De energiecrisis wordt met de dag erger. Velen zoeken wanhopig naar oplossingen, in het bijzonder naar alternatieven voor fossiele brandstoffen. In deze context laait het debat over kernenergie weer op, waarbij zelfs sommigen ter linkerzijde voor het gebruik ervan pleiten. Chris Stewart van de Socialist Party (ISA in Ierland) legt uit waarom verzet tegen de nucleaire optie nodig blijft.
We bevinden ons midden in een verergerende klimaatnoodsituatie. Er wordt voorspeld dat de gemiddelde temperatuur de komende jaren wereldwijd tot 1,5°C boven het niveau van voor de industrialisering zal stijgen – een mogelijk catastrofale mijlpaal.
De belangrijkste reden voor deze stijging zijn de enorme hoeveelheden broeikasgassen die in de atmosfeer worden gepompt als gevolg van de verbranding van fossiele brandstoffen in de kapitalistische productie. Wereldwijd is meer dan 80% van het enorme energieverbruik van het kapitalisme afkomstig van deze bronnen.
Het kapitalisme bewijst dat het totaal niet in staat is om deze crisis, die het zelf heeft gecreëerd, aan te pakken. De grootste banken ter wereld hebben sinds het klimaatakkoord van Parijs in 2015 meer dan 3,8 biljoen dollar geïnvesteerd in de fossiele-brandstofindustrie, omdat het voor hen ondanks de gevaren zeer winstgevend blijft om dit te doen.
Tegelijkertijd zijn de particuliere investeringen in hernieuwbare energie juist gedaald.(1) Dat komt omdat kapitalisten met de uitbouw van hernieuwbare energie niet zoveel kortetermijnwinst kunnen maken als met fossiele brandstoffen en marktspeculatie. In feite kan hernieuwbare energie te veel energie produceren om winstgevend te zijn voor het kapitalisme.
Omdat duurzame energie in vergelijking met fossiele brandstoffen zeer weinig arbeidsinput vergt, belooft duurzame energie, zodra de infrastructuur is aangelegd, een overvloed aan goedkope energie die de prijs van energie uit alle bronnen zou doen dalen – wat lagere winsten voor kapitalisten betekent. Hoe beter de infrastructuur voor hernieuwbare energie, hoe slechter het rendement van investeringen voor de kapitalistische klasse. (2)
De technologische basis bestaat al om de wereld te voorzien van hernieuwbare energie. De enige barrière is het kapitalistische marktsysteem. Zolang kapitalisten op korte termijn winst kunnen maken met fossiele brandstoffen is een echte transitie niet mogelijk.
Kernenergie: geen oplossing voor de klimaatcrisis
Dit is de context waarin veel miljardairs, mediakanalen en kapitalistische staten kernsplijting zijn gaan pushen als ‘oplossing’ voor de klimaatcrisis.
Kernsplijting is een type kernreactie waarbij de atomen van zware elementen zoals uranium worden gesplitst in kleinere atomen, waarbij energie vrijkomt in het proces dat elektriciteit opwekt. Deze vorm van energie creëert grote hoeveelheden giftig kernafval, en heeft – in het verleden – geleid tot een aantal kernrampen zoals Three Mile Island (1979), Tsjernobyl (1986) en Fukushima (2011).
Veel kapitalistische staten investeren enorme bedragen in de subsidiëring van nieuwe kernreactoren van de zogenaamde ‘volgende generatie’, terwijl andere experimentele “kleine modulaire reactoren” (SMR’s) aanprijzen als een redding voor het klimaat. Onlangs heeft de EU in haar ontwerp-klimaatplannen getracht zowel kernenergie als sommige vormen van aardgas te definiëren als ‘duurzame’ energiealternatieven.
Dit stuitte op hevig verzet van wetenschappers en deskundigen op het gebied van kernenergie. De voormalige hoofden van de regelgevende instanties voor kernenergie in de VS, Duitsland en Frankrijk, samen met de voormalige secretaris van de stralingsbeschermingscommissie van de Britse regering, hebben een gezamenlijke verklaring uitgegeven waarin zij stellen dat “kernenergie geen deel uitmaakt van een haalbare strategie om de klimaatverandering tegen te gaan.”
