De Corona crisis en zijn economische gevolgen zijn de grootste schok voor het kapitalisme sinds de Tweede Wereldoorlog. Over zulke grote historische gebeurtenissen ontstaat helderheid eigenlijk altijd pas achteraf. Maar ook zonder de ambitie om de crisis in zijn geheel te overzien, valt er veel te zeggen en vooral: te doen!
Artikel door Pieter Brans, Amsterdam
Nu de cijfers er iets beter uit zien, lijkt het nationale humeur op Koningsdag iets op te klaren. Maar de kater van Corona en de Corona zelf is nog lang niet voorbij. Om deze nare Corona kat maar meteen beet te pakken: gelukkig daalt het aantal mensen op de IC. Maar de sterftegolf in verpleeghuizen en onder ouderen thuis is nog niet voorbij. Het gedeeltelijk wegvallen van de thuiszorg is nog niet voorbij. Helaas dreigt hierna een volgende golf van sterfte en ernstige ziekte door het uitstellen van andere zorg.
Voorop: helaas zijn alle kansen gemist om na SARS in 2003 een geneesmiddel of vaccin te ontwikkelen. Uit bezuinigingsdrang bij overheden en gebrek aan winstmogelijkheden bij farmaceutische bedrijven. Het voorop stellen van concurrentie bij bedrijven en wetenschappelijke instellingen plus de nationale tegenstellingen blijven een enorme handicap bij het ontwikkelen van een vaccin en/of een geneesmiddel, de enige echte uitweg uit deze crisis.
Nu wijzen allerlei media met grote vingers richting China over dierenmarkten, maar in Nederland zijn ook grote concentraties van runderen, varkens, kippen, geiten en nertsen bijvoorbeeld. Ook die hebben problemen veroorzaakt die de overheid lang ontkende of bagatelliseerde…herinnert u zich die Q-koorts nog? Mond- en klauwzeer?
Een tweede vaststelling: De arbeidersklasse is beter voorbereid op deze crisis dan die van 2008, die als een donderslag bij heldere hemel kwam. Nu beseft de meerderheid van de gewone mensen dat er een nieuwe economische recessie zat aan te komen. Nuchter bezien blijft de arbeidersklasse door haar enorme aantal en door haar centrale rol in de productie de machtigste hand in de samenleving. De Corona crisis heeft het ondernemerssausje over de samenleving bovendien weggerukt en opnieuw duidelijk gemaakt dat er zonder de handen van de arbeiders (m/v) niets beweegt in de samenleving. In die zin is het klassenbewustzijn zeker gestegen.
We mogen ook niet vergeten dat er vorig jaar over de hele wereld een golf was van massa-bewegingen, soms met revolutionaire elementen. En dat bredere lagen antikapitalistische conclusies beginnen te trekken, juist in en door die bewegingen. Bovendien zagen we dat in sommige landen, zoals de VS met de beweging rond Bernie Sanders, socialistische ideeën aan populariteit winnen. Ook zien we nu al dat in sommige landen, zoals Italië en de VS, er grote stakingsbewegingen zijn, ondanks de situatie van lockdown.
Maar deze enorme objectieve macht kan niet wegnemen dat het ontbreekt aan een juiste leiding van de arbeidersbeweging. Er waren de nederlagen tegenover het neoliberalisme in de jaren ’80, de val van de Sovjet-Unie verminderde de angst van de kapitalisten voor een concurrent, de massale arbeiderspartijen in Europa bezweken begin jaren negentig omdat ze geen antwoord hadden op de ineenstorting van de stalinistische staten, en dus zich volledig overgaven aan het marktdenken. Ook de leiding van de vakbeweging maakte een scherpe draai naar rechts. Het kapitalisme genoot van de groeiende beschikbaarheid van hoog opgeleide en laagbetaalde arbeid in Midden- en Oost-Europa, China en India. De welvaartsstaat werd zoveel mogelijk afgebroken. Gouden tijden voor het kapitalisme, slechte decennia voor de arbeiders.
Het resultaat van deze langere ijzeren jaren voor de werknemers was helaas een verzwakking van de arbeidersbeweging. Wil de samenleving verder komen dan de onvoorstelbare blunders en rampen van het kapitalisme dan zal de arbeidersbeweging weer moeten worden opgebouwd en vooral – een leiding moeten krijgen die bereid is te breken met het kapitalisme.
