het slachtoffer van was minimaliseerden. Het was een misdaad waarvan ze zegt dat die een rampzalige impact op haar gezondheid en leven had. Brock Turner, een jonge blanke student op Stanford en, zoals de media en zijn advocaten maar blijven herhalen, een topzwemmer, kreeg een straf van zes maanden in de gemeentelijke gevangenis – in een land dat onophoudelijk gevangenisstraffen van decennia uitdeelt aan jonge gekleurde mensen voor niet-gewelddadige drugsaanklachten.
Een nieuwe feministische golf?
De Stanford-verkrachtingszaak die in juni 2016 voor het gerecht verscheen, kende een grote internationale weerklank. Dat komt omdat één op de drie vrouwen wereldwijd het slachtoffer worden van fysiek of seksueel geweld tijdens hun leven.(2) Het komt ook omdat vandaag wereldwijd een nieuwe vrouwenbeweging op de voorgrond treedt. Een nieuwe generatie jonge vrouwen radicaliseert door voortgezette onderdrukking van vrouwen en LGBTQ’s, identificeert zich als feminist, en engageert zich in sommige gevallen in politieke actie. Zij hebben de strijd gevoerd voor abortusrechten in Ierland, Polen, Spanje en elders. Zij hebben de cultuur van victim-blaming (slachtoffers verantwoordelijk stellen voor de misdaden die tegen hen begaan worden), mannelijk geweld en seksueel geweld tegen vrouwen en kinderen uitgedaagd, ook op Amerikaanse universiteitscampussen. En ze hebben deelgenomen aan mobilisaties in Latijns-Amerika, maar ook de ‘Rage Against Rape’-protesten in India in 2013.
Commentatoren noemen dit een nieuwe feministische golf. Deze golf is erg toegankelijk voor LGBTQI+-mensen en verwerpt rigide gendernormen als sociaal opgelegd in een kapitalistische samenleving. Ze verwerpt elke essentialisering van vrouwelijkheid die typerend is voor de theorieën van de tweede feministische golf in de late jaren ’60 en vroege jaren ’70; op deze manier is ze actief en bewust trans-inclusief. De centrale positie die sociale media innemen in het leven van veel jonge mensen breidt zich uit naar grote delen van de wereld. Hoewel dit fenomeen het meest opvallend aanwezig is in Europa en de VS, vindt het ook elders weerklank.
Onder jonge mensen in grote delen van de wereld bestaat er vandaag een meer open houding omtrent seksualiteit en gender. In Groot-Brittannië, bijvoorbeeld, omschrijft 49% van de 18-tot-24-jarigen zichzelf niet als heteroseksueel, volgens een YouGov-peiling van augustus 2015. (3) Ook interessant: een andere YouGov-peiling toont aan dat slechts 2 procent van de 18-tot-24-jarige mannen zichzelf als volledig mannelijk omschrijf – wat illustreert dat mannelijkheid onder jonge mannen niet als iets positiefs beschouwd wordt. Dat is mogelijk een positief gevolg van een nieuw anti-macho- en pro-LGBTQ-bewustzijn onder de jeugd.(4)
Tegen ‘machismo’ en ‘femicide’ vechten
In Latijns-Amerika heeft de dringende noodzaak van verzet tegen ‘machismo’, en wat door activisten “femicide” genoemd wordt, tot belangrijke betogingen geleid in Brazilië, Mexico, Argentinië, Colombia en Bolivia.(5)
Een Braziliaanse zaak die in juni 2016 aan het licht kwam, was de meest recente die aanleiding gaf tot massale, woedende en emotionele mobilisaties. Een 16-jarig meisje werd het slachtoffer van een groepsverkrachting in Rio de Janeiro met maar liefst 33 daders. Toen ze het incident ging melden, werd ze uitgelachen door politieagenten. In hun ogen verdiende dit meisje, die in een favela (Braziliaanse sloppenwijk) woont, een dergelijke vreselijke misdaad. De verkrachting werd gefilmd en online gezet door enkele verkrachters, die daarvoor veel “shares” en “likes” kregen op sociale media.
De massale reacties van verzet in de straten zijn doodgebloed na de rechtse coup tegen de regering van Dilma Rousseffs Arbeiderspartij (PT). De nieuwe regering die Dilma vervangt, is 100% blank en mannelijk – een symbool dat niet aan vrouwen is voorbijgegaan, noch aan de gehele arbeidersklasse die voornamelijk uit gekleurde mensen bestaat in Brazilië. Dit zorgt voor een reële opportuniteit voor de linkerzijde in de PSOL en de PTSU om een coalitie aan te gaan om de mobilisatie van vrouwen tegen verkrachting en mannelijk geweld op gang te trekken, om de illegitieme en erg reactionaire regering-Temer te bestrijden, maar ook om een groot links verzet op te bouwen tegen het gehele establishment – inclusief de PT – dat de meerderheid van armen, arbeiders en vrouwen in de steek gelaten heeft. Zij leven nog steeds in een obsceen ongelijke samenleving en in een racistische en gewelddadige staat.
