Op 15 november was er de lang uitgestelde ontmoeting tussen de dictator-in-chief en de oorlogsvoerder-in chief. De laatste keer dat Xi Jinping en Joe Biden elkaar ontmoetten was een jaar geleden in Indonesië, toen ze beloofden om een ‘bodem’ onder hun verslechterende relatie te leggen. Toen blies een Chinese spionageballon een gat in die vloer. De VS maakte bezwaar en brak een reeks geplande diplomatieke uitwisselingen af.
De gesprekken tussen de twee presidenten in San Francisco, in de marge van een driedaagse APEC-top, leverden weinig substantieels op, maar onthulden wel veel over de werkelijke staat van de betrekkingen tussen de twee supermachten van de wereld. Binnen enkele minuten na het afscheid van Xi vertelde Biden op een persconferentie dat de Chinese president “nog steeds een dictator” is, maar hij beweerde dat er “vooruitgang” was geboekt in de gesprekken. Voor beide partijen was “stabilisatie” het ordewoord. De boodschap die ze aan de wereld willen verkopen is dat de betrekkingen tussen de twee landen, die samen goed zijn voor 40% van de wereldeconomie, een dieptepunt hebben bereikt, maar dat ze niet slechter zullen worden. Voorlopig.
De Chinese regering ontplofte dan ook niet over Biden’s gebruik van het D-woord, zoals eerder dit jaar toen hij Xi een dictator noemde. Het werd gewoon uit de meeste Chinese nieuwsberichten verwijderd. Een commentator op sociale media grapte dat als Biden Xi een keizer had genoemd, “Xi dat geweldig zou hebben gevonden.”
Het waren de Chinezen die duidelijk het meest opgetogen waren over de ontmoeting tussen Biden en Xi. Het was ook Beijing dat de grootste concessies deed om de ontmoeting door te laten gaan. Er was een reeks voorbesprekingen nodig met Chinese functionarissen die naar de VS reisden om enkele plooien glad te strijken. Een definitieve beslissing over Xi’s aanwezigheid werd pas drie weken van tevoren genomen.
Komt hij of komt hij niet?
Een potentieel obstakel was het verbod voor de leider van Hongkong, John Lee (benoemd door Xi) om de APEC-top bij te wonen. Hongkong is een afzonderlijk lid van het 21 economieën tellende APEC-blok. Op grond van Amerikaanse sancties voor zijn steun aan de invoering van de nationale veiligheidswet in 2020 mag Lee niet op Amerikaans grondgebied komen. De VS weigerden terug te krabbelen in deze kwestie. Lange tijd leek het mogelijk dat Xi dit zou gebruiken als voorwendsel om weg te blijven, zoals in september, toen Xi in plaats daarvan zijn premier Li Qiang naar de G20-top in India stuurde, een zet die werd geïnterpreteerd als een feitelijke boycot. Maar in de twee maanden na die top, is de politieke realiteit veranderd en weegt de behoefte van Xi om een meewerkende houding aan te nemen zwaarder dan de behoefte om het nationalisme verder aan te wakkeren.
De essentie was dat er niets mocht gebeuren waardoor Xi gezichtsverlies zou lijden in Amerika. De absurde mate van micromanagement bij het bezoek laat zien dat de positie van Xi onstabiel is en onder druk staat, zeker nu de Chinese economie keldert. Eén cijfer uit de Financial Times (19 november), die de ommekeer in de opkomst van het Chinese kapitalisme laat zien (zijn ‘Japan-moment’, zoals we hebben uitgelegd), is essentieel om te begrijpen wat er nu in China gebeurt: het aandeel van het land in het wereldwijde BBP is de afgelopen twee jaar gedaald van 18,4% naar 17%. Zo’n daling is geleden van het Mao-tijdperk.