Een derde vaststelling voordat we verder gaan. Het kapitalisme doet alsof de Corona crisis en zijn economische gevolgen de mensheid aandoet als een onverwachte komeetinslag. In werkelijkheid kent het kapitalisme een lange serie van gezondheidscrises: SARS, MERS, de Mexicaanse griep. Op economisch gebied was er de beurscrisis van 1987, de Azië crisis van 1997, de roebel crisis van 1998, de Dotcom crisis van 2001, de financiële crisis van 2008-09 en de Euro crisis van 2012.
De ecologische crisis van het kapitalisme is ook niet nieuw: Marx en Engels hadden het al over de locale milieu crises in de 19e eeuw (industriesteden, mijngebieden), begin jaren ’80 was er de crisis rond de zure regen (zwaveluitstoot), de Nederlandse grond is al jaren volgestort met kunstmest omdat Nederland al sinds tientallen jaren één van de grootste voedselexporteurs in de wereld is en de Noordzee is al lang geleden leeggevist. Het droogteprobleem en de (kunst)mestproblemen zijn niet van gisteren.
Het is duidelijk. Van een plotseling en onverwacht toeslaan van het noodlot is geen sprake. In het samenvallen zit een element van toeval, maar deze drievoudige crisis had de sufste dinosaurus nog zien aankomen. De economische crisis had een blinde kip nog kunnen voorspellen. Dat er geen dooie insecten meer op de voorruiten van onze auto’s zitten kan ook geen hond meer ontkennen trouwens.
Iedereen kon dit zien gebeuren. Alleen het kapitalisme was ziende blind. Vanwege het streven naar winst deed het de ogen stijf dicht. Niks intelligente aanpak, dat is nu wel helder.
Wat brengt deze drievoudige crisis nu aan het licht?
1) het totale gebrek aan internationale coördinatie. Alles wordt teruggeworpen op de nationale staten, eenheden die baanbrekend waren in de 19e eeuw, maar nu totaal onvoldoende zijn. De crisis van 1987 werd georganiseerd aangepakt. Onder leiding van Obama was er enige coördinatie in 2008; nu hebben we alleen het gekissebis tussen Trump en de Chinezen. En minder belangrijk: het gekissebis in Europa.
2) de enorme tegenstellingen tussen de klassen in de maatschappij. De tegenstelling tussen de arbeidersklasse, die onder Corona gewoon aan het werk moet en de klasse van kapitalisten die per laptop hun instructies geven, in hun tuin met zwembad afwachten tot het over gaat. En tussen de grote kapitalisten, die met grote staatssubsidies wegzeilen, ook al hebben ze net voor miljarden hun eigen aandelen ingekocht, of bonussen bij het leven weggezet en arbeiders bij bosjes ontslagen.
3) het schokkende onvermogen om wetenschap en techniek in te zetten om de crisis te bestrijden. Intense concurrentie en de nationale tegenstellingen zijn hier de standaard. Internationale samenwerking staat niet op de eerste plaats.
Ook binnen nationale staten worden de tegenstellingen scherper. Het voortbestaan van nationale regeringen hangt af van hun vermogen om de crisis te bestrijden en een heropleving van het virus te voorkomen. Je moet je het lot maar eens indenken van een overheid die de economie vrijgeeft en daarna met een golf van extra doden te maken krijgt.
Grote ondernemingen leunen achterover. Zij hebben de grootste reserves en krijgen massaal steun van overheden, zoals de KLM en Booking.com in Nederland. Even voor de helderheid: dit zijn de ondernemingen die de afgelopen tientallen jaren geen belasting betaalden. Zij worden nu gered met het geld van de inkomensbelastingbetaler en de BTW-betaler, die beiden nog in katzwijm liggen van het redden van de hele financiële sector op hun kosten.
En dan zijn er de kleine ondernemers. Voor hen is de staatssteun vaak te weinig. Voor hen zijn de Corona maatregelen het meest hinderlijk. Hun reserves zijn vaak minimaal, zij staan altijd maar een paar maanden af van een faillissement. En de mini ondernemers, die eigenlijk geen ondernemers zijn, maar arbeiders op stukloon. Die staan één streep van de bijstand (Euro 1052 per maand) vandaan.
Op dit moment heerst er een gevoel dat je ook tijdens de Tweede Wereldoorlog tegenkwam: als al deze ellende voorbij is, gaan we er samen weer tegenaan, weg met al die tegenstellingen, we maken snel een eind aan de milieu ellende en gaan op een verre vakantie om weer wat bij te komen. Tijd om een blik vooruit te werpen op de werkelijkheid van het kapitalisme na Corona.
Wat zijn de kenmerken van het kapitalisme na Corona?
