De warmte van de Golfstroom strekt zich uit van het puntje van Florida tot het noorden langs de oostkust van de VS. Het is een van de vele stromingen in de thermohaliene, of Atlantische meridionale circulatie (AMOC), een essentieel systeem dat bepalend is voor het klimaat op het noordelijk halfrond. De AMOC voert warm water van de tropen naar de Noord-Atlantische Oceaan “als een lopende band”, zoals klimaatwetenschappers het treffend hebben omschreven. Er is grote bezorgdheid over een verzwakking van de AMOC en mogelijk zelfs het helemaal stilvallen ervan.
Door Haritha Olaganathan (ISA in Ierland)
Het huidige tempo van de AMOC – het traagste in 1600 jaar (1) – doet dringend de vraag rijzen welke stappen nodig zijn om de klimaatcrisis te stoppen, en of deze stappen mogelijk zijn in een kapitalistisch systeem dat zo meedogenloos gericht is op winstbejag. De urgentie wordt nog eens benadrukt door het feit dat deze crisis zich voordoet in een zomer van verwoestende natuurrampen over de hele wereld.
De snelle en sterke stand die de Golfstroom de afgelopen millennia wist te handhaven, is verantwoordelijk voor de relatieve warmte op het noordelijk halfrond. Er is echter vertraging. Gegevens van de laatste 100.000 jaar tonen dat de AMOC binnen enkele decennia kan terugvallen in een meer onstabiele en tragere toestand. De huidige vertraging is niet het gevolg van natuurlijke veranderingen in de stroming, maar een directe reactie op de opwarming van onze planeet, zoals uiteengezet in een recent rapport van Niklas Boers van het Potsdam Institute for Climate Impact Research, waarin acht onafhankelijk van elkaar gemeten datasets van temperatuur en saliniteit zijn geanalyseerd.(2)
Levke Caesar van de Maynooth Universiteit is het ermee eens dat Boers “bewijs levert dat de AMOC zijn stabiliteit al heeft verloren, wat ik opvat als een waarschuwing dat we dichter bij een AMOC-omslag zouden kunnen zijn dan we denken.”(3)
Omslagpunten met lage waarschijnlijkheid en grote gevolgen
Dit zou een erg hachelijke situatie kunnen worden. De AMOC heeft in ons milieu een belangrijke rol als een enorme warmte- en koolstofreservoir. Volgens het zesde IPCC-rapport (Intergovernmental Panel on Climate Change) van de VN, dat deze zomer werd gelekt, is 56% van de CO2 die sinds 1960 in de atmosfeer is uitgestoten, geabsorbeerd door bossen, de bodem en oceanen.(4) Deze koolstofreservoirs raken verzadigd en verliezen aan effectiviteit, maar een ineenstorting van een belangrijk circulatiesysteem zou een rampzalig omslagpunt zijn voor ons klimaat.
In alle vijf door het IPCC voorspelde broeikasgasscenario’s wordt tegen 2030 een temperatuurstijging van ten minste 1,5° Celsius boven het pre-industriële niveau bereikt. Elke stijging daarboven dreigt “geleidelijk ernstige, eeuwenlange en in sommige gevallen onomkeerbare gevolgen te hebben.”(5) Dit komt niet door magische getallen die een onmiddellijke uitschakeling van het milieu veroorzaken, maar doordat kleine kwantitatieve veranderingen in de temperatuur zich opstapelen om een grootschalige kwalitatieve verandering van het milieu teweeg te brengen via omslagpunten.
Het afremmen van de AMOC zou leiden tot meer droogte in Zuid-Azië en West-Afrika; stormachtig weer in Europa; het opdrijven van de zeespiegel langs de oostkust van de VS, het in gevaar brengen van de Amazone regenwouden en de Antarctische ijskappen.(6) Dit zorgt op zijn beurt voor het stijgen van de zeespiegel en het smelten van de arctische permafrost, waar de ontdooiende grond krachtig methaangas afgeeft, wat bijdraagt tot verdere opwarming en het ontketenen van de ergste gevolgen van de klimaatcrisis die onze planeet steeds onherbergzamer maakt voor menselijk leven.