De gesprekken in San Francisco waren “historisch” beweerde de People’s Daily, die zelfs beweerde dat dit “een nieuw beginpunt” was voor de betrekkingen tussen de VS en China. Dat deze bewering mijlenver van de realiteit afstaat is duidelijk. De top zal niet leiden tot een “reset” in de betrekkingen tussen de VS en China, laat staan tot een dooi in de imperialistische Koude Oorlog. De door de VS geleide chipoorlog, de anti-Chinese handelssancties waar Europa nu ook aan meedoet, de door de VS geleide militaire allianties om China’s militaire groei af te remmen en ook Xi’s tegenmaatregelen die China nauwer verbinden met Rusland, Iran en andere anti-VS regimes, zijn nog steeds veruit de dominante trend in de wereldontwikkelingen. Het bloedbad tegen de Palestijnen in Gaza maakt de impasse van de Koude Oorlog mogelijk nog onstabieler.
Buitensporige hype
De buitensporige hype in de Chinese media-aandacht laat zien welke kant de ontmoeting in Californië het liefst wilde. Dagenlang voor Xi’s reis werd er een virtueel spreekverbod opgelegd aan anti-VS retoriek in de staatsmedia. Xi’s uitspraak dat “de planeet Aarde groot genoeg is voor zowel China als de VS” werd een hashtag op sociale media. Terwijl de CCP probeerde om een vriendelijkere Xi naar voren te brengen voor overzeese consumptie, waarbij de rode loper werd uitgerold voor buitenlandse kapitalisten, was de propaganda propaganda er vooral op gericht om de steun voor Xi op het thuisfront te versterken.
Xi kreeg niet minder dan drie staande ovaties toen hij een diner voor Amerikaanse CEO’s in San Francisco toesprak. Deze bijeenkomst, bijgewoond door de gebruikelijke miljardair ‘Xicophants’ zoals Elon Musk en Tim Cook, toonde opnieuw aan dat Amerikaanse kapitalisten dol zijn op dictators en dat de Communistische Partij van China (CCP) dol is op kapitalisten. Xi Jinping trok er niet op uit om ‘het volk’ te ontmoeten. Hij hield het bij de kapitalisten. De goede sfeer die met het diner in de markt werd gezet, volstaat echter niet om de eens zo cruciale relatie tussen het Amerikaanse en het Chinese kapitalisme te herstellen. Die relatie dreef drie decennia van kapitalistische globalisering aan totdat daar in het afgelopen decennium een einde aan kwam.
Economische ontkoppeling onder invloed van de imperialistische Koude Oorlog is nu een onmiskenbare en versnellende trend. Dit jaar komt nauwelijks de helft van de industrieproducten die uit goedkope Aziatische landen in de VS worden geïmporteerd uit China, terwijl dat vier jaar geleden nog twee derde was. Dat blijkt uit de jaarlijkse Reshoring Index van Kearney. “In de financiële sector is de scheiding nog duidelijker,” aldus hetzelfde rapport. De waarde van directe buitenlandse investeringen in China in Amerikaanse dollars daalde vorig jaar tot 8 miljard dollar, terug naar het niveau van 2004. In omgekeerde richting is de daling vergelijkbaar. Qatar en Noorwegen investeren nu meer in de VS dan in China.
Machtsstrijd wordt intenser
Met zijn regime dat vastzit in een economische stagnatie en een heroplevende machtsstrijd in de CCP-staat en zijn militaire arm, het Volksleger, had Xi een diplomatiek “succes” nodig om zijn “vaardigheden” op het buitenlandse toneel te laten zien en als een signaal – hoe zwak ook – dat economische conflicten met de VS kunnen worden beheerd en beheerst. Chinese media rolden banaliteiten uit, zoals Biden die herhaalde dat de VS “de onafhankelijkheid van Taiwan niet steunt,” alsof dit een doorbraak was van de gesprekken.
