Na een wekenlange confrontatie tussen het massaprotest en het regime van Alexander Loekasjenko in Belarus (Wit-Rusland) kan de huidige impasse alleen worden doorbroken ten gunste van de gewone mensen als de arbeidersklasse door middel van stakingen teruggrijpt naar onafhankelijke acties.
Artikel door Rob Jones (Sotsialisticheskaya Alternativa – ISA in Rusland)
In het weekend verzamelden zich opnieuw betogers in Minsk en andere steden die eisten dat Alexander Loekasjenko zou aftreden. Op zaterdag was er een vrouwenmars. In de aanloop naar de betogingen voerde Loekasjenko zijn dreigende retoriek op. De afgelopen weken hield de politie zich in, maar nu zijn er opnieuw meer arrestaties. Afgelopen weekend zijn er meer dan 440 mensen opgepakt. Er werden politie- en legervoertuigen uit heel het land gemobiliseerd. De voorbije week trokken er ook ”tikhari” op straat: bendes van politie agenten en geheime politie die in burgerkledij en soms gemaskerd op straat komen en met stokken groepen betogers aanvallen als ze zich verzamelen.
Er verschijnen nieuwe strijdmethoden. Heel wat activisten trainen zich in zelfverdediging voor de betogingen. Er duiken groepen betogers op met jongeren die zich vooraan opstellen om het protest te beschermen, waarbij ze inhaken bij elkaar. Ook op de vrouwenmars van zaterdag gebeurde dit. Ondertussen probeerde de oproerpolitie wanhopig om betogers op te pakken en uit het protest te slepen.
Zowel de ”tikhari” als de ”kosmonauten” (de oproerpolitie in vol ornaat) zijn enkel sterk in hun anonimiteit. Betogers proberen nu de maskers van de politie te verscheuren als ze worden aangevallen. Via sociale media werd een database gepubliceerd met namen en adressen van oproeragenten. Er werd gedreigd om deze lijst te publiceren als het politiegeweld niet stopte.
Het grootste keerpunt in de strijd was toen de arbeiders in staking gingen. Sommigen staakten een uur, anderen een dag of langer om te eisen dat Loekasjenko zou aftreden. Het regime moest een stap terug doen en het politiegeweld en de martelingen in de gevangenissen staken. De werkende klasse toonde dat zij de macht had om het land plat te leggen. In sommige bedrijven werden stakerscomités opgezet, maar voorlopig heeft deze beweging zich nog niet tot de logische conclusie ontwikkeld: de verwijdering van Loekasjenko en zijn kliek en de vestiging van een nieuwe regering die de belangen van de arbeidersklasse verdedigt.
Er waren gevallen van arbeiders die massaal ontslag namen uit de overheidsvakbonden. De structuren van de stakerscomités zijn echter nog zeer beperkt en stellen eisen die nauwelijks te onderscheiden zijn van de algemene oppositie. Het laat de oppositieleiders, het ongekozen ”coördinatiecomité”, toe om de werkende klasse te misbruiken om haar eigen eisen te bevorderen zonder dat die werkende klasse een eigen onafhankelijke rol ontwikkelt. Er zijn wel onafhankelijke vakbonden, maar zij worden sterk beïnvloed door de internationale vakbondsstructuren. Dit betekent dat er een druk is om deel te nemen aan ‘sociale partnerschapsprojecten’ en om onderhandelingen te starten met Loekasjenko. Het is opmerkelijk dat zelfs in conferenties van de onafhankelijke vakbonden vandaag meer nadruk wordt gelegd op hun toekomstige organisatie in plaats van eisen voor de huidige mobilisatie te bespreken.
Toen de arbeiders weer aan het werk gingen, kregen ze te maken met massale repressie op de werkplek. Er werd opgemerkt: “We werden onder bedreiging gedwongen om te werken. De meest actieve collega’s zijn afgedankt. Er wordt zelfs met fysiek geweld gedreigd tegen de families van diegenen die voor de staking hadden gepleit. De managers en de vakbonden hebben druk uitgeoefend, ze hebben geen morele steun meer over. Ze zullen er echter niet mee wegkomen. Het is nodig dat de hele fabriek stopt met werken opdat een staking effectief is.”
