Dit artikel beschrijft de Belgische situatie, het is echter ook van toepassing op die in Nederland.
Is er licht aan het einde van de coronatunnel? De hoop hierop is bijzonder groot, zeker nu de vaccinatiecampagne met horten en stoten begint. Toch is er wantrouwen, onder meer omwille van de rol van multinationals uit de farmasector die de afgelopen jaren aantoonden dat onze gezondheid niet hun zorg is. Er is ook wantrouwen tegenover een regering die stuntelde met alle vorige maatregelen, vooral door het falen van de markt en het beleid waarin de winstbelangen van de bedrijven centraal stonden. ISA België (LSP/PSL) komt op voor een stevige vaccinatie van onze gezondheid als bescherming tegen het virus van het kapitalistische winstbejag. We eisen dat de volledige farmasector in publieke handen komt. We spraken hierover met een personeelslid uit één van de grote farmaceutische bedrijven die België telt.
Interview door LSP/PSL (ISA België)
Wat is je reactie op de ontwikkeling van het vaccin?
“Deze vaccins tonen een formidabele technologische ontwikkeling. Beeld je in dat alle bestaande mogelijkheden verder collectief ontwikkeld worden en dat deze planmatig aangewend worden om tal van ziektes en virussen te bestrijden. Helaas staan vandaag enkel de winsten van de grote bedrijven centraal, waardoor het potentieel niet volledig benut wordt of waardoor soms wel erg snel wordt gegaan bij het produceren van vaccins.
“Midden januari waren er 63 kandidaat-vaccins die op mensen getest werden, waarvan 19 op grote schaal. Daarnaast waren er 173 kandidaat-vaccins die nog in de fase van laboratoriumonderzoek zaten. Het doel van de race om de vaccins te ontwikkelen, is niet zozeer om de ziekte te stoppen maar wel om als eerste op de markt te komen en zo een jackpot te winnen. Ze maken er bovendien gebruik van om hun imago bij het bredere publiek op te poetsen. Toen Pfizer de eerste resultaten van het vaccin bekend maakte, waren de tests nog bezig. Het doel was vooral om als eerste in de media te komen.”
Volgens sommige commentatoren is het de race om als eerste te komen en de concurrentie tussen de bedrijven die tot snelle resultaten leidt. Wat denk je daarvan?
“Het neoliberale argument dat private concurrentie de motor van vooruitgang is, klopt niet. De ontwikkeling van de coronavaccins gebeurde op basis van een stroom van publieke middelen. Alleen al het Amerikaanse ministerie van Volksgezondheid gaf 10,6 miljard dollar uit voor de ontwikkeling van vaccins. Algemeen wordt geschat dat drie op de vier nieuwe geneesmiddelen worden ontwikkeld door fundamenteel onderzoek dat door de gemeenschap gefinancierd werd. De dringendheid voor het coronavaccin maakte dat een aantal bedrijven samenwerkte, vanuit het besef dat samenwerking sneller resultaat oplevert. Wereldwijde samenwerking in plaats van onderlinge concurrentie had ongetwijfeld snellere en betere resultaten opgeleverd met meer onderzoek naar bijvoorbeeld alle mogelijke bijwerkingen.
“Het feit dat elk bedrijf weigert de beschikbare kennis te delen, vormt een obstakel voor de productie. Er zullen hierdoor niet genoeg dosissen zijn om de hele wereldbevolking in 2021 te vaccineren. Deze tekorten zorgen voor ongelijkheden, onder meer tussen ontwikkelde kapitalistische landen en die van de neokoloniale wereld. In november, nog voor er gevaccineerd kon worden, waren er al miljarden dosissen besteld, vooral door ontwikkelde kapitalistische landen zoals de VS, Europese landen, Canada, Japan en Israël. Deze deals waren er vooral op gericht om als eerste bevoorraad te worden om het prestige van de eigen regering te versterken. Na de onderlinge strijd tussen verschillende landen voor toegang tot de mondmaskers, zien we nu hetzelfde met de vaccins. Er wordt zelfs gesproken over ‘vaccin-nationalisme’. Volgens Oxfam en verschillende NGO’s zullen de armste landen niet voor 2024 aan de beurt komen.
