Een jaar geleden werd de wereld overspoeld door mobilisaties tegen racisme en politiegeweld. Aanleiding was de moord op George Floyd. In de VS kwamen in totaal 20 miljoen mensen op straat in 1.250 steden. In ons land kregen de acties een bijzondere connotatie omdat ze samenvielen met de 60e verjaardag van de onafhankelijkheid van Congo. Uiteraard bestaat er ook in België systemisch racisme en is er ook discussie over hoe we een einde kunnen maken aan discriminatie. We spraken hierover met Alain Mandiki. Alain Mandiki is vakbondsmilitant en politiek actief als lid van de Linkse Socialistische Partij (ISA Belgie). Hij is afkomstig uit Kivu en schreef talrijke artikels over Afrika, in het bijzonder over de Democratische Republiek Congo. Hij schreef een boek over de genocide in Rwanda van 1994 waarin hij aantoont hoe het kapitalisme de barbarij in het gebied van de Grote Meren voortbracht.
Waarom is de antiracistische strijd vandaag zo belangrijk volgens jou?
“Met de pandemie en de economische crisis zijn alle tegenstellingen die reeds in de kapitalistische maatschappij aanwezig waren, opengebarsten. In de VS zijn degenen die al eerder in de problemen zaten, dat nu nog meer. Mensen van kleur zijn hard getroffen door jobverlies. In de armere wijken waren de coronabeperkingen moeilijker om te dragen. Veel mensen wonen er in een krap appartement zonder tuin. De politie trad hardhandig op tegen wie zelfs nog maar een luchtje wilde scheppen. Het virus eiste ondertussen een veel grotere tol onder de werkenden en werklozen, dan onder de managers en bazen.”
“Dit komt bovenop jaren van politiegeweld en een massaal opsluitingsbeleid, dat mensen van kleur onevenredig zwaar treft. Het land telt 5% van de wereldbevolking, maar bijna een kwart van de gevangenispopulatie. Deze context verklaart de explosie van de Black Lives Matter-beweging. Het is deze sociale explosie die ervoor heeft gezorgd dat politieagent Derek Chauvin vervolgd en veroordeeld werd voor de moord op George Floyd.”
“Mensen doden is doorgaans geen probleem voor de Amerikaanse politie. Jaarlijks komen er gemiddeld 1.000 burgers op die manier om het leven. Wanneer de zaak voor de rechter komt, leidt dit meestal slechts tot een afwijzing of hoogstens een financiële schadeloosstelling. Een duidelijke veroordeling is uitzonderlijk. Zonder massamobilisaties zou dit niet gebeurd zijn. Tegelijk is het duidelijk dat de veroordeling van Chauvin een poging was om de woede van de massa’s te sussen.”
“Dit is een les voor soortgelijke gevallen in België. In maart van dit jaar seponeerde de Kamer van Inbeschuldigingstelling van Gent de zaak van acht agenten die werden aangeklaagd voor de dood van Lamine Bangoura in 2018. Het slachtoffer kwam om het leven tijdens een uithuiszetting die er kwam omdat hij 1.500 euro huurachterstand had en niet verscheen op de hoorzitting op het Vredegerecht. Ook in België tieren repressie, politiegeweld en toenemende sociale spanningen welig in de volksbuurten. Als gevolg daarvan groeit de wil om tegen discriminatie in te gaan. Om met ons protest effect te hebben, moeten we een duidelijke strategie en doelstellingen hebben. De beste manier is te beginnen met een analyse van de oorsprong van racisme.”
‘Er is geen kapitalisme zonder racisme’, zei Malcolm X. Waarom zijn kapitalisme en racisme zo nauw met elkaar verbonden?
“Vragen over wat racisme is en hoe het ontstond, zijn zeer belangrijk. Om het te stoppen, is het van fundamenteel belang dat we begrijpen van waar racisme komt.”