Ze schreven nog: “De centrale boodschap, die keer op keer wordt herhaald, dat een nieuwe generatie kernenergie schoon, veilig, slim en goedkoop zal zijn, is fictie. De realiteit is dat kernenergie noch schoon, veilig of slim is; maar een zeer complexe technologie met het potentieel om aanzienlijke schade te veroorzaken.” (3)
Linkse voorstanders van kenernergie
Desondanks zijn sommige linkse groepen en figuren, zelfs uit de milieubeweging, de laatste jaren kernenergie gaan steunen, met als argument dat het een gedeeltelijke oplossing is voor de klimaatcrisis. De Britse schrijver en milieuactivist George Monbiot begon kernenergie te steunen in de nasleep van de ramp in Fukushima, met het argument dat de dreiging van dergelijke rampen werd overschat en dat kernenergie “een nuttige bijdrage kan leveren aan koolstofarme energie.” (4) Monbiot ziet kernenergie naast hernieuwbare infrastructuur als onze beste kans om de klimaatcrisis te beëindigen.
Ook Bhaskar Sunkara, redacteur van het linkse magazine Jacobin, schreef in 2021 in de Guardian: “Als we de klimaatcrisis willen bestrijden, moeten we kernenergie omarmen.” (5) Jacobin heeft zelf heel wat artikels gepubliceerd waarin wordt gepleit voor kernenergie – met name in haar klimaateditie getiteld “Earth, Wind and Fire”, waarin kernenergie wordt voorgesteld naast koolstofafvang en geo-engineering als technologische oplossingen voor de klimaatcrisis.
Dergelijke linkse figuren zien kernenergie als een mogelijke uitweg uit de koolstofemissies van fossiele brandstoffen onder het kapitalisme. De “eco-modernistische” visie van Jacobin stelt optimistisch dat nieuwe technologische innovaties onder het kapitalisme in staat zullen zijn om de uitstoot een halt toe te roepen en een stabieler klimaat te scheppen met behulp van kernenergie, zelfs zonder fundamentele systeemverandering. Maar het kapitalisme stevent af op een ecologische ramp, en het wordt steeds duidelijker dat het systeem niet in staat is om onze energie-infrastructuur de vereiste transformatie te geven.
Miljoenen jongeren en mensen uit de arbeidersklasse over de hele wereld zijn op zoek naar oplossingen voor de klimaatcrisis. Miljardairs als Bill Gates en Elon Musk dringen daarom aan op de valse oplossing van kernenergie om te verdoezelen dat het systeem nog steeds niet in staat is om over te schakelen op een systeem van hernieuwbare energie. Socialisten moeten dit niet toejuichen, maar het zien voor wat het is: een afleidingsmanoeuvre die de ecologische crisis van het kapitalisme alleen maar dreigt te verergeren.
Waarom kernenergie ons niet zal redden
Kernenergie is geen duurzame energiebron. De productie van kernenergie is afhankelijk van een constante aanvoer van uranium en ander radioactief materiaal, waarvan de voorraden op aarde beperkt zijn. Naar schatting zou het soort aanzienlijke toename van de kernenergieproductie dat door voorstanders van kernenergie wordt voorgesteld, betekenen dat de voorraden uranium op aarde binnen enkele tientallen jaren uitgeput zijn. (6) Dit betekent dat kernenergie nooit een langetermijnoplossing kan zijn om in de energiebehoeften van de mensheid te voorzien.
Daar komt nog bij dat het gemiddeld 15 jaar duurt om nieuwe kernreactoren op te zetten en dat deze vaak worden geplaagd door technische problemen waardoor er minder energie wordt geproduceerd dan aanvankelijk werd gedacht. De levensduur van deze centrales bedraagt gemiddeld hooguit enkele tientallen jaren en de ontmanteling ervan is een langdurig, kostbaar en middelenintensief proces.