De aanzet tot een nieuwe vrouwenbeweging vormt zich vandaag vier decennia na de ‘tweede golf’ van feminisme, toen de vrouwen- en arbeidersbewegingen enorme stappen vooruit realiseerden voor vrouwen, inclusief wettelijke gelijkheid in veel landen. Het is nuttig om terug te kijken en een analyse te maken van de sterke punten van deze periode – niet in het minst de inspirerende en massale strijdbewegingen van onderuit die leidden tot – onder andere – wetgeving voor gelijke lonen, contraceptie en abortusrecht in veel staten, en de eerste crisiscentra voor verkrachtingsslachtoffers en vrouwenhuizen. Toch willen we in de punten hieronder vooral ingaan op wat we vandaag anders moeten doen als we een beweging willen opbouwen die onderdrukking en ongelijkheid permanent kan uitbannen.
Neoliberalisme en winst maken door middel van seksisme
Hester Eisenstein schreef dat: “… de vrouwenbeweging een succesvolle ‘burgerlijke revolutie’ voor vrouwen gecreëerd heeft… Ze ging verder op de vrouwenbewegingen van de 19e en 20e eeuw om volledige burgerrechten voor vrouwen te claimen. Deze onvoltooide revolutie leek nu compleet: vrouwen, vooral vrouwen uit de middenklasse, konden eindelijk ontsnappen uit de categorie van ‘slechts’ echtgenote en moeder, naar de wereld van de competitieve, individualistische markt.” (6)
Verder argumenteert ze dat “de feministische revolutie” van de jaren ’60 en ’70 ondersteund werd door de eisen van de kapitalistische economie voor vrouwenarbeid.(7) De jaren ’70 betekenden een winstcrisis voor het kapitalisme, waardoor een belangrijke shift naar neoliberaal kapitalisme nodig werd, verpersoonlijkt door Margaret Thatcher en Ronald Reagan. Dit neoliberalisme kan kort omschreven worden als het opheffen van alle obstakels die in de weg staan om winst te maken en wordt getypeerd door: het terugdringen van de georganiseerde arbeidersbeweging en een aanval op lonen en arbeidsvoorwaarden; deregulering; privatiseringen; ‘financialisering’ van het kapitalisme; en het overdragen van de productie-industrie naar het Oosten. Eisenstein citeert eveneens indicatieve veranderingen in de arbeidsmarkt in de VS. Van 1940 tot 1960 bestond de grote vooruitgang in vrouwenarbeid voornamelijk uit handarbeid en lagere bediendenjobs. Maar meer dan de helft van die vooruitgang tussen 1960 en 1990 bestond uit kaderfuncties en hogere dienstenbanen.(8)
Gelijkheid voor de wet gaf een elite van vrouwen de mogelijkheid om stappen vooruit te zetten. Vandaag zijn er vrouwelijke CEO’s (hoewel de kapitalistische elite die “meester over het universum” is voornamelijk uit mannen bestaat). Elitevrouwen in machtsposities worden door de kapitalistische klasse gebruikt als symbolen die het systeem moeten rechtvaardigen. Toch wordt de toevoer van vrouwelijke arbeiders op wereldvlak in de afgelopen decennia – een bron van deeltijdse, flexibele, niet-vakbondsgeorganiseeerde en goedkope arbeid – door het kapitalisme gebruikt in zijn neoliberale drijfveer. Terwijl het burgerlijke feminisme zich concentreerde op het vervrouwelijken van de elite, is de uitbuiting van vrouwelijke arbeiders toegenomen. In het Westen zwoegen vrouwen in laagbetaalde jobs in de dienstensector. In het Oosten werken gekleurde meisjes en vrouwen in de moeilijkste en laagstbetaalde jobs in gigantische fabrieken – typerend hiervoor is de textielindustrie in Bangladesh, berucht voor de brand in Dhaka in 2012 waarin 117 arbeidsters die kledij produceren die in het Westen verkocht wordt, omkwamen.