“Het idee dat de mensheid verdeeld is in verschillende rassen werd rond de 18e eeuw getheoretiseerd. De basis voor deze ideeën was de ontwikkeling van het handelskapitalisme, gebaseerd op de driehoekshandel die reeds in de 16e eeuw tot stand kwam en waarbij Europa, Afrika en het Amerikaanse continent betrokken waren bij een grootschalige slavenhandel. Na de afslachting van de First Nations in Noord-Amerika en in de door de koloniale machten veroverde gebieden moesten arbeidskrachten worden aangevoerd om de veroverde gebieden te ontwikkelen. De burgerij charterde schepen die naar Afrika reisden om te zoeken naar wat zij toen “ebbenhout” noemden, dat wil zeggen vrouwen en mannen die als producten werden verkocht, mensen die met geweld van hun land en cultuur werden weggevoerd.”
“Uiteindelijk is een sociaal systeem van uitbuiting altijd gebaseerd op geweld. Maar men voelt altijd de behoefte om deze uitbuiting en het geweld dat ermee gepaard gaat ideologisch te rechtvaardigen. Daarom moest mendeze mensen, die als handelswaar werden verkocht, ontmenselijken. Racisme is ontstaan als een ideologische garantie voor de slavenhandel. Ideologieën die verband hielden met de classificatie van de mens ontstonden toen en drongen door in alle poriën van de maatschappij. Zo stelde Voltaire destijds dat hij blanken “hoger acht dan negers, zoals de negers boven de apen staan, en zoals de apen boven de oesters en andere dieren van deze soort staan.”
“De geschiedenis leert ons dat de grote doorbraken in de strijd tegen slavernij en kolonialisme verbonden zijn met internationale revolutionaire processen. De slavenopstand in Haïti, waaruit de eerste zwarte republiek in de geschiedenis is ontstaan (1), was verbonden met de Franse Revolutie van 1789. In Frankrijk werd de slavernij twee keer afgeschaft, telkens in een revolutionaire periode. Dit gebeurde in 1794 en vervolgens nogmaals in 1848, nadat Napoleon de slavernij in 1802 in ere had hersteld. In deze strijd speelden de slaven en de koloniale bevolking een voorhoederol naast andere lagen van de maatschappij (de revolutionaire burgerij van die tijd en, vooral, het revolutionaire volk). Het waren de strijd en het internationale karakter ervan die het mogelijk maakten een einde te maken aan de verschrikking van de slavernij, maar ook aan de kolonisatie.”
“De verworvenheden van de burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten waren nauw verbonden met de internationale context van strijd tegen het kapitalisme in die tijd. Dit was een les die de Black Panther Party (opgericht in 1966) al had geleerd: haar leden geloofden dat racisme niet kon worden bestreden met zwart kapitalisme, maar met solidariteit.”
“Zoals Fred Hampton, een leider van de Black Panthers die in 1969 in zijn bed werd vermoord tijdens een inval door de FBI en de politie van Chicago, opmerkte: “Je kunt vuur niet met vuur bestrijden. Je moet vuur met water bestrijden. We zullen racisme niet met racisme maar met solidariteit bestrijden. We bestrijden het kapitalisme niet met zwart kapitalisme. We bestrijden kapitalisme met socialisme. (…) We zullen strijden door ons allemaal te verenigen en een internationale arbeidersrevolutie te starten.” De antiracistische strijd is niet ondergeschikt aan de antikapitalistische strijd, ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en ze moeten allebei met evenveel energie gevoerd worden.”
Wat betekent racisme met solidariteit bestrijden in de praktijk?
“De Black Lives Matter-beweging is eigenlijk een uitstekend voorbeeld. Er waren eerst massale acties in de VS die multiraciaal waren. Deze acties vonden een weerklank over heel de wereld. Op heel veel plaatsen waar racisme wordt gebruikt om de bevolking te verdelen, waren er grote mobilisaties. In België zaten we toen nog in de eerste lockdown, maar toch kwamen er 15.000 tot 20.000 mensen op straat in Brussel en waren er kleinere mobilisaties in de meeste grote steden.”