We hebben geen tijd te verliezen als we de ergste gevolgen van de op hol geslagen klimaatverandering willen stoppen. Jaren spenderen aan de opbouw van kernenergie zou een verspilling van tijd, energie en menselijke arbeid zijn die langdurige afhankelijkheden zou creëren en ons niet verder zal brengen bij het stoppen van de ecologische crisis. In feite brengt kernenergie zelf veel ecologische problemen met zich mee.
De ecologische gevaren van kernenergie
De hele levensduur van de opwekking van kernenergie gaat gepaard met aanzienlijke koolstofkosten. Uit studies blijkt dat kernenergie aanzienlijk meer koolstof per kilowattuur uitstoot dan hernieuwbare energiebronnen (88-146 gram per KWh voor kernenergie, vergeleken met 5-12 gram voor windenergie). (7) Dit is een belangrijke overweging, aangezien we de koolstofuitstoot zoveel mogelijk moeten beperken als we deze crisis willen bestrijden. Kernenergie gebruikt ook aanzienlijke hoeveelheden water in vergelijking met hernieuwbare energiebronnen, een enorm probleem voor een zogenaamd ‘duurzame’ energiebron gezien de klimaatgerelateerde droogtes waarmee vele delen van de wereld worden geconfronteerd.
De winning van uranium is een uiterst gevaarlijk en giftig proces dat vaak resulteert in het weglekken van radioactief materiaal in het milieu. Dit is rampzalig voor ecosystemen en kan het grondwater in de buurt voor altijd onbruikbaar maken. Dit is nu al een groot probleem, maar het zal onvermijdelijk nog veel erger worden als de uraniumwinning wordt uitgebreid. Uraniumontginning stelt ook arbeiders bloot aan onveilige omstandigheden en resulteert in vermijdbare sterfgevallen en ziekten.
Uit een rapport van de Europese Commissie uit 2009 blijkt dat ongeveer 70% van het uranium dat wereldwijd in kernreactoren wordt gebruikt, afkomstig is uit de thuislanden van inheemse volkeren. (8) Uitbreiding van de kernenergieproductie betekent uitbreiding van dergelijke mijnbouwpraktijken, waardoor de natuur verder wordt aangetast, waterbronnen worden vervuild en gemeenschappen van hun land worden beroofd.
Voor de bevolking die in de buurt van kerncentrales woont, en ook voor de werknemers in de nucleaire industrie, brengt kernenergie aanzienlijke gezondheids- en veiligheidsrisico’s met zich mee. Onderzoekers hebben de effecten van lage straling (LLR) in de verschillende stadia van de kernenergieproductie gedocumenteerd. Uit onderzoek bij meer dan 300 000 werknemers van kerncentrales in de VS, het VK en Frankrijk blijkt dat het aantal gevallen van leukemie toeneemt. Dit is ook het geval bij kinderen die in de buurt van kerncentrales wonen. (9)
En dan hebben we het nog niet over de mogelijkheid van kernrampen – zoals die in Fukushima. Deze mogelijkheid kan nooit worden uitgesloten, zelfs niet met technologische verbeteringen aan moderne kernreactoren. Extreme weersomstandigheden, oorlogen en kostenbesparende veiligheidsinbreuken (die maar al te vaak voorkomen bij nucleaire bedrijven) zijn allemaal mogelijkheden die een ramp kunnen betekenen voor mensen die in de buurt van kerncentrales wonen.
Geen oplossing voor kernafval
Het grootste probleem met de productie van kernenergie is dat er tonnen hoogradioactief afval worden geproduceerd dat pas na duizenden jaren afgebroken is. Wereldwijd is er meer dan een kwart miljoen ton van dergelijk afval. (10)
Hoogradioactief kernafval, dat voornamelijk bestaat uit verbruikte splijtstof van kernreactoren of de residuen van de opwerking van die splijtstof, kan er tot een miljoen jaar over doen om zodanig af te breken dat het niet langer gevaarlijk is voor de mens.
Een dergelijke tijdschaal is niet alleen totaal onpraktisch vanuit het oogpunt van de levensduur van de mens, maar ook vanuit het oogpunt van de aarde. De aarde is een dynamisch systeem dat voortdurend in beweging is, vaak met plotselinge en hevige verschuivingen. Het begraven van nucleair afval gedurende dergelijke perioden houdt het risico in van catastrofes als gevolg van erosie of onverwachte geologische verschijnselen (die zich waarschijnlijk over duizenden jaren voordoen).
