“Welkom in de wereld van de polycrisis,” schreef de zakenkrant Financial Times. Dat was een heldere illustratie van de storm van economische, ecologische, sociale, geopolitieke en andere stuiptrekkingen die het kapitalisme overspoelen. Het is niet vanzelfsprekend om alle gebeurtenissen te begrijpen of om optimistisch te zijn over de toekomst van de wereld. Nochtans waren de materiële en wetenschappelijke mogelijkheden nog nooit zo groot en zijn we potentieel in staat om te ontsnappen aan de angst voor morgen.
Dossier door Nicolas Croes uit maandblad De Linkse Socialist
Volgens het laatste VN-rapport over menselijke ontwikkeling is de wereld vandaag pessimistischer dan ooit in de moderne geschiedenis sinds de Eerste Wereldoorlog. De niveaus van geestelijke bezorgdheid overtreffen vandaag zelfs die van de Grote Depressie en de twee wereldoorlogen. Dit is niet alleen te wijten aan de objectieve toestand van de wereld. Het subjectieve beeld van het bestaan van een levensvatbaar alternatief als uitweg staat zwakker dan tijdens die historische perioden.
Het ontbreken van een alternatief en de strategie om dat te bereiken kan betekenen dat de woede tegen ongelijkheid, onderdrukking en uitbuiting lange tijd onder de oppervlakte suddert en nog langer kan zoeken naar een uitdrukking. Maar als dat eindelijk gebeurt, kan de opgebouwde woede op explosieve manieren tot uitbarsting komen. In Iran werd de recente massale opstand voorafgegaan door een dramatische toename van het aantal zelfmoorden, wat doet denken aan de Tunesische revolutie van 2010-2011, die werd voorafgegaan door een groot aantal wanhoopsdaden onder jongeren.
Hoe kunnen we het ongenoegen en de verontwaardiging bundelen in een strijd tegen heel het kapitalistisch systeem? Hoe kunnen we strijdbewegingen verenigen rond de werkende klasse om te vermijden dat de woede afgeleid wordt naar slechts een andere vleugel van de heersende klasse? Het is onmogelijk om het exacte verloop van concrete gebeurtenissen te voorspellen, maar wat is de algemene richting van veranderingen vandaag? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we niet gewoon de complexe chaos van het huidige tijdperk ondergaan, maar anticiperen en initiatieven nemen op basis van prioriteiten binnen de strijd voor verandering? Kortom, hoe kunnen we vandaag stappen vooruit zetten in de strijd voor een democratische socialistische samenleving?
Deze vragen stonden centraal in de vele discussies tijdens het 13e wereldcongres van International Socialist Alternative (voorheen Comité voor een Arbeidersinternationale). Dat congres vond plaats van 30 januari tot 5 februari en werd bijgewoond door meer dan 100 afgevaardigden en bezoekers. De deelnemers kwamen uit 25 landen van alle continenten. We kunnen niet alle aanwezige delegaties vermelden, maar de opmerkelijke groepen uit Latijns-Amerika, Afrika en China-Hongkong-Taiwan waren essentieel voor het succes van het congres. Visumproblemen door het racistisch beleid van Fort Europa zorgden ervoor dat enkele afdelingen niet fysiek aanwezig konden zijn.
Uitdagingen in het tijdperk van wanorde
Het vorige wereldcongres van ISA vond plaats in januari 2020, net voor het wereldwijd uitbreken van de Covid-pandemie. Drie jaar later is het einde van Covid-19 nog niet in zicht, wat in China wordt geïllustreerd door het falen van het zero-Covidbeleid. De rivaliteit tussen het Amerikaanse en het Chinese imperialisme is dramatisch toegenomen tot een nieuwe Koude Oorlog die alle aspecten van de wereldgeopolitiek beheerst. Ernstige interne crises maken van de VS en China reuzen op lemen voeten. Als direct gevolg van de botsing tussen deze grootmachten is er een versterking van het proces van deglobalisering in de haperende wereldeconomie (zie ook pagina 6). Het Wereldeconomisch Forum in januari had niet voor niets als centraal thema “Samenwerking in een gefragmenteerde wereld.”
De grootste landoorlog in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog is al een jaar bezig en de militarisering van de wereld is in volle gang, waarbij Japan en Duitsland breken met hun militaire doctrines die sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog van kracht waren. De wereldwijde schuld is geëxplodeerd. Rampzalige inflatie verwoest de inkomens van de massa’s. Klimaatrampen worden ernstiger en frequenter en voor het eerst heeft het aantal ontheemden in de wereld de kaap van 100 miljoen overschreden.