“Het voornaamste doel van de bedrijven in de sector is niet de gezondheid van iedereen, maar de winsten van de eigen aandeelhouders. In 2014 was de CEO van Bayer, Marijn Dekkers, daar erg open over. Hij verklaarde dat een nieuw medicijn tegen kanker “bedoeld was voor mensen die het zich kunnen veroorloven.” Dat zei hij nadat een goedkope variant van het medicijn Nexavar in India door een plaatselijke producent op de markt was gebracht. Artsen Zonder Grenzen merkte toen op: “Ziektes waar ze geen winst uit kunnen halen negeren ze, en met patiënten die niet kunnen betalen wordt geen rekening gehouden.” Vandaag geldt dit ook voor het coronavaccin. Het voorstel van India en Zuid-Afrika bij de Wereldhandelsorganisatie om de patenten op coronavaccins op te schorten om er goedkope replica’s van te kunnen maken, werd afgeblokt door onder meer de Europese Unie.
“De Wereldgezondheidsorganisatie nam het initiatief voor een internationaal samenwerkingsproject COVAX met als doel om 20% van de wereldbevolking te vaccineren en een gelijke verdeling van de vaccins te organiseren. Eind december had COVAX de belofte van toegang tot 1,3 miljard dosissen voor de 92 armste landen ter wereld in 2021. Van de twee grootste producenten, Pfizer en Moderna, was het grootste deel van de productie echter al opgekocht door ontwikkelde kapitalistische landen. Van die producenten kan COVAX bovendien niet kopen omdat deze vaccins te duur zijn… Het geeft aan hoe de anarchie van de markt een obstakel is voor een ernstig geplande wereldwijde vaccinatiecampagne.
“Eigenlijk zou het onderzoek en de ontwikkeling gecoördineerd moeten gebeuren, waarbij kennis gedeeld wordt en een wereldwijde productie op basis van de aanwezige kennis mogelijk is. Dat is noodzakelijk voor onze gezondheid, maar het botst op het privaat bezit van de productiemiddelen en de bijhorende winstlogica.
“Terwijl er enerzijds enorme technologische mogelijkheden zijn om ziektes en virussen te bestrijden, is het kapitalisme anderzijds een rem op de vooruitgang en erger nog, het leidt tot achteruitgang van onze gezondheid. Zo zorgde het gebrek aan middelen voor zorg, waaronder vaccinaties, en het besparingsbeleid ervoor dat mazelen in Italië en Groot-Brittannië een nieuwe opgang kenden.”
Eind december begon de vaccinatiecampagne in België. Hoe zie jij dat als werknemer in een groot farmabedrijf?
“De vaccinatiecampagne volgt de wensen van de multinationals. Het zorgpersoneel organiseert zich al zo goed mogelijk tegen de achtergrond van een gebrek aan middelen. Daar komt nu nog de willekeur van de markt bij. Pfizer besliste bijvoorbeeld in januari dat het om de productiecapaciteit te verhogen één tot enkele weken de productie sterk zou reduceren. Dit komt bovenop de productieproblemen in december. Voor het medisch personeel wordt het op deze manier wel erg moeilijk om de vaccinatie een beetje te organiseren. Zij hoopten zo snel mogelijk gevaccineerd te worden, gezien de gevolgen van het virus voor zowel de gezondheid als de moreel van het personeel in een context van een sector die gebukt gaat onder tekorten.
“De fabrikanten zeggen dat ze weinig of geen winst zullen maken op het vaccin, om de gemeenschap te steunen. Zodra de pandemie voorbij is, kan de prijs dus verder stijgen. Dat is zeker voor de neokoloniale landen problematisch, daar zal de vaccinatie immers pas later echt van start gaan. De prijzen die in Europa betaald zijn, waren niet officieel bekend. Het is pas na een blunder van de Belgische staatssecretaris De Bleeker (Open VLD) dat er een indicatie was. De twee duurste vaccins, die van Moderna (18 dollar) en Pfizer (12 euro), worden nu al verspreid in België. Het gaat om vaccins gebaseerd op de nieuwe technologie van mRNA, waarbij een stuk gen wordt overschreven. Deze techniek bestaat al 12 jaar, maar wordt nu voor het eerst toegepast voor een vaccin dat op de markt komt. De hoge prijs wordt gerechtvaardigd door het onderzoek naar deze technologie, wat reëel is. Dankzij de coronacrisis kunnen de farmabedrijven deze investeringen echter meteen rentabiliseren.
“In België is de vaccinatie ‘gratis’. We weten dat dit uiteraard door iemand betaald wordt, in het geval van de vaccinatie onder meer door de sociale zekerheid. De gemeenschap betaalt, maar heeft geen controle op de productie en distributie van de vaccins.
“De vaccinatiecampagne zou met een gecoördineerde aanpak, waarbij alle onderdelen van de zorg en farma in publieke handen zijn, veel sneller kunnen gebeuren. In 1947 werden in New York op een maand tijd zes miljoen mensen gevaccineerd tegen pokken. Je kan een lokale pokkenvaccinatie natuurlijk niet vergelijken met een wereldwijde pandemie als Covid-19. Maar een planmatige aanwending van de technologische kennis, productie en logistiek zou het toch mogelijk moeten maken om minstens even efficiënt te zijn als New York meer dan 70 jaar geleden?”