In de Zhlobin suikerraffinaderij heeft het management drie arbeiders ontslagen, die toevallig verantwoordelijk waren voor het opstarten van de orders, zodat de hele fabriek niet kon werken. Toen ze werden vervangen, begon de apparatuur plotseling te haperen. Tien arbeiders werden ontslagen uit de autofabriek in Minsk en de transportband stopte. Toen brak de verstuiver voor het sproeisysteem en moesten de auto’s met de hand worden geschilderd. Nu duurt het een week om evenveel auto’s te produceren als er voorheen gedurende een dag werden gemaakt. Hoe meer druk er op de arbeiders wordt gezet, hoe meer lopende banden plots kapot gaan of hoe meer elektriciteitscentrales in bedrijven haperen. In de mijnen in het westen van het land gaan de arbeiders effectief ondergronds, maar op de een of andere manier worden de productieplannen niet gehaald en worden de contracten niet nagekomen. Een mijnwerker, Yuri, werd een nationale held toen hij ondergronds ging en zichzelf aan de uitrusting vastbond. Nu volgen anderen dit voorbeeld.
Dit is de paradox van de huidige situatie. De massa’s zijn bereid om grote risico’s te nemen en worden geconfronteerd met arrestaties, mishandelingen, martelingen en het verlies van hun baan om te protesteren tegen het autoritaire regime van Loekasjenko. Velen beweren dat spontaniteit en zelforganisatie positieve kenmerken van de beweging zijn, en dat zijn ze ook. Op sociale netwerken organiseren mensen zich per flatgebouw om hun deelname aan acties te regelen. Dit laat de beweging echter zonder strategie voor een overwinning achter, of een plan voor wat volgt op de omverwerping van Loekasjenko.
Het door Svetlana Tikhanovskaja, de kandidaat die tegen Loekasjenko opkwam en won, opgezette initiatief wordt gesteund door zakenlieden, media-adviseurs en voormalige ministers. Het is naar eigen zeggen het “enige representatieve orgaan van de Belarussische samenleving dat is opgericht om de politieke crisis te boven te komen en overeenstemming in de samenleving te waarborgen, en om de soevereiniteit en onafhankelijkheid van Belarus te garanderen.” Het is echter geen gekozen orgaan en de leiders zijn ofwel gearresteerd ofwel naar het buitenland gevlucht. Veel betogers zouden desgevraagd Tikhanovskaja als president steunen, maar ze kijken niet naar haar, of naar de Coördinatieraad als geheel, voor leiderschap.
Het belangrijkste werk van die raad is nu het lobbyen bij westerse machten om steun te krijgen. De drie Baltische staten die aan Belarus grenzen hebben sancties tegen Loekasjenko en zijn aanhangers afgekondigd. Dit was deels om de EU onder druk te zetten om strengere maatregelen te nemen. Het plan van de EU was om Loekasjenko zelf geen sancties op te leggen, in de hoop op een dialoog met hem en uit angst om Rusland nog meer voor de borst te stoten. In een niet-bindende stemming riep het Europees Parlement opgeroepen tot sancties, maar Cyprus blokkeert het besluit totdat de EU ermee instemt om ook sancties tegen Turkije (een NAVO bondgenoot) te nemen.
Loekasjenko heeft Rusland om meer steun gevraagd. In een vergadering met Vladimir Poetin in Sotsji heeft Rusland ermee ingestemd Belarus met 1,5 miljard dollar te steunen, wat niet genoeg is om de schuld van het land van 8 miljard dollar te dekken, en om gezamenlijke militaire oefeningen binnen Belarus te houden. Andere delen van de overeenkomst worden geheim gehouden, maar dat betekent waarschijnlijk dat Rusland deelneemt aan het privatiseringsprogramma van Loekasjenko. Na jaren van gedraal lijkt Loekasjenko nu een krachtiger “Unie-overeenkomst” tussen de twee staten te aanvaarden, waardoor Rusland in feite een hoge mate van controle krijgt.
Rusland wil Belarus wanhopig te vriend houden als buffer tussen het land en de EU en de NAVO. Als de protesten in Belarus voortduren, kunnen ze tegelijkertijd de groeiende oppositie in Rusland zelf inspireren. Rusland wil tegelijk voorkomen dat Loekasjenko brutaal optreedt, omdat dit zou leiden tot een verder isolement van de twee landen.
Plannen zijn één zaak, wat er daadwerkelijk gebeurt is iets anders. De mate van agressie die Loekasjenko tegen de oppositie gebruikt, neemt toe. De oppositie heeft benadrukt dat de protesten noch “pro-EU” noch “anti-Rusland” zijn. Het Belarussische volk stond altijd dicht bij de Russen, er ontstond pas een breuk toen Rusland in Oekraïne tussenkwam. Loekasjenko zag dit als een bedreiging voor de Wit-Russische soevereiniteit. Op de protesten verschijnen er zelden Europese of Russische vlaggen.