In deze periode van extreme volatiliteit en abrupte veranderingen – denk maar aan de verwoestingen van de aardbevingen in Turkije, Syrië en Koerdistan, versterkt door een beleid dat is afgestemd op de bankrekeningen van de vastgoedgiganten – is het gevaar groot dat onmiddellijke cyclische of regionale schommelingen worden verward met veranderingen van meer structurele aard.
Zeker is dat het proces van verval en diskrediet van de dominante kapitalistische krachten doorgaat. Waar in de wereld kan de heersende klasse nog rekenen op stabiele regeringen en sterke bestuursinstellingen? Disfunctie, semi-paralyse en onenigheid vieren hoogtij nu het ‘politieke centrum’ instort. Politieke crises nemen steeds acutere vormen aan, zoals dramatisch wordt geïllustreerd door het toenemende aantal militaire staatsgrepen op het Afrikaanse continent, een scenario dat zich in de nabije toekomst ook in Pakistan kan voordoen. Kort voor het congres kende de tweede ronde van de parlementsverkiezingen in Tunesië een armzalige opkomst van 11%, een van de laagste opkomstcijfers ooit bij een verkiezing waar dan ook.
Dit houdt natuurlijk ook verband met de diepe crisis van de politieke vertegenwoordiging van onze sociale klasse. De stemming van de massa’s en de politieke kracht van de arbeidersbeweging blijven getekend door de krachtige ideologische en organisatorische tegenslag die volgde op de ineenstorting van de stalinistische karikatuur van het socialisme in het begin van de jaren negentig. Dit werd overal ter wereld door de heersende klasse aangegrepen om te verkondigen dat er geen alternatief was voor de vrije markt en de heerschappij van de multinationals. Zo ontstond een groot wantrouwen tegenover alles wat met politiek, organisatie en zelfs een meer globale analytische benadering te maken heeft. Een globale analyse wordt al gauw voorgesteld als ‘dogmatisch’, toch als deze ingaat tegen de ‘natuurlijke’ marktkrachten. Dit vormt nog steeds een enorm obstakel voor sociale bewegingen. Tegelijk biedt het ruimte aan allerhande krachten, waaronder extreemrechts, om het politieke vacuüm gedeeltelijk op te vullen.
Gelukkig groeit ook het verzet. In 2022 vonden in minstens 131 van de 195 landen ter wereld grootschalige protestacties plaats. In mei 2022 maakte het IMF zich al zorgen over de terugkeer van “sociale onrust” na de relatieve rust die door de gezondheidscrisis was opgelegd. Maar als we vergelijken met bijvoorbeeld de protestbeweging in 1968, is het duidelijk dat we nog niet op hetzelfde niveau zitten. Dit komt vooral omdat het bewustzijn van de massa’s achterloopt. De afwijzing van het kapitalistische systeem wordt scherper, vooral onder de jongeren. Het wordt preciezer, zeker wat betreft het bestaan van sociale klassen met tegengestelde belangen. Maar een begrip van waar het door vervangen moet worden ontbreekt nog.
De arbeidersklasse begint echter haar plaats in te nemen in de voorhoede van de strijd. Kijk maar naar de fantastische mobilisatie tegen de pensioenhervormingen in Frankrijk of het half miljoen stakers in Groot-Brittannië op 1 februari. De Turkse regering moest zelf toegeven dat er in de twee laatste maanden van vorig jaar 106 ‘wilde stakingen’ waren, dat is meer dan in de vijf voorafgaande jaren samen. Ook in Soedan, Iran en Peru zijn meer ontwikkelde vormen van zelforganisatie ontstaan als onderdeel van massamobilisaties.