De Derde Plenumvergadering van de CCP, die volgens de traditie een van de belangrijkste is om nieuw economisch beleid aan te kondigen en die voor het einde van het jaar gehouden zou moeten worden, werd uitgesteld tot na de Biden-Xi-top. Het is duidelijk de bedoeling om met zijn bezoek aan de VS een momentum te creëren dat Xi kan meenemen naar het plenum. Dergelijke officiële manoeuvres geven gewicht aan speculaties dat de interne machtsstrijd van de CCP in 2023 veel scherper is geworden, ondanks het succes van Xi op het 20e CCP-congres van vorig jaar.
Het lijkt erop dat zuiveringen niet genoeg zijn. Xi heeft de afgelopen jaren honderden zeer hooggeplaatste personen (‘tijgers’) en miljoenen lage ambtenaren uit de CCP-staat gezuiverd om zijn persoonlijke machtsbasis te consolideren. Maar de sociale en economische crisis creëert nieuwe machtsstrijd, politieke verdeeldheid en intriges. Deze druk binnen het regime en de kapitalistische klasse weerspiegelt ongerustheid en diep pessimisme over de Chinese economie en de angst voor sociale explosies.
Vermiste ministers
De intensiteit van de laatste uitbarsting van de interne machtsstrijd in de CCP blijkt uit het ontslag en de verdwijning van twee van de vijf Chinese staatsraadsleden binnen een paar maanden. Beiden waren beschermelingen die door Xi zelf waren uitgekozen. Het gaat om Qin Gang, de voormalige minister van Buitenlandse Zaken, die sinds juni niet meer is gezien, en de voormalige minister van Defensie Li Shangfu, die in augustus eveneens verdween. Naar beide mannen loopt een onderzoek, in het geval van Qin voor vermeende “schendingen van de nationale veiligheid” en in het geval van Li waarschijnlijk voor corruptie (nog niet officieel bevestigd). Dergelijke aanklachten zijn gebruikelijk bij zuiveringen door de CCP, maar verbergen meestal politieke redenen zoals samenzwering, het in twijfel trekken of het in gevaar brengen van het gezag van het hoogste leiderschap.
In het geval van Qin, als we de “moraalpolitie” van de CCP en beschuldigingen van een buitenechtelijke affaire toen hij ambassadeur in de VS was buiten beschouwing laten, lijkt de meest waarschijnlijke verklaring voor zijn ondergang zijn slechte aanpak van de diplomatieke uitwisselingen met de VS in de nasleep van de ballonaffaire. Na een aantal horten en stoten ging de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken in juni naar Beijing op een missie om de betrekkingen te “stabiliseren” en de basis te leggen voor een nieuwe Biden-Xi-top.
Maar de Amerikanen waren woedend toen Blinken Xi Jinping ontmoette in Beijing en ver van hem vandaan zat, aan een ongebruikelijke hoefijzervormige tafel, alsof de opstelling van de stoelen was geïnspireerd op een beroemde scène in de film The Great Dictator van Charlie Chaplin. Het was Qin, de minister van Buitenlandse Zaken, die de tafelschikking had georganiseerd en de Amerikanen waren duidelijk geen fan.
Enkele dagen later noemde Biden Xi een “dictator” tijdens een campagne. In dezelfde toespraak zei hij: “De reden waarom Xi Jinping zo van streek was toen ik die ballon neerschoot met twee kisten vol spionageapparatuur erin, was dat hij niet wist dat die er was.” Deze uitspraak – waarschijnlijk waar – zal de Chinese president meer gestoken hebben dan het feit dat hij als dictator werd afgeschilderd. Of Biden’s toespraak nu wel of niet een opzettelijke berisping was voor het gebrek aan hoffelijkheid jegens Blinken, dit is hoe het werd gezien in China. Vier dagen later voegde Qin Gang zich bij de rangen van de Chinese vermiste topfiguren.
Dit is waarschijnlijk omdat een laag van CCP-functionarissen vreesde dat Qin’s aanpak te agressief was, waardoor een nog grotere reactie van de VS dreigde. We zien dat in zo’n omgeving met hoge druk een relatief kleine diplomatieke fout kan leiden tot de verwijdering van een functionaris uit het publieke leven, wat zelfs de ‘keizer’ Xi niet kan gladstrijken. Dit onderstreept hoe onstabiel de situatie aan de top van de CCP-staat is geworden.