Maar nu denken veel Belarussen dat Rusland de impopulaire dictator overeind houdt. Tikhinovskaja heeft er openlijk voor gewaarschuwd dat de overeenkomst tussen Poetin en Loekasjenko zou worden genegeerd als zij aan de macht komt. Hoewel zij een toevallige leider van de oppositie is, weerspiegelt zij de stemming van de massa’s nauwkeuriger dan de openlijk pro-kapitalistische figuren, die door de EU worden gesteund. Terwijl ze pleiten voor onderhandelingen met Loekasjenko en zelfs verkiezingen met zijn deelname mogelijk maken, stelt Tikhonovskaja dat het hele doel van de protesten is om Loekasjenko en zijn kliek volledig kwijt te raken. Als de agressie van Loekasjenko met steun van Rusland sterk escaleert, kan de pro-EU-stemming in het land snel toenemen. Het extreemrechtse nationalisme heeft geen sterke basis in Belarus, maar in deze situatie zou het zich met behulp van de zelfverdedigingsteams als basis kunnen ontwikkelen.
Er is een sterk links alternatief nodig dat tussenkomt met de juiste eisen en een strategie om te winnen, om het enorme politieke vacuüm dat nu bestaat op te vullen. Het feit dat zoveel mensen hebben laten zien dat ze niet meer bang zijn, heeft veel mensen, die jarenlang in stilte hebben geleden onder onderdrukking en discriminatie, ertoe aangezet zich aan te sluiten bij de massabeweging. Slachtoffers van geweld binnen het gezin hebben steungroepen voor vrouwen overspoeld, goed georganiseerde groepen LGBT-activisten hebben deelgenomen aan de protesten. De organisaties die wel bestaan worden echter overweldigd.
De zogenaamde linkse organisaties proberen niet eens tussen te komen. De mensen rond de neostalinistische groepen (waaronder de Communistische Partij van Belarus) stellen dat Loekasjenko een groot deel van het staatseigendom heeft behouden en dat het land bijna tot bloei is gekomen onder een vorm van staatskapitalisme. Afgezien van het feit dat de gemiddelde lonen in Belarus ongeveer de helft zijn van die in het naburige Oekraïne of een kwart van die in Polen, hebben de arbeiders veel te lijden onder het feit dat Loekasjenko een massaal privatiseringsprogramma heeft uitgevoerd, naast brutale pensioenhervormingen, een belasting op de werklozen en arbeiders een precair jaarcontract heeft opgezadeld. Nu, na zijn akkoord met Poetin, zal de privatisering brutaler zijn, met overnames door Russisch kapitaal!
De niet-stalinistische linkerzijde, die beweert aanhangers te hebben in zowel de Belarussische Linkse Partij (bekender onder de naam: ”Rechtvaardige Wereld”) als de Groene Partij, stelt dat het te gevaarlijk is om tussen te komen in deze bewegingen. Beide groepen kijken naar Rusland om de situatie op te lossen. Maar er zijn goede activisten die op zoek zijn naar een manier om vooruit te komen. Er is organisatie nodig op de betogingen om een duidelijk socialistisch profiel te creëren. Zelfverdediging moet worden gecoördineerd op een internationalistische basis, waarbij het zelfbeschikkingsrecht van Belarus moet worden verdedigd, terwijl pogingen om mensen op nationalistische wijze te verdelen, worden tegengegaan. Er moeten banden worden aangeknoopt met groepen arbeiders en studenten. De huidige impasse kan alleen worden doorbroken als de arbeidersklasse door middel van stakingen teruggrijpt naar eigen onafhankelijke acties.
De oproep om Alexander Loekasjenko af te zetten en alle politieke gevangenen vrij te laten, moet worden gekoppeld aan de eis dat er een einde komt aan de privatiseringen, het contractsysteem en de pensioenhervormingen, en dat de gezondheidszorg en het onderwijs weer gratis en van goede kwaliteit worden. De arbeidersklasse moet zich aan het hoofd van deze strijd plaatsen en een democratische en verantwoordelijke nationale stakingscoördinatie tot stand brengen. Dit zou de basis vormen voor een massale arbeiderspartij met een socialistisch programma, het presenteren van kandidaten bij komende verkiezingen en het bijeenroepen van een constituerende vergadering waarin gekozen vertegenwoordigers van alle werkenden beslissen hoe Belarus moet worden bestuurd in het belang van de werkende klasse, een democratisch, onafhankelijk en socialistisch Belarus als onderdeel van een bredere federatie van democratische socialistische staten.