Stilstand is achteruitgang
Een opgang van revolutionaire energie gaat steeds gepaard met een ontwikkeling van de contrarevolutie. Het andere kamp organiseert zich ook en grijpt elke zwakte langs onze kant aan om onze beweging aan te vallen of te ondermijnen. We zagen dit met de bestorming van Braziliaanse overheidsgebouwen door aanhangers van Bolsonaro, die de banden tussen de nieuwe president Lula en het traditionele bedrijfsleven aangrijpen om de woede tegen het establishment naar zich toe te trekken. Daarmee volgen ze het voorbeeld van Trump. Eenzelfde fenomeen zien we met de terugslag en polarisatie na #MeToo. (zie pagina 3)
ISA heeft veel ervaring met hoe zelfs beperkte revolutionaire krachten onder de juiste omstandigheden een leidinggevende rol in strijd kunnen spelen en overwinningen behalen. Dit was het geval in Ierland in de strijd tegen het grondwettelijk verbod op abortus. Onze Ierse zusterorganisatie speelt nu een actieve rol in het organiseren van verzet tegen de extreemrechtse krachten die de kop opsteken en die onder meer gebaseerd zijn op een reactionair masculinisme. In de Amerikaanse stad Seattle slaagden we erin enkele strijdpunten af te dwingen, zoals een verhoging van het minimumloon of nog de status van ‘vrijplaats’ voor wie elders in het land getroffen is door beperkingen op het abortusrecht. Socialist Alternative in de VS lanceerde nu een campagne om de groeiende golf van vakbondsstrijd te versterken: Workers Strike Back.
De uitdaging om het politieke bewustzijn en de mobilisatie van de lagen die de strijd aangaan in goede banen te leiden, terwijl we vasthouden aan onze marxistische principes maar flexibel zijn in onze aanpak, was het onderwerp van veel discussie tijdens het congres, met name in de sessies over socialistisch feminisme en de oorlog in Oekraïne. Het gaat erom eisen te stellen voor onmiddellijke concrete maatregelen die het vermogen van arbeiders kunnen versterken om te strijden voor politieke en economische macht in de samenleving. Hoe kunnen we onze woede richten op het privé-eigendom van de productiemiddelen? Dit is nog steeds de cruciale vraag voor het beëindigen van dit systeem van oorlog en ellende.
Socialisme, vandaag belangrijker dan ooit!
In september is het 50 jaar geleden dat de staatsgreep van Pinochet in Chili plaatsvond. Later dit jaar zullen we terugkomen op deze gebeurtenis die op dramatische wijze de mislukking illustreerde van de reformistische aanpak van de linkse regering van Salvador Allende. Door deze historische nederlaag van de Chileense arbeidersklasse kon het land het eerste laboratorium van het neoliberalisme worden, een historisch keerpunt aan het begin van wat een kwalitatief nieuwe periode werd. Nu we deze periode van triomfantelijk neoliberalisme achter ons laten, heeft het wereldcongres van ISA ons in staat gesteld om grondig te bespreken hoe we ons kunnen versterken om een actieve en beslissende rol te spelen in de strijd voor maatschappijverandering.
De teksten die op het congres werden besproken, zullen we binnenkort publiceren. We zullen dit verder bespreken op afdelingsvergaderingen in heel de wereld. Contacteer ons als je daaraan wil deelnemen of als je samen met ons de strijd voor een socialistisch alternatief voor de kapitalistische barbarij wil aangaan.
Wat is International Socialist Alternative?
International Socialist Alternative is een wereldwijde revolutionaire strijdpartij van werkenden, jongeren en iedereen die door kapitalisme en imperialisme wordt onderdrukt. We strijden voor een alternatief voor het kapitalistische systeem: een democratische socialistische samenleving.
We denken dat de strijd tegen het systeem en voor een maatschappelijk alternatief op de grootste schaal moet worden gevoerd. ISA is momenteel al actief in meer dan 30 landen op alle continenten: natuurlijk in Europa, maar ook bijvoorbeeld in Mexico, Brazilië, Chili, de VS, Quebec, Nigeria, Zuid-Afrika, Tunesië, Israël/Palestina, en ook in China, waar we strijden tegen de brutale kapitalistische dictatuur van de CCP. Gedurende decennia hebben we ervaring opgedaan met strijd tegen autoritaire en onderdrukkende regimes, zoals tegen het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime en nu tegen het Poetin-regime in Rusland.
Onze wereldpartij is geen optelsom van nationale organisaties die elkaar vaag kennen. We bouwen aan een echte wereldpartij met nationale afdelingen die regelmatig bijeenkomen, discussiëren en samen analyses en conclusies opstellen voor de opbouw van onze internationale organisatie en haar afdelingen. ISA organiseert elk jaar een internationale vormingsschool, evenals internationale bijeenkomsten van activisten op de werkvloer, met het oog op de opbouw van een echt revolutionair strijdsyndicalisme.