Het kapitalisme is een opportunistisch systeem dat elke mogelijkheid grijpt om winst te maken. Eén van de definiërende kenmerken van de tweede feministische golf was dat die stoutmoedig opkwam voor seksuele vrijheid en lichamelijke autonomie voor vrouwen. Dit element is ook opgeslorpt door het kapitalisme, dat vandaag lichamen en lichaamsdelen in advertenties gebruikt en zo seks linkt met consumentisme, waarbij vrouwen geobjectiveerd worden en het idee gepromoot wordt dat vrouwen iets zijn dat je kan bezitten. Dit is ook gelinkt aan de enorme uitbreiding van de wereldwijde seksindustrie, één van de meest winstgevende industrieën op de planeet, die op huichelachtige wijze het idee van seksuele bevrijding gebruikt om een industrie te rechtvaardigen die hoofdzakelijk een patriarchale visie op seks en seksualiteit propageert; een visie waarin vrouwen gezien worden als het object van mannelijke seksuele verlangens en “noden”, in plaats van seksuele wezens met eigen seksuele handelingen en verlangens die even sterk, divers en waardevol zijn als die van mannen.
Onbetaalde huishoudelijke arbeid
Ondertussen heeft het neoliberale tijdperk een enorme aanval betekend op de welvaartsstaat – daar waar die bestond – en geleid tot het onderfinancieren en privatiseren van openbare diensten in het algemeen. Dit proces is in veel landen nog versterkt na de globale economische crisis van 2008. De ideologie van het kerngezin, met een man als gezinshoofd en een onderdanige vrouw, staat haaks op wat de overgrote meerderheid van gewone mensen van alle geslachten in Ierland en veel andere landen wil. In feite probeert de kapitalistische klasse niet meer om een dergelijke visie openlijk te promoten. Grote delen van de heersende klasse steunen vandaag het idee van huwelijksgelijkheid, hoewel dat enkel is gekomen door enorme druk van onderuit vanuit de LGBTQ-beweging.
Maar de concrete realiteit is dat de massale toetreding van vrouwen tot de arbeidsmarkt – ondanks enkele positieve veranderingen in attitudes en input van mannen thuis -, gelinkt aan de uitholling van openbare diensten ertoe geleid heeft dat vrouwen nog steeds de last dragen van onbetaalde arbeid – huishoudelijk werk en emotioneel werk, inclusief het opvoeden van de kinderen en de zorg voor zieke en oudere familieleden. Het traditionele gezin mag dan ondermijnd zijn, maar de “reproductieve arbeid” van vrouwen bestaat nog steeds, aangezien hun onbetaalde arbeid cruciaal is voor het opvoeden, fysiek en emotioneel, van nieuwe arbeidskrachten voor het kapitalisme. (9)
Burgerlijk feminisme: een doodlopend straatje
Decennia van gelijkheid voor de wet in veel staten hebben niet tot echte gelijkheid geleid voor de vrouwen die er leven, in het bijzonder niet voor arme vrouwen en vrouwen uit de arbeidersklasse. Het kapitalisme profiteert van de laagbetaalde en onbetaalde arbeid van vrouwen. Industrieën als de wereldwijde cosmeticamarkt – die $460 miljard waard was in 2014 (10) – en de wereldwijde plastische chirurgie – die in 2019 $27 miljard waard zal zijn (11) – profiteren van het lage zelfbeeld en de slechte mentale gezondheid van meisjes en vrouwen. Globaal gezien maken vrouwen twee keer zoveel kans als mannen om aan unipolaire depressie te lijden.(12) Het is essentieel dat we antikapitalisme centraal stellen in de vrouwenbeweging.
Actief antiracisme en anti-imperialisme maken inherent deel uit van een antikapitalistische houding. In Keulen, Duitsland, werd een reeks vreselijke seksuele aanrandingen tegen vrouwen in de stad op oudejaarsavond 2015, op verwerpelijke wijze gebruikt door de media en het politieke establishment om gevoelens van islamofobie en antivluchtelingen-sentiment op te wekken. Socialisten organiseerden betogingen om in duidelijke bewoordingen op te komen tegen seksuele aanranding en geweld, maar ook om tegelijkertijd een blok te vormen tegen alle vormen van racisme, islamofobie en pogingen om vluchtelingen tot zondebok te maken. De betogers verwezen terecht naar het wijdverspreide en inheemse probleem van partnergeweld in Duitsland.