“Om een krachtsverhouding op te bouwen, moeten we proberen om al wie tegen racisme wil strijden bijeen te brengen en te organiseren. Het is immers door collectieve actie en massamobilisatie dat we overwinningen kunnen behalen. Wat ons verenigt, is dat we in verschillende mate slachtoffer zijn van sociale tekorten zoals het gebrek aan betaalbare huisvesting, degelijke jobs of middelen voor de openbare diensten. We zijn het slachtoffer van de uitbuiting die inherent is aan het kapitalistische winstsysteem.”
“Zonder de Black Lives Matter-mobilisaties zou koning Filip zich niet plots verontschuldigd hebben over wat er in Congo is gebeurd. Natuurlijk blijft dat onvoldoende, maar een verandering in de houding van de Belgische monarchie is evenmin onbeduidend. Er is in België een bredere discussie over discriminatie ontstaan. Er kwam kritiek op symbolen van koloniale propaganda, zoals de standbeelden van Leopold II. Het structurele karakter van racisme werd zichtbaarder en meer algemeen erkend. De officiële propaganda van de Belgische staat is in twijfel getrokken door de beweging. Dit is een basis waarop we kunnen bouwen om verder te gaan.”
Er is dus nood aan een bredere agenda van sociale eisen?
“Dat is essentieel. Mensen met een migratieachtergrond hebben minder kansen op toegang tot degelijke huisvesting, een kwaliteitsvolle opleiding en een goede job. Deze discriminatie doet zich voor op alle gebieden van het leven. Ze vloeit voort uit de tekorten die in de hele samenleving bestaan door het gebrek aan middelen als gevolg van de verwoestingen van het neoliberale beleid. Die tekorten wakkeren racistische gevoelens aan. Sommigen wijzen naar mensen met een migratie-achtergrond als er een gebrek is aan voldoende sociale huisvesting of aan goede jobs. Nochtans zijn zij op geen enkele manier verantwoordelijk voor de tekorten! De successen van extreemrechts, zoals van het Front National in de jaren tachtig na het ontstaan van massale werkloosheid, moeten we zien in de context van een ‘linkerzijde’ die met Mitterrand aan de macht kwam maar uiteindelijk een asociaal besparingsbeleid ging voeren. Om de voedingsbodem voor racistische ideeën aan te pakken, moeten we de door het kapitalistische systeem gecreëerde tekorten aanpakken.”
“Sociale antwoorden bieden op sociale problemen is de manier om extreemrechts de wind uit de zeilen te nemen. In 1991 lanceerde de voorloper van de LSP de antifascistische Blokbuster-campagne in de aanloop naar de doorbraak van het Vlaams Blok, zoals het Vlaams Belang toen nog heette, in november van dat jaar. In een situatie van hoge werkloosheidscijfers was één van de centrale slogans van Blokbuster ‘Jobs, geen racisme.’ Iedereen moet toegang hebben tot een goede job – geen onzekere job – met een goed loon. Daarom pleiten wij voor een verdeling van het beschikbare werk met collectieve arbeidsduurvermindering met behoud van loon, compenserende aanwervingen en vermindering van de werkdruk. Tegelijk is er nood aan massale publieke investeringen in sociale huisvesting, onderwijs, gezondheidszorg, hernieuwbare energiebronnen … Dit zal niet uit de lucht komen vallen, de kapitalisten klampen zich vast aan hun winsten. We moeten er voor vechten en de macht uit hun handen nemen.”
Welk alternatief systeem verdedigt LSP?
“De maatschappij onder het kapitalisme is verdeeld in sociale klassen, op basis van de diefstal van een deel van de door de sociale meerderheid (de werkende klasse) geproduceerde waarde door een kleine minderheid, de kapitalistische klasse. Racisme is een product van het kapitalisme. We moeten daaraan toevoegen dat deze discriminatie nuttig is voor het systeem, net zoals seksisme en LGBTQI+-fobie dat zijn. Het maakt het immers mogelijk om de uitgebuite en onderdrukte massa’s te verdelen. De kleine minderheid aan de top van de piramide van kapitalistische uitbuiting zou nooit aan de macht kunnen blijven als de overgrote meerderheid van de bevolking in opstand komt.”