We besteden bijzondere aandacht aan het analyseren van revolutionaire gebeurtenissen uit het verleden en de huidige strijd, om zo vandaag sterker te staan in de uitbouw van een krachtsverhouding en de instrumenten die nodig zijn om het kapitalisme omver te werpen.
Met de verdieping van de crises en een opleving van de massaprotesten is het bewustzijn onder lagen van de arbeidersklasse, vooral onder jongeren, gegroeid. Dat is zeker het geval wat klimaatverandering betreft, maar ook in het verzet tegen racisme, seksisme en LGBTQIA+fobie. Verschillende strijdbewegingen samenbrengen is een noodzaak om samen de kern van het probleem aan te pakken: het kapitalistisch systeem. Het is ook een noodzaak om onze klasse te verenigen zodat we de macht van de arbeidersklasse kunnen inzetten voor socialistische maatschappijverandering.
Overal waar we aanwezig zijn, willen we niet alleen commentaar leveren op gebeurtenissen, maar hebben we de ambitie actoren te zijn in de strijd. We besteden bijzondere aandacht aan programma, strategie en tactiek, want we willen niet alleen onze woede uiten, maar nieuwe overwinningen behalen.
Ideeën voor socialistische verandering uitgelegd
Het systeem is internationaal, onze strijd ertegen ook: het internationalisme
Op 8 maart, de internationale vrouwendag, zullen er overal ter wereld betogingen, stakingen en acties zijn. De datum zal opnieuw een belangrijke mijlpaal zijn, niet in de laatste plaats omdat een dergelijke internationale mobilisatie het ook mogelijk maakt de strijd te steunen op plaatsen waar we nog zwakker staan. Sterke posities op de ene plaats helpen lokale zwakheden elders te overwinnen.
Of we het nu hebben over feminisme, de strijd voor het milieu of tegen racisme: de afgelopen jaren werd het duidelijk dat we lokaal actief zijn, maar dat onze strijd geen grenzen kent. Dit idee is niet nieuw. Het werd samengevat in de beroemde zin “Proletariërs aller landen, verenigt u”, waarmee Marx en Engels hun ‘Communistisch Manifest’ besloten. Internationalisme is een essentieel kenmerk van het marxisme.
Iedereen kan vaststellen dat we gemeenschappelijke belangen delen met onze collega’s. We begrijpen snel het belang van collectieve kracht en onderlinge hulp, niet alleen thuis maar ook in het ondersteunen van de strijd van andere collega’s door middel van stakingen, betogingen, bijeenkomsten, solidariteitsmoties, informatie- en mobilisatiecampagnes. Actieve solidariteit is de beste remedie tegen nationale, racistische of andere vooroordelen. Het stelt ons in staat regionale of nationale grenzen te overwinnen.
Met de huidige koopkrachtcrisis en de opgang van strijd hiertegen in verschillende Europese landen, zou een Europese algemene staking voor hogere lonen, een degelijk minimumloon in elk land en het veralgemenen van een indexering van de lonen en uitkeringen een enorm effect hebben. Het zou een krachtig antwoord zijn op pogingen om ons te laten concurreren met onze collega’s uit andere landen. Het zou het vertrouwen van de werkenden in alle landen versterken.
Het kapitalisme is gebaseerd op de uitbuiting van arbeiders, maar ook op concurrentie. Het probeert het idee op te dringen dat werkgevers en werkenden in elk land dezelfde belangen hebben, maar het tegendeel is waar. De uitgebuite mensen in alle landen staan voor dezelfde uitdaging: de controle afdwingen over de rijkdom die zij produceren en waarvan zij slechts een deel van de waarde krijgen.
Het kapitalisme is op internationaal niveau georganiseerd, de antikapitalistische strijd moet op dezelfde schaal worden georganiseerd. Wanneer de werkenden en armen in één land de ketenen van het kapitalisme doorbreken, is een internationale uitbreiding nodig om niet te verstikken in isolement. Daarom is het van essentieel belang een internationaal kader op te bouwen om acties te coördineren en ideeën en strategieën te bespreken op basis van concrete ervaringen en de studie van de strijd in het verleden. Dit was al een van de prioriteiten van Karl Marx en Friedrich Engels, die zich niet beperkten tot het analyseren van het kapitalisme, maar onder meer al hun gewicht in de schaal legden bij de opbouw van de Eerste Internationale, de Internationale Arbeidersassociatie. Socialistisch Alternatief in Nederland is daarom onderdeel van International Socialist Alternative (ISA).