Op dezelfde manier stemde Hillary Clinton – het toppunt van pro-kapitalistisch, burgerlijk, big business-feminisme – voor de oorlog in Irak die honderdduizenden Irakese mensen doodde (13) en wordt voor haar verkiezingscampagne gesteund door de National Organisation of Women (NOW) in de VS. NOW is de Amerikaanse sleutelorganisatie van het burgerlijk feminisme die voortkomt uit de vrouwenbeweging die begon in de jaren ’60. Maar wat opvalt, is de realiteit van de bewuste verwerping van het burgerlijke feminisme door de meest gepolitiseerde jonge vrouwen in de VS. En dat ondanks Gloria Steinem, een belangrijke symboolfiguur van de tweede feministische golf, die jonge vrouwen een gebrek aan steun voor Clinton verweet: “Als je jong bent, denk je: ‘Waar zitten de jongens?’ De jongens zitten bij Bernie”.(14) Dit leidde tot woede-uitbarstingen bij veel jonge vrouwen en zelfs pro-Sanders protestmarsen onder de slogan “Ik ben hier niet voor de jongens.” Democracy Now interviewde op zo’n mars Elma Relihan, een activiste van Socialist Alternative in New York City:
“Onze mars vandaag heet ‘niet hier voor de jongens.’ Dat antwoordt op de uitspraken van Gloria Steinem, die erg beledigend waren en beweerden dat vrouwen hier enkel voor de jongens zijn. Maar de campagne en het programma van Bernie beantwoorden aan veel fundamentele noden die werkende vrouwen vandaag hebben. Gezondheidszorg, het minimumloon van $15 per uur, gratis onderwijs, … zijn allemaal zaken die een echte weerklank vinden bij jonge mensen en jonge vrouwen…” (15)
Jonge vrouwen vormden de drijvende kracht achter de massabeweging ter ondersteuning van Bernie Sanders’ oproep voor een politieke revolutie tegen de miljardairsklasse. Ze werden niet verleid door het vooruitzicht van een eerste vrouwelijke Amerikaanse president, met een wolfachtige Hillary Clinton die in feite het tegenovergestelde van hun radicale verzuchtingen vertegenwoordigt. Clinton, een oorlogskandidaat gefinancierd door Wall Street, provoceerde de #BernieOrBust-mentaliteit en het massale activisme dat gekanaliseerd kan worden in de uitbouw van een derde politieke kracht in de VS die vrouwen, arbeiders, gekleurde mensen en jongeren vertegenwoordigt.
De strijd tegen onderdrukking en kapitalisme
De wereldwijde opkomst van een nieuwe vrouwenbeweging vindt plaats op een moment van diepgaande economische en politieke crisis voor het kapitalisme. Het bewustzijn van jonge vrouwen over heel Ierland, die gepolitiseerd worden door het in stand houden van het verbod op abortus en het afschaffen van huwelijksgelijkheid in het Noorden, wordt ook duidelijk gevormd door de besparingen van het afgelopen decennia, die zo openlijk de levensvoorwaarden van de meerderheid in het vizier namen, om de belangen van big business en de bankenwereld te beschermen.
Alle strijdbewegingen voor meer rechten voor vrouwen worden versterkt door een antikapitalistisch en socialistisch perspectief. Onze strijd tegen het 8e amendement – het grondwettelijke verbod op abortus – bijvoorbeeld, is ondeelbaar gelinkt aan de strijd om kerk en staat te scheiden zodat we ons ervan kunnen verzekeren dat openbare ziekenhuizen abortussen zullen uitvoeren door middel van een openbaar gezondheidssysteem, en dat dit niet enkel in dure privéklinieken zal gebeuren. Geen enkele partij van het politieke establishment, en ook niet Sinn Féin, is bereid om werkelijk de rol van de Kerk in gezondheid en onderwijs te betwisten – daarom strijden we voor een linkse regering die dit wel kan doorvoeren.
Een ander voorbeeld is het feit dat de wooncrisis het gevaar van mannelijk geweld tegen vrouwen in onze samenleving nog eens vergroot. Zonder vrije toegang tot woningen worden vrouwen en kinderen blootgesteld aan potentieel dodelijke situaties. Verbaal, fysiek en seksueel geweld zijn machtsuitdrukkingen die rampzalig zijn voor het zelfbeeld en het recht op zelfbeschikking. Daarom is het altijd moeilijk om uit een destructieve relatie te ontsnappen. De wooncrisis maakt het voor delen van de armen en de werkende klasse in het bijzonder zelfs onmogelijk. Een oplossing voor de wooncrisis moet gekoppeld worden aan het in vraag stellen van wie de welvaart in handen heeft, en aan de vernietiging van het winstmotief dat tot een tsunami van dakloosheid heeft geleid, om de aanwezige welvaart en middelen te gebruiken om publieke woningen te bouwen voor ieders noden.