Heel wat mensen stellen zich vragen bij de vaccinaties, niet noodzakelijk op basis van complottheorieën maar op basis van wantrouwen. Heb je daar begrip voor?
“Zeker en vast. De stroming van anti-vaxxers is eigenlijk redelijk klein in België. We mogen elk wantrouwen echter niet zomaar daarmee gelijk stellen. Velen hebben niet zozeer wantrouwen in het vaccin op zich, maar wel in de rol van multinationals en regeringen. De geloofwaardigheid van kapitalistische instellingen en grote bedrijven is terecht klein!
“De vele voorbeelden van bedrijven die niet aarzelden om hun winsten te vergroten op de kap van onze gezondheid ondermijnden hun geloofwaardigheid. Denk aan Dieselgate waarbij de uitstoot van auto’s werd vervalst. Of aan het Japanse energiebedrijf dat onvoldoende investeerde in de veiligheid van de kerncentrale van Fukushima. Chemiebedrijf Monsanto wist al jarenlang dat haar product Round-Up kankerverwekkend was, maar deed er niets aan. Oliebedrijven weten al langer dat fossiele brandstoffen nefast zijn voor de opwarming van de aarde, maar investeerden in lobbycampagnes en pseudowetenschap die klimaatverandering moest ontkennen. Grote bedrijven liegen en bedriegen als het hun portemonnee uitkomt.
“Daarop reageren we best met een benadering die gericht is op de belangen van de meerderheid van de bevolking. LSP zegt dat de farmaceutische sector in publieke handen moet komen om democratische controle van de werkenden en de gemeenschap mogelijk te maken. Dat is zeker in België belangrijk omdat de farmasector hier zo groot is. Zo is GSK in Waver het grootste vaccinproductiecentrum ter wereld. Per dag worden er twee miljoen dosissen van allerhande vaccins gemaakt. Het is het grootste private biochemische analysecentrum ter wereld. Pfizer zal zijn volledige Europese productie van coronavaccins in Puurs doen. Pfizer, Janssens Pharmaceutica, UCB en GSK zijn samen goed voor bijna de helft van de 50.000 farmajobs (in termen van voltijdse equivalenten) in ons land. Met de indirecte jobs erbij zijn 120.000 mensen afhankelijk van deze sector. Beeld je in dat al deze middelen zouden ingezet worden voor een gecoördineerde en door de gemeenschap gecontroleerde aanpak van de pandemie!”
Hoe kunnen we afdwingen dat de sector in publieke handen komt?
“De betoging van de ‘Zorg in Actie’ in Brussel op 13 september had een correcte benadering. De slogan ‘Zij tellen hun winsten, wij onze doden’, is een kritiek op de regering maar ook op heel het systeem. De grote farmaceutische bedrijven maken enorme winsten, ook dankzij de pandemie. Tegelijk kreunen de ziekenhuizen en de rest van de zorgsector onder de tekorten. Door strijd te organiseren, kunnen we de brede solidariteit onder de bevolking omzetten in actie. We mogen dat niet overlaten aan het establishment.
“Er is verder het Europees burgerinitiatief ‘Geen winst op de pandemie’, gesteund door onder meer de PVDA in ons land, dat handtekeningen ophaalt rond vier eisen: gezondheid voor iedereen door de afschaffing van patenten, transparantie over onder meer productiekosten en efficiëntie, publieke controle over vaccins en behandelingen waarvoor het onderzoek met publiek geld gefinancierd werd, geen winst op de pandemie zodat de producten betaalbaar en beschikbaar zijn. Deze eisen zullen we niet zomaar bekomen, er zal een actieve campagne en een krachtsverhouding voor nodig zijn. Zelfs erg logische voorstellen botsen immers meteen met de marktwerking onder het kapitalisme.
“We mogen ons niet beperken tot de eis dat er geen winsten gemaakt worden op het coronavaccin. De volledige sector moet onder controle van de gemeenschap staan. Volgens de PVDA zullen de fabrikanten massaler dosissen produceren als er geen patent is. Het is echter enigszins naïef om te denken dat multinationals gemotiveerd zullen zijn om een vaccin te produceren als er geen winst wordt gemaakt. Het is waar dat vaccins soms tegen kostprijs worden verkocht in neokoloniale landen, maar dit is meer een diplomatiek gebaar om het imago te verbeteren en toegang te krijgen tot een markt waarbij de winst via andere vaccin terug wordt verdiend. Dit zien we met GSK, dat samenwerkt met NGO’s en de WHO in een programma om tropische ziekten uit te roeien.