“De werkende klasse is het best geplaatst om het kapitalistische systeem omver te werpen, gezien hun aantal en hun plaats in het productiesysteem. Dit is wat de pandemie eens te meer heeft aangetoond: als de werkende klasse stopt, dan stopt alles. Met werkende klasse bedoelen we diegenen die hun arbeidskracht verkopen voor een loon en die de productiemiddelen niet bezitten. Door middel van de staking kan de arbeidersklasse de hele economie en de samenleving blokkeren. Dit werpt de fundamentele vraag op naar een nieuwe organisatie van de samenleving op een andere basis, door ons te ontdoen van de bazen, de aandeelhouders en de volledige vervreemdende maatschappelijke organisatie vandaag.
“Door de controle te verwerven op de rijkdom die we produceren, kunnen we op democratische wijze beslissen hoe deze wordt aangewend om sociale problemen op te lossen en tekorten te bestrijden. Dan kunnen we de middelen inzetten waar ze nodig zijn. De bron van racistische verdeeldheid, zoals gepropageerd door extreemrechts, zou verdwijnen door een dergelijke democratisch geplande economie.”
“Sommigen in de antiracistische beweging spreken over ‘witte privileges’. Dat is een benadering die verdeeldheid zaait en het vertrekt van een terminologie die niet correct is. De term ‘privilege’ komt uit de feodale samenleving, waar de adel en de geestelijkheid heel wat privileges genoten, waaronder het recht geen belasting te betalen. Hun privilege was ook dat ze zich de vruchten konden toe-eigenen van het werk van de meerderheid van de bevolking.”
“Een privilege kan afgeschaft worden. Het is echter geen privilege om goede huisvesting, een degelijke job of een kwaliteitsvolle opleiding te hebben. Dat zijn geen privileges, maar rechten waar iedereen toegang tot zou moeten hebben. De geschiedenis leert ons dat sociale verworvenheden afgedwongen worden door de solidariteit te organiseren in massastrijd.”
“Voor sommigen is deze strijd alleen een zaak van de direct betrokkenen. Wij denken dat discriminatie ons allemaal aanbelangt. Zolang één categorie van de bevolking wordt gediscrimineerd, zet dit de andere lagen onder druk. Zolang bijvoorbeeld werknemers zonder papieren worden uitgebuit met lage lonen, zet dit een neerwaartse druk op alle lonen. Daarom is de regularisatie van mensen zonder papieren een maatregel die goed is voor de sociale zekerheid en voor iedereen, behalve voor de bazen die direct of indirect profiteren van hun rampzalige situatie. Daarnaast dreigt de benadering om enkel wie ‘direct betrokken’ is de strijd te laten voeren deze mensen te isoleren, wat de weg opent naar wanhopige strijdmethoden zoals de hongerstaking om terug te komen op de strijd voor de regularisatie van mensen-zonder-papieren. Wij zijn daar geen voorstander van, maar pleiten er integendeel voor om de strijd te verbreden en alle slachtoffers van het systeem op een inclusieve en respectvolle manier bijeen te brengen.”
“Het was door burgeroorlogen en revoluties dat de slavernij is afgeschaft. Het was de golf van internationale strijd die de overwinningen van de burgerrechtenbeweging in de jaren zestig mogelijk maakte. Strijd kent altijd momenten van euforie en momenten van moeilijkheden. De beste manier om overwinningen op lange termijn te behalen, is door ons te organiseren rond een programma en een strategie. De campagne “Racisme bestrijden met solidariteit” die wij vorig jaar hebben gelanceerd, is een instrument om dat doel te bereiken. De enige manier om zonder discriminatie aan de sociale noden van alle mensen tegemoet te komen, is door de macht in handen van de meerderheid van de bevolking te brengen. Dat is het project van revolutionaire socialisten. We roepen op om daarbij aan te sluiten om een einde te maken aan het kapitalisme en alles wat aan dat systeem verbonden is, zoals racisme, seksisme en LGBTQI-fobie en andere vormen van discriminatie en onderdrukking.”