De rivaliserende fractie tegen Xi, geleid door wijlen Li Keqiang, werd in principe gebroken na het 20e Congres afgelopen oktober. Het oude patroon van machtsstrijd onder leiding van verschillende fracties is voorbij. De oppositie tegen Xi is verspreid over verschillende delen van de staat. Maar paradoxaal genoeg maakt dit de huidige machtsstrijd, die niet langer fractioneel georganiseerd is, minder voorspelbaar en moeilijker weg te houden van de ogen van het publiek. Een ander voorbeeld is de publicatie in de media van de aanzienlijke rijkdom van de nieuwe premier Li Qiang. Onder de totale controle over de media is het zeer waarschijnlijk dat ook dit een uiting is van een machtsstrijd binnen de staat.
Druk op Biden
Nu het jaar ten einde loopt, staat ook de VS onder druk om een ontmoeting met Xi te arrangeren, om de angst te temperen bij enkele belangrijke Amerikaanse bondgenoten en ook op Wall Street, over de vraag of het conflict tussen de VS en China uit de hand loopt en uitmondt in een mogelijke militaire confrontatie. Hoewel de Amerikaanse economie, ondanks duidelijke zwakheden, misschien niet in een wanhopige Japan-achtige sleur zit zoals het Chinese kapitalisme, staat Biden voor steeds grotere uitdagingen, variërend van de oorlog van Israël tegen Gaza en de patstelling in Oekraïne, tot een oplevende Donald Trump (die in opiniepeilingen met 2 tot 4 procentpunten voorligt op Biden).
Net als tijdens hun ontmoeting in Indonesië hebben de VS het over het opstellen van “vangrails” om de confrontatie te beperken, “zodat het niet uitdraait op een conflict of een onopzettelijk conflict,” zoals Biden tegen Xi zei in San Francisco. In werkelijkheid escaleert de strijd tussen de twee imperialistische giganten en zijn dergelijke frasen slechts kalmeringsmiddelen om toeschouwers te laten geloven dat deze regeringen – in tegenstelling tot wat alles wijst – “verantwoordelijk” handelen en de situaite volledig “onder controle” hebben.
De twee presidenten zijn het eens geworden over enkele bescheiden maar nogal vage afspraken om het “vooruitgang”-verhaal te ondersteunen. De militaire contacten worden hervat, nadat ze door China waren stopgezet uit protest tegen het bezoek van Nancy Pelosi aan Taiwan in 2022. Zelfs hier stond Beijing erop om “op basis van gelijkheid en respect” in de overeenkomst op te nemen, wat aangeeft dat zelfs dit op wankele grond is. Er werd ook afgesproken om een “werkgroep” op te richten om de stroom van illegale fentanylpillen vanuit China naar de VS te bestrijden en een andere om de risico’s omtrent AI te bespreken.
Als we voorbij de misleidende beeldvorming over de top tussen Biden en Xi kijken, stellen we vast dat de wereld vandaag gevaarlijker is dan een jaar geleden. Er zijn geen tekenen van de-escalatie in de Koude Oorlog tussen de door de VS en China geleide blokken. De wapenwedloop in Azië versnelt en er komt een stroom van protectionistisch beleid uit Washington, Beijing en Brussel. In oktober verscherpte Biden de Amerikaanse technische sancties tegen China. Beide partijen presenteren een façade van “praten” terwijl ze hun Koude Oorlogsstrategieën versterken.
‘Te weinig concrete maatregelen om de confrontatie te verminderen’, was het oordeel van de veteraan China-verslaggever Katsuji Nakazawa (Nikkei Asia, 17 november). “Het was nauwelijks genoeg voor Xi om zijn gezicht te redden,” voegde hij eraan toe. “De vraag is nu hoe lang de detente tussen de VS en China zal duren. Een halve maand? Een maand? Misschien drie?”
