China is opnieuw het epicentrum van de wereldwijde pandemie. Ondanks een totale informatiestop is het duidelijk dat het land een explosieve verspreiding van het virus meemaakt nadat het plotseling een einde maakte aan drie jaar van zero-covidbeleid met strenge controles. Dit beleid werd vervangen door een chaotische ‘laisser-faire’ houding van minimale staatsinterventie en elk voor zich. Dit is ongetwijfeld een van de meest schokkende en vreselijke episodes in de geschiedenis van de pandemie, die nochtans al heel wat schokkende en vreselijke momenten kende. Dictator Xi Jinping, de architect van de huidige crisis, benadert het Jaar van het Konijn dan ook als een veel zwakkere heerser dan een jaar geleden. Intern en op het wereldtoneel is Xi gekortwiekt.
Edito van 社会主义者 (Socialist), het magazine van ISA in China, Hongkong en Taiwan
De dictatuur van de zogenaamde ‘Communistische Partij’ (CCP) heeft de controle over haar beleid inzake pandemiebeheer verloren. Dit gebeurde onder druk van een verslechterende economische crisis op lange termijn en vervolgens – en dat is cruciaal – de grootste antiregeringsprotesten in China in drie decennia. Door de protesten, die eind november uitbraken in 39 steden en op 160 universiteitscampussen (voor zover we op dit moment weten), raakte het CCP-regime in paniek en werd de zero-covidstrategie op chaotische wijze losgelaten. Die strategie werd eerder door Xi voorgesteld als de beste ter wereld. Hoezeer het regime ook probeert deze ommezwaai voor te stellen als een gecontroleerde en voorbereide ‘optimalisatie’, niemand neemt die stelling ernstig omdat de onrust daarvoor te zichtbaar is.
De sociale, economische en gezondheidskosten van dit fiasco worden gedragen door de Chinese massa’s, vooral de armen (meer dan 600 miljoen mensen) en de ouderen (200 miljoen van 65 jaar en ouder) nu Covid het dichtstbevolkte land ter wereld teistert. De politieke kosten zullen op een gegeven moment door Xi Jinping zelf worden betaald. De crisis in zijn regime, waarover we al eerder schreven, is nu enorm vergroot door het uitbreken van de protesten en het chaotische karakter van deze ommezwaai. Splitsingen aan de top en nieuwe scherpe uitbarstingen van machtsstrijd binnen het regime zijn waarschijnlijk.
Terwijl de protestgolf van november binnen een paar dagen afnam, niet in het minst door een voorspelbare golf van repressie, zijn nieuwe en grotere protestgolven in de toekomst onvermijdelijk. De arbeidersklasse – de door de CCP meest gevreesde macht – zal in nieuwe strijd worden geworpen, zoals we al zagen met de protesten in Chongqing van duizenden werknemers uit de medische sector die begin januari hun job verloren (nog meer slachtoffers van de plotse ommezwaai in het Covid-beleid). Zoals we ten tijde van de protesten in november al stelden: ze hebben China veranderd. Het is alsof er een dam is gebarsten, ook een psychologische in het hoofd van 1,4 miljard mensen. Chinese jongeren, vrouwen en arbeiders denken nu meer politiek, in het besef dat het land in een staat van massale ontevredenheid verkeert, met een dictatuur die aangevochten kan worden. Vanuit dit besef is er geen weg meer terug. Het maakt niet uit hoezeer de waarheid wordt ontkend door de media en de propagandamachine van de staat.
“Zet het leven op de eerste plaats”
De bocht van de CCP rond het zero-covidbeleid, of liever gezegd de implosie van dat beleid, stortte het land in een grote gezondheidscrisis en bracht nog meer economische problemen. Dit weerlegt de grootspraak van Xi die beweert dat zijn pandemiebeleid “het volk en het leven op de eerste plaats zet.” Die bewering herhaalde hij in zijn nieuwjaarstoespraak op televisie. Dit is ongezien in de geschiedenis van de pandemie. Wereldwijd bedroeg het totale aantal besmettingen na meer dan drie jaar pandemie 670 miljoen (cijfers van 13 januari). Het aantal gevallen in China ligt mogelijk hoger. Onder de censuur van de dictatuur zijn er geen betrouwbare gegevens. Maar alleen al in de provincie Henan is het aantal besmettingen opgelopen tot 88,5 miljoen volgens de provinciale gezondheidsambtenaar Kan Quancheng. Dat zei die tijdens een persconferentie op 10 januari. Dit gaat regelrecht in tegen de officiële bewering van de Chinese regering die spreekt over amper 120.000 besmettingen in het hele land.