“Patenten zijn een obstakel voor onze gezondheid, maar wel een hoeksteen van het kapitalistische winstsysteem. Deze afschaffen zonder de sector te nationaliseren, zou betekenen dat de investeringen elders worden gerecupereerd: via de prijzen van andere medicamenten of op de kap van het personeel. We koppelen dit dus best meteen aan de noodzaak om de sector in publieke handen te brengen.”
Wat zouden de voordelen van een genationaliseerde farmaceutische sector zijn?
“Vaak wordt de eis van nationalisatie beperkt tot bedrijven die afdanken of dreigen te sluiten. Het is echter een eis die niet alleen belangrijk is voor de werkgelegenheid, maar ook om met de gemeenschap controle te verkrijgen over wat er geproduceerd wordt en hoe dit gebeurt. De bankensector en belangrijke sectoren zijn daar essentieel voor.
“De farmaceutische sector in ons land is goed voor een toegevoegde waarde van 14,7 miljard euro per jaar (cijfer vooraleer de lonen betaald zijn). Zelfs nadat de lonen betaald zijn, gaat het nog om ongeveer 10 miljard euro. Nu vloeien die middelen uit de zakken van wie ziek is naar die van de grote aandeelhouders. De sociale zekerheid betaalt jaarlijks 7 miljard euro terug voor geneesmiddelen en daarnaast worden er jaarlijks voor 5 miljard euro geneesmiddelen zonder terugbetaling verkocht. Nu is het meest winstgevende deel van de hele zorgketen in private handen, terwijl een groot deel van de kosten voor de gemeenschap zijn. Dat is niet logisch en bovendien zorgt de winstlogica voor tekorten. Tot de helft van de kinderen in armoede heeft geen toegang tot medicijnen wegens te duur. Voor ongeveer 500 medicamenten zijn er permanent tekorten omdat de sector zich richt op de winsten en niet de medische noden. Door de sector te nationaliseren kan de gemeenschap democratisch beslissen wat er geproduceerd wordt op basis van de noden en niet de winsten.
“Vandaag leidt de winstlogica ertoe dat vooruitgang van de technologie een gevaar op afdankingen met zich meebrengt. MNRA, de techniek die door Pfizer en Moderna wordt gebruikt voor het coronavaccin, biedt enorm veel mogelijkheden. Dat betekent dat op kortere tijd met minder personeel meer kan geproduceerd worden. Technologische vooruitgang dreigt zo synoniem te worden voor sociale achteruitgang. Ook dat is een tegenstrijdigheid van het kapitalisme.
“Onderzoek, productie, distributie en logistiek moeten allemaal onder beheer en controle van de werkenden in de sector en de gemeenschap staan zodat gezondheid centraal op de eerste plaats komt. Dat betekent goedkope en toegankelijke medicijnen, degelijke arbeidsvoorwaarden voor het personeel in zowel de farmaceutische sector als de rest van de zorg, coördinatie van alles wat met gezondheid te maken heeft in een nationale gezondheidsdienst die meer nadruk op preventieve geneeskunde kan leggen. Het zou grootschalige ingrepen zoals massale vaccinatiecampagnes ook gemakkelijker maken.
“Tenslotte zou een farmaceutische sector in publieke handen ook maken dat er een einde komt aan het feit dat er vandaag meer wordt geïnvesteerd in marketing dan in onderzoek. Niet dat marketing moet verdwijnen: er zouden preventiecampagnes kunnen opgezet worden rond vaccinaties, gezond leven, maar ook bijvoorbeeld in de strijd tegen geweld op vrouwen en andere kwesties.
“Kortom er zijn heel veel argumenten om de sector in publieke handen te nemen. Om dit te bekomen, zal strijd nodig zijn. Van bij het begin van de pandemie stelde de werkende klasse eisen rond veiligheid op het werk, beschermingsmateriaal en middelen voor zorg. Het bewustzijn dat het de werkenden zijn die alles doen draaien, is toegenomen. Dit zal een belangrijke rol spelen in toekomstige strijd. We kunnen winnen door de kracht van ons aantal in organisatie om te zetten. Massale betrokkenheid is essentieel en kan de basis leggen om met de meerderheid van de bevolking het lot van de mensheid en de planeet eindelijk zelf in handen te nemen. Het kapitalisme is rampzalig voor de werkenden en het klimaat. Dit systeem zal ons meer pandemieën brengen en is een rem om daarop te antwoorden. Een socialistisch alternatief dringt zich op: een samenleving die vertrekt van de behoeften en noden van de werkenden en hun gezinnen.”