Geen enkel land ter wereld beschikt over een faciliteit voor langdurige opslag van dit afval; Finland is het enige land (van de 32 landen met kerncentrales) dat een dergelijke faciliteit probeert te creëren. Sommige wetenschappers hebben zich afgevraagd of een dergelijke opslagplaats ooit een oplossing op lange termijn zal zijn, gezien de langdurige natuurlijke processen die de veiligheid ervan kunnen bedreigen.
In werkelijkheid bestaat er geen oplossing voor de langdurige opslag van kernafval. Dergelijke afvalfaciliteiten zouden voortdurend toezicht en onderhoud vergen gedurende duizenden jaren. Uitbreiding van de kernenergieproductie betekent noodzakelijkerwijs dat de aarde met radioactief afval wordt gevuld, waardoor toekomstige generaties tot potentiële catastrofes worden veroordeeld.
Onze huidige ecologische noodsituatie vervangen door de belofte van een toekomstige noodsituatie is geen oplossing. Kernenergie, vooral onder controle en beheer van kapitalisten, zal leiden tot besmetting, potentiële rampen en het hardnekkige probleem van voorraden dodelijk afval, en zal zelfs bij maximale productie geen oplossing op lange termijn brengen voor onze energiebehoeften.
100% hernieuwbare energie
Degenen ter linkerzijde die kernenergie voorstellen als een deel van de oplossing voor deze crisis presenteren het vaak als de “verstandige” optie, en doen alsof het eisen van 100% hernieuwbare energiebronnen “onrealistisch” is. Dit is slechts het accepteren van de valse parameters van het kapitalistische systeem, en gaat voorbij aan de realiteit dat kernenergie geen haalbare rol kan spelen in een overgang weg van fossiele brandstoffen.
De linkse voorstanders van kernenergie hebben er geen vertrouwen in dat een verenigde strijd van de arbeidersklasse een einde kan maken aan het kapitalisme en de basis kan leggen voor een gepland, socialistisch systeem dat aangedreven wordt door hernieuwbare energie. In plaats daarvan kijken ze naar valse technologische oplossingen als een snelle oplossing onder het kapitalisme.
De realiteit is echter dat er geen zuiver “technologische” oplossing is voor deze crisis op basis van dit systeem. De anarchie van het kapitalistische marktsysteem is volstrekt niet in staat ons energiesysteem opnieuw op te bouwen. Het kapitalisme zal ons in een duizenden jaren durende ecologische crisis storten, lang voordat het zijn verslaving aan fossiele brandstoffen opgeeft. Als we deze crisis willen stoppen, moeten we dit systeem omverwerpen en een fundamenteel ander soort maatschappij opbouwen.
Het opvoeren van de productie van kernenergie is een doodlopende weg voor de planeet Aarde, vooral als het onder de controle van kapitalisten blijft. Op dezelfde manier is de roep om meer kernenergie een doodlopende weg voor de klimaatbeweging. Het dient alleen maar om illusies te zaaien in de heersende klasse en hun valse oplossingen.
In plaats daarvan moeten we een onmiddellijke overgang eisen naar een energiesysteem dat voor 100% uit hernieuwbare energie bestaat en in publieke handen is. Dit is haalbaar op basis van grootschalige programma’s voor openbare werken die erop gericht zijn onze elektriciteitsnetten zodanig te heropbouwen dat ze volledig op hernieuwbare energie steunen, gekoppeld aan internationale projecten van supernetwerken met smart grid-technologie die enorme energiebronnen kan integreren. (11) Deze kunnen relatief snel worden gebouwd en zouden over de hele wereld talloze banen creëren.
