De afgelopen weken zorgden voor stroomstoten die doorheen het financiële systeem werden gejaagd. De aanleiding was de dreigende ineenstorting van Silicon Valley Bank, die vooral technologiebedrijven tot haar klanten rekende, al snel gevolgd door de val van de cryptobank Signature. De Centrale Bank in de VS, de Federal Reserve, greep meteen in om de paniek in het financiële systeem te beperken. Die paniek kan immers resulteren in een diepe economische crisis.
Door Peter Delsing uit maandblad De Linkse Socialist
Yellen, verantwoordelijk voor financiën binnen de Biden-regering, kwam meteen tussen om de spaartegoeden van bedrijven en de vooral rijke klanten van Silicon Valley Bank voor 100% te garanderen. Een tech-bedrijf als Roku stapelde bijna 500 miljoen dollar op bij de bank. Terwijl de regering in de VS zich slechts garant stelt voor 250.000 dollar per rekening. Een kettingreactie van faillissementen moest ten allen prijze vermeden worden.
Voor een derde bank, First Republic, sprongen een aantal grote banken – onder leiding van Jamie Dimon van JP Morgan – met 30 miljard dollar in de bres. De klanten van de bank hadden op enkele weken tijd 70 miljard dollar van hun rekeningen gehaald. Het opgehaalde kapitaal moest volgens Yellen en de opiniemakers van de heersende klasse de “solidariteit” tussen de banken in de verf zetten. Het had meer weg van een staaltje paniekvoetbal om verdere besmetting van het systeem te vermijden.
Remedies van gisteren zijn de kwaal van vandaag
Silicon Valley Bank had reeds in 2021 enkele waarschuwingen van leden van de Federal Reserve gekregen. Maar het management kon zijn gang blijven gaan. De bank zat op een berg van Amerikaanse staatsobligaties, die ze een aantal jaren geleden had opgekocht. Deze waren echter – met hun lagere rentevoeten – minder waard geworden door de recent sterk opgetrokken rente vanwege de Fed.
De politiek van goedkope leningen en een lage rente – sinds decennia de stoplap om het steeds trager groeiende neoliberale kapitalisme er weer bovenop te krijgen – werkt in een context van ontketende inflatie niet meer. De steile prijsstijgingen waren het gevolg van door de pandemie verstoorde aanvoerketens, de oorlog in Oekraïne, het dichtdraaien van de energiekraan door Rusland … Maar zeker ook van monopolistische prijsverhogingen vanwege de op winst beluste multinationals. Het enige botte wapen om die inflatie te temperen – en de looneisen van de werkenden en jongeren af te blokken – bestond volgens gevestigde economen uit het uitlokken van een recessie door lenen veel duurder te maken en zo geld uit de economie te trekken en zelfs de werkloosheid doelbewust op te drijven.
Vergelijk de lichtzinnigheid van deze maandenlang aangekondigde “kroniek van een recessie” met de paniek die uit Yellens daden spreekt als het erop aankwam om het vermogen van de rijken en machtigen veilig te stellen. Bij Silicon Valley Bank kon er zelfs geen sprake zijn om bijvoorbeeld de spaarders slechts voor 90% te vergoeden, via de opening van de liquiditeitskranen. Zelfs zo’n maatregel zou teveel onzekerheid bij investeerders wereldwijd hebben gecreëerd. Zo werden middelgrote banken ook “systeembanken”, gezien de nationale en internationale verwevenheid van het financiële en productieve kapitaal. Deutsche Bank, die wankele Europese reus, had bijvoorbeeld voor bijna 17 miljard dollar geïnvesteerd in commercieel vastgoed bij Silicon Valley Bank.
De kunstmatige instrumenten van het regime om een diepe crisis – die tot revolutionaire conclusies zou kunnen leiden – voor zich uit te duwen, zoals lage rente en schuldopbouw, sloegen om in hun tegendeel. Maar de omslag naar een ander beleid – een einde stellen aan het tijdperk van goedkoop geld – zorgt in het tijdperk van kapitalistische wanorde voor nieuwe problemen. Het brengt de financiële sector in de problemen door de snelheid en omvang van de omslag.