In de eerste plaats een golf van faillissementen. Iedereen hoopt die eerste fase door te komen, maar door langdurige beperkingen, minder bestedingen zullen veel bedrijfjes het niet halen. Winkels, cafés, restaurants, hotels, reisbureaus, commerciële luchtvaartbedrijven, cruisemaatschappijen en veel andere kleinere zaken, het is de vraag wat er van overblijft. De man van Ondernemend Nederland sprak van zeker 150.000, misschien 350.000 faillissementen.
Tweede kenmerk: een golf van werkloosheid. In de VS loopt die al naar de dertig miljoen. in Nederland is de aanvraag van bijstand verdrievoudigd. Je hoeft geen economie te hebben gestudeerd om te bedenken dat de massale werkloosheid een drukkende invloed zal hebben op de lonen en arbeidsvoorwaarden.
Kenmerk nr. 3: na een tijd waarin het even niet op kan voor de gezondheidszorg en het onderwijs, komt er een tijd van beperkingen. Ook voor alle Corona uitgaven kwamen er al plannen uit voor die “veel te dure” gezondheidszorg: een eigen risico van 1000 Euro, bijbetalen bij behandeling in het ziekenhuis (zoals in de VS). De sectoren gezondheidszorg en onderwijs waren al meer dan een jaar in actie voor loonsverbeteringen, betere uren en dergelijke. Met al het geld dat de overheid heeft uitgegeven aan de economie, zal dat veel strijd vergen.
Dit betekent dat er na de eerste opluchting een golf van teleurstelling door de samenleving zal gaan. Een optelsom van faillissementen bij kleine ondernemers en ZZP’ers, massale werkloosheid, grote groepen mensen die vanuit de kapot bezuinigde sociale zekerheid alleen uitzicht hebben op slecht betalende banen als pakjes- of maaltijdbezorger. Voor de mensen in de gezondheidszorg en het onderwijs die nu de spits mogen afbijten bij het herstel: na het applaus komt er veel werk voor weinig loon.
Wat zijn onze voorstellen om uit dit lange dal te raken?
In de eerste plaats het nieuw leven inblazen in de vakbeweging. Organisatie van werknemers om te zorgen dat het werk niet hervat wordt op basis van lagere lonen en nog minder zekerheid. Gekozen werknemerscomités die toezien op veiligheid en gezondheid. Zij moeten bepalen wanneer het werk wordt hervat en op welke manier het veilig gedaan kan worden.
Een brede arbeiderspartij is nodig om op te komen voor de belangen van de werknemers in deze crisis economie. Het is waarschijnlijk dat na een eerste periode van terugval, werkloosheid en deflatie grote ondernemingen die winnaars met de langste adem zullen blijken en hogere prijzen kunnen gaan bedingen, inflatie dus. En er is geen enkele garantie dat er voor Corona een medicijn of vaccin komt (dat is voor HIV ook nooit gebeurd). Sterker nog, een nieuwe pandemie valt met de huidige manier niet uit te sluiten, zoals we nu weten…
Alleen een socialistische samenleving met democratisch gekozen arbeidersraden op alle niveaus kan de fatale economische machine die het kapitalisme is gebleken, onder controle krijgen. Wij moeten voorkomen dat wij doden en werklozen tellen en zij de winsten.
Daarvoor is het volgende programma nodig:
1) Een publiek plan en massale investeringen voor de gezondheidszorg en bejaardenzorg;
2) Een publiek gefinancierd medisch onderzoeksprogramma zonder winstoogmerk, nationalisatie van de farmaceutische industrie;
3) Bescherm werkenden thuis en op het werk;
4) Versterk de sociale zekerheid. Die moet meer zijn dan een bedrag onder het bestaansminimum;
5) Investeer in basisdiensten voor het welzijn van iedereen. Zorg dat er in armere wijken een structuur komt om mensen vooruit te helpen;
6) Vecht voor de emancipatie van vrouwen. Geen isolement en achterstelling. Stop het geweld;
7) Pak de ecologische crisis aan. Nationaliseer de energie- en de grote agribusiness bedrijven;
8) Belast de winsten, de hogere inkomens en de vermogens;
9) Voor de wederopbouw van de arbeidersbeweging op basis van de vakbeweging en gekozen comité’s;
10) Werk of vol loon. Voor een minimumloon van 14 Euro;
11) Voor een socialistische samenleving met een economie en een gezondheidszorg op basis van gemeenschappelijk eigendom van de banken en grote bedrijven, en een democratisch vastgesteld plan.
LAAT DE STRIJD DAARVOOR OP 1 MEI BEGINNEN!