Dergelijke technologieën bestaan vandaag. Zolang het kapitalisme regeert, zullen ze echter nooit worden gebruikt op de manier waarop ze kunnen en moeten worden gebruikt. De goedkope energie die wordt beloofd door een wereldwijd systeem van hernieuwbare energiebronnen is een bedreiging voor de winsten van de energiebedrijven die in ons huidige systeem zo’n belangrijke politieke en economische macht hebben. Kapitalisten zullen niet investeren in wijdverbreide infrastructuur voor hernieuwbare energie als ze op korte termijn meer winst kunnen maken met fossiele brandstoffen. Als we deze crisis willen stoppen, moet de klimaatbeweging het opnemen tegen deze klimaatcriminelen en het systeem dat hen beschermt.
Kapitalisme is een systeem dat gebaseerd is op rivaliserende natiestaten die strijden om de controle over de markten. Het idee van het delen van overvloedige energie op een rationeel geplande manier tussen landen is een ramp voor de heersende klassen van de wereld, die gevangen zitten in steeds toenemende imperialistische spanningen. Elke natiestaat heeft zijn eigen energiebedrijven die elkaar beconcurreren om zoveel mogelijk winst uit de natuurlijke grondstoffen van de wereld te persen.
Zolang energie wordt geëxploiteerd uit winstbejag kan er geen sprake zijn van een echte transitie. Daarom moet de controle over energieproductie en -distributie uit handen worden genomen van de bedrijven die deze crisis hebben veroorzaakt en in democratisch publiek eigendom worden gebracht. Een dergelijk energiesysteem, onder de directe controle van energie-arbeiders en arbeiders-consumenten, zou onmiddellijk kunnen zorgen voor de productie, installatie en werking van hernieuwbare energiesystemen, vrij van de destructieve logica van de markt.
Op deze manier zou de mensheid gebruik kunnen maken van de energie die al in overvloed op aarde aanwezig is – de kracht van de zon, de golven, de wind en de geothermische energie in de aardkorst zelf – en zo een einde maken aan de koolstofuitstoot en tegelijkertijd de productiviteit enorm verhogen.
Democratische planning, geen kapitalistische verspilling
Het is echter niet genoeg om alleen de bron van onze energie te veranderen, we moeten ook veranderen hoe energie wordt verbruikt. In het kapitalisme gaan enorme hoeveelheden energie verloren aan onproductieve en schadelijke activiteiten, terwijl miljoenen mensen over de hele wereld energie-armoede lijden.
Een schril voorbeeld van energieverspilling als gevolg van de anarchie van het kapitalistische marktsysteem zijn de enorme hoeveelheden energie die worden gebruikt voor de totaal onproductieve activiteit van het delven van bitcoins (momenteel 204,5 TWh – evenveel als het elektriciteitsverbruik van Thailand). Een dergelijke verspilling is alleen mogelijk in een systeem waarin winst, volledig los van menselijke vooruitgang, de drijvende kracht is achter investeringen.
Als ons energiesysteem onder de democratische controle en het toezicht van mensen uit de arbeidersklasse zou staan, en niet aan de grillen van de markt wordt overgelaten, zou deze verspilling volledig kunnen worden geëlimineerd. Hierdoor zou overtollige energie vrijkomen om de levensstandaard van de mensen te verhogen en te helpen bij het aanpakken van de enorme klimaatgerelateerde uitdagingen. Het overschot aan energie zou bijvoorbeeld kunnen worden gebruikt voor de ontwikkeling van technologie om koolstof uit de atmosfeer te halen.
In een planeconomie zou energie efficiënter kunnen worden gebruikt om in de behoeften van de mensen te voorzien via massale netwerken van groen openbaar vervoer, energie-efficiënte woningen, volledig gefinancierde gezondheidszorg, kinderopvang, onderwijs, enzovoort.
Als we deze crisis willen oplossen, kunnen we niet vertrouwen op de valse belofte van kernenergie. De enige oplossing voor deze crisis is de onmiddellijke overgang naar 100% hernieuwbare energie op basis van een democratisch gepland socialistisch energiesysteem.
We moeten duidelijk stellen dat dit alleen haalbaar is door strijd van de arbeidersklasse tegen het systeem en voor een socialistische toekomst. Alleen op die manier kunnen we een einde maken aan de klimaatcatastrofe en een duurzaam productiesysteem creëren dat in de behoeften van alle mensen voorziet.