Dit moet koste wat het kost worden voorkomen. Maar wanneer de regeringen van de wereld er niet in slagen de minimale doelstellingen van het ‘vrijwillige’ akkoord van Parijs van 2015 te halen, en omslagpunten vaak afschrijven omdat ze moeilijk te kwantificeren zijn, kan het gemakkelijk zijn om alle vertrouwen te verliezen in de mogelijkheden om de klimaatcrisis onder controle te krijgen. Wetenschappers, waaronder Boers zelf, waarschuwen voor dergelijk pessimisme: hoe nijpend de toestand van het milieu vandaag ook is, een omslagpunt is niet onvermijdelijk…
…omdat kapitalisme niet onvermijdelijk is
Het IPCC-rapport bevat een enorme hoeveelheid gegevens over de exponentiële toename van de uitstoot van broeikasgassen sinds het begin van het kapitalisme om het idee te staven dat ‘de mensheid’ een centrale rol speelt in het veroorzaken van de klimaatcrisis. Maar uitbuiting van de planeet is niet in de menselijke natuur geschreven. De kapitalistische klasse van miljardairs, grote bedrijfseigenaren en gevestigde politici is er enkel op uit de winsten van de rijken te verhogen om het kapitalistische systeem in stand te houden. Zo wordt het milieu gezien als een oneindig reservoir van grondstoffen die moet worden leeggepompt en waarover moet worden geregeerd omdat dat nu eenmaal het meest winstgevend is.
De behoeften en verlangens van mensen van de werkende klasse zijn niet gebonden aan deze destructieve methoden, maar staan haaks op de kapitalistische winsten. Als arbeiders worden wij uitgebuit en onderdrukt door dezelfde klasse die de planeet uitbuit. Dit geldt in het bijzonder voor degenen die te maken hebben met de slechtste lonen en omstandigheden, ook in sectoren in de frontlinie zoals oliewinning en mijnbouw.
De stakingsacties van scholieren hebben de klimaatbeweging nieuw leven ingeblazen en veel kapitalistische regeringen gedwongen de realiteit van de klimaatcrisis te aanvaarden – maar ze zullen altijd te weinig beloven en te laat komen. De laatste keer dat de atmosfeer zo warm was als vandaag lag het zeeniveau tot tien meter hoger, waardoor veel van onze grote kuststeden onder water zouden komen te staan; en drie miljoen jaar geleden lag het vijfentwintig meter hoger, toen de concentratie CO2 in de lucht even hoog was als vandaag.(7)
In actie komen om de planeet te redden
De klimaatcrisis ontvouwt zich brutaal voor onze ogen – de hittegolven aan de westkust van de VS en Canada zagen de temperaturen zo hoog oplopen dat tientallen mensen erdoor stierven. Deze zomer teisterden bosbranden heel wat landen en waren er vernietigende overstromingen in België, Duitsland en China.
In de aanloop naar de COP26-conferentie moet het protest worden opgevoerd. We moeten onmiddellijk overgaan op een koolstofvrije economie – dit betekent dat we moeten strijden voor maatregelen zoals gratis, betrouwbaar openbaar vervoer en een grote investering in hernieuwbare energie, gekoppeld aan een einde aan de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. We moeten de macht van de profiteurs afpakken en de nationalisatie eisen van sleutelsectoren van de economie – van transport en huisvesting tot gezondheidszorg en onderwijs – onder de democratische controle van de arbeiders in deze sectoren, die zowel de kennis als de ervaring hebben om de noodzakelijke beslissingen te nemen in het belang van de arbeidersklasse en de planeet.
Socialisten zijn, net als wetenschappers, geen waarzeggers. We kunnen niet de exacte timing voorspellen van omslagpunten zoals het afremmen van de Golfstroom en de AMOC. We weten echter dat er weinig is dat deze omslagpunten kan tegenhouden onder het huidige systeem. Alleen een breuk met het winstoogmerk in een wereld waar productie en investeringen democratisch worden gepland voor het leven en de veiligheid van de meerderheid, kan een einde maken aan zowel overproductie als vervuiling. De klimaatcrisis maakt het nog urgenter om een kracht op te bouwen die dit verrotte systeem op de knieën kan dwingen. Met International Socialist Alternative (ISA) mobiliseren we naar de acties tijdens de COP26 in Glasgow. Wil je meedoen? Contacteer ons en voer met ons de strijd voor een duurzame toekomst in een socialistische wereld zonder onderdrukking en uitbuiting.