We hebben een beweging nodig die ingaat tegen de ideologie, de attitudes en het gedrag die tot geweld tegen vrouwen leiden. Zoals hierboven uitgelegd, moet een dergelijke beweging ook het winstsysteem in vraag stellen. Dit betekent dat opgekomen moet worden voor democratisch openbaar bezit van de massamedia, aangezien de kapitalistische controle over de media tot het verspreiden van gevaarlijke seksistische en racistische ideeën leidt en de heerschappij van de 1% bestendigt.
Om consequent antikapitalistisch te zijn, moeten we het socialistisch alternatief in het centrum plaatsen van onze visie op verandering. Gelijkheid is niet mogelijk in een wereld waar de rijkste 62 mensen meer rijkdom bezitten dan de armste helft van de hele wereldbevolking (16) en waarin 60 miljoen mensen wereldwijd vluchtelingen zijn, of ontheemd zijn als gevolg van conflicten die voortvloeien uit het kapitalistische imperialisme of milieurampen die het gevolg zijn van het winstsysteem dat de planeet plundert. (17)
Solidariteitsbewegingen vanuit de arbeidersklasse
De kapitalistische klasse beschikt wereldwijd over enorme economische en politieke macht. Om een socialistische wereld op te bouwen waarin de rijkdom en de middelen beheerd en gebruikt worden in het belang van de meerderheid, moet er een duidelijke socialistische invraagstelling zijn van het systeem, gebaseerd op solidariteit bij de gehele arbeidersklasse van alle genders; een beweging die raciale en sektarische verdeeldheid kan overstijgen. Het is in het belang van vrouwen dat ze een dergelijke beweging mee uitbouwen en dat ze hun eisen en verzuchtingen eraan koppelen, aangezien vrouwen oververtegenwoordigd zijn in laagbetaalde sectoren; aangezien jonge vrouwen seksuele rechten en vrijheid willen; aangezien LGBTQ-mensen een einde willen aan de hetero normatieve cultuur en de rigide genderrollen; aangezien gekleurde vrouwen overheidsracisme en Fort Europa willen bestrijden.
Vandaag keren grote en groeiende lagen van de arbeidersklasse en belangrijke delen van de middenklasse in Ierland en heel Europa zich af van het politieke establishment. Dat illustreert het potentieel dat bestaat om een beweging van werkenden uit te bouwen die het idee van een socialistisch Europa – en een socialistische wereld – op de agenda plaatst. Tegelijkertijd illustreert het ook het potentieel voor een groei van bevooroordeeld en gevaarlijk rechtspopulisme. De opkomst van krachten als Donald Trump en extreemrechtse racistische partijen in Oostenrijk, Frankrijk en Groot-Brittannië – krachten die erg achterlijke en traditionele visies hebben over de rol van vrouwen in het gezin – betekent een ernstige bedreiging voor de belangrijke verwezenlijkingen en hervormingen die vrouwen bekomen hebben. Daarom is het zo essentieel dat antikapitalisme en socialisme een centrale plaats innemen in elke strijd voor vrouwenrechten en -vrijheden.
Voetnoten
1 Katie Baker, 3 June 2016, “Here is the powerful letter the Stanford victim read to her attacker”, Buzzfeed, buzzfeed.com
2 WHO et al, Global and Regional Estimates of Violence Against Women, p.2
3 16 June 2016, “1 in 2 Young People Say they are not 100% heterosexual”, YouGov.co.uk
4 13 May 2016, “Only 2% of young men feel completely masculine”, YouGov.co.uk
5 Uki Goni & Jonathan Watts, 3 June 2016, “Brazil and Argentina unite in protest against culture of sexual violence”, The Guardian, theguardian.com
6 Hester Eisenstien, 2009, Feminism Seduced: How Global Elites Use Women’s Labor & Ideas to Exploit the World, Paradigm, p. 64
7 Ibid, p. 48
8 Ibid, p. 52
9 Lise Vogel,2013, Marxism and the Oppression of Women: Toward a Unitary Theory, Haymarket Books
10 www.businesswire.com
11 March 2015, “Global Cosmetic Surgery and Service Market Report”, Kelly Scientific Publications, bharatbook.com
12 WHO, “Gender and Women’s Mental Health”, who.int
13 www.iraqbodycount.org
14 Alan Rappeport, 7 February 2016, “Gloria Steinem and Madeleine Albright Rebuke Young Women Backing Sanders”, New York Times, nytimes.com
15 29 February 2016, “Sanders Supporters Rally in NYC, Say They’re “Not here for boys””, democracynow.org
16 Larry Elliot, 18 January 2016, “Richest 62 people as wealthy as half of world’s population, says Oxfam”, The Guardian, theguardian.com
17 The UN Refugee Agency, “Figures at a glance, global trends 2015”, unhcr.org