De fundamenten zijn niet gezond
De vertegenwoordigers van het kapitalisme bezweren ons dat het met de fundamenten van dit systeem wel goed zit. Na de pandemie is er onder meer in de VS nog steeds een inhaaloperatie wat de creatie van jobs betreft. Een zachte winter en voldoende energievoorraden zorgden ervoor dat het perspectief van een recessie tijdelijk leek te zijn uitgesteld. Nu dreigt een ontwikkelende bankencrisis een economische crisis uit te lokken, in het bijzonder omdat de winsten van de grote bedrijven onder druk staan. De problemen bij de banken zullen ervoor zorgen dat ze voorzichtiger worden met leningen, wat een rem zal zetten op de economische activiteit.
In de gevestigde media wordt de nadruk gelegd op de betere situatie van de banken na de crisis van 2008. In de eurozone via de Bazel 3-normen, en in de VS via de wetgeving Dodd-Frank werden meer regels opgelegd, bijvoorbeeld inzake de verhouding tussen de eigen bezittingen versus de investeringen en leningen. Martin Wolf van de Financial Times wijst erop dat de verhouding tussen beiden beter 1 op 3 zou zijn, dan wat vandaag de norm is voor veel banken: van 1 op 10 tot 1 op 20!
Dit is een fundamenteel probleem. Bij een ernstige crisis zullen de banken nog steeds snel door hun kapitaalbuffers zitten. Zo’n extreme kloof tussen beiden is een bedreiging voor de hele economie. De opgelegde fusie van Credit Suisse met UBS in Zwitserland creëert een monsterbank die qua mogelijke verliezen enkele malen de hele Zwitserse economie vertegenwoordigt!
Credit Suisse alleen was een van de 30 wereldwijd voor het systeem cruciale banken. De Zwitserse president Alain Berset stelde: “Een ongecontroleerde ineenstorting van Credit Suisse zou onschatbare gevolgen hebben voor het land en het internationale financiële systeem.” Vandaar dat de Zwitserse regering binnen de kortste keren een wet kon schrijven om de aandeelhouders buitenspel te zetten en de anti-trust wetgeving naast zich neer kon leggen.
Zolang het kapitalisme traag bleef groeien, gekoppeld aan een beleid van goedkoop geld in het tijdperk van de neoliberale globalisering, kon de indruk worden gewekt dat de schulden in het systeem geen fundamenteel obstakel waren. In een periode van sneller opeenvolgende en diepere recessies is dat door de Centrale Banken gevoede idee een illusie.
De beurzen in de VS vertonen wat de evolutie van de staatsobligaties betreft de laatste weken een ongeziene volatiliteit, met dagschommelingen die sinds de crisis van 2008 niet meer zijn vertoond. Toen de rente op de staatsobligaties van 2 jaar op 13 maart van 4,59 naar 3,98% gleed, was dat de grootste neerwaartse val sinds 1982. Aldus een hoofd investeringsofficier in de New York Times: “Dit zijn monsterlijke bewegingen op één dag. (…) Dit is complete waanzin.” Greg Peters van PGIM Fixed Income stelt: “De volatiliteit is gewoon extreem.”
Het kapitalisme kampt sinds de jaren ‘70 met een crisis die het via verhoogde uitbuiting, steil groeiende schulden en het openbreken van nieuwe gebieden voor kapitalistische uitbuiting … probeerde te boven te komen. De winstgevendheid werd deels hersteld, maar ten koste van een toenemende crisis van overaccumulatie, terugvallende productieve investeringen tegenover het BBP, tragere groei, opgepotte winsten en het decadent opkopen van de eigen aandelen met deze winsten.
Het systeem heeft zich vastgereden en brengt ons van crisis naar ergere crisis. We moeten het verwerpen en opkomen voor het enige rationele alternatief: een economie onder controle van de werkende klasse, op basis van planning – van het hoogste tot het laagste niveau – en verkiezingen op de werkplaatsen en in de wijken. Het wereldkapitalisme heeft ons geen toekomst meer te bieden.