Het lijkt erop dat dagelijks duizenden mensen sterven, ondanks het milde karakter van de Omikron-varianten. Airfinity, een Brits bedrijf voor gezondheidsgegevens, dat modellen gebruikt op basis van gegevens van Chinese provincies vóór de recente veranderingen in de manier waarop gevallen worden gemeld, schat dat in december 100.000 Chinezen aan Covid-19 zijn overleden. Het model voorspelt dat het cumulatieve dodental eind januari 584.000 zal bedragen.
Het is moeilijk om het niet eens te zijn met Yanzhong Huang van de Council on Foreign Relations, een Amerikaanse denktank, als die stelt dat de ineenstorting van het zero-covidbeleid heeft geleid tot “maximale verspreiding van het virus,” waarbij het regime nu hoopt om zo snel mogelijk groepsimmuniteit te bereiken. De meeste mensen zijn stomverbaasd over de manier waarop de CCP de boel weer opengooit, zonder zelfs maar een minimum aan voorbereiding door een hernieuwde vaccinatiecampagne of meer middelen voor ziekenhuizen. ‘Waarom drie jaar wachten om dit dan te doen?’ is een vraag die veel mensen zich stellen.
In de South China Morning Post zei George Magnus, een onderzoeker van het China Centre van de Universiteit van Oxford, dat de CCP “haar drie jaar durende covidbeleid zomaar overboord gooide, met kosten en littekens die nog lang zullen blijven hangen.” De bijna ondoorgrondelijke puinhoop van Xi is geworteld in de beperkingen van de autoritaire CCP-staat en de krachtige interne tegenstellingen. Veel waarnemers zien de Chinese kapitalistische dictatuur als een efficiënte technocratie met een brutale staatsmachine. In werkelijkheid oefent de CCP echter niet zoveel controle uit als het doet voorkomen.
Het beleid van de CCP neigt naar extremen in de ene en dan weer in de andere richting volgens een zigzagpatroon. Lokale en regionale overheden, die een uiterst belangrijke rol spelen in het politieke systeem en de economie van China, werken door te raden wat het centrum wil en durven niet openlijk vragen te stellen of problemen toe te geven. Dit leidt tot een bestuursmodel dat niet gemakkelijk kan multitasken. Op momenten van ernstige crisis en stress doen deze tegenstrijdigheden het systeem vastlopen, met verlamming als eindresultaat.
Per ongeluk afgelopen
Zhuoran Li in The Diplomat stelt dat Xi’s regime onbedoeld een einde maakte aan het zero-covidbeleid – ‘het was een ongelukje’. Nadat hij zijn doelstellingen op het 20e congres van de CCP had veiliggesteld en verklaarde dat het “dynamische zero-covidbeleid zonder aarzelen werd verdergezet,” aldus het verslag van het 20e congres, lijkt het erop dat Xi’s beperkt aangepaste regeringsploeg een geleidelijke afbouw van het beleid plande, met een volledige heropening van de Chinese economie ergens in het tweede kwartaal van dit jaar. Deze waarschijnlijke tijdlijn was gebaseerd op de hoop van het regime dat een of meer in China gemaakte mRNA-vaccins beschikbaar zou worden. Naar verluidt ontwikkelen ten minste zes Chinese bedrijven mRNA-vaccins, maar tot dusver is er nog geen enkele goedgekeurd.
Dit plan weerspiegelde de enorme druk op het regime van Xi door de economie, die ondanks de opgeblazen officiële bbp-gegevens dicht bij een recessie of geen groei staat. Dit heeft op zijn beurt gevolgen voor de geopolitieke strijd tussen de VS en China, een existentiële strijd voor de CCP, nu China economisch niet langer de VS kan inhalen. Westerse ontkoppeling van China, hoewel nog in een vroeg stadium, is een serieus probleem. Ondanks de grootspraak van Xi wordt nu erkend dat de ontwikkeling van de binnenlandse economie (de zogenaamde dubbele circulatie) veel moeilijker is dan gedacht.
Een teken van de nieuwe politieke koers kwam er op 11 november, toen Beijing een “20-puntenprogramma” over covidcontrole publiceerde, dat tot doel had de buitensporige lockdownmaatregelen af te bouwen. Dit was echter in tegenspraak met de boodschap van het 20e partijcongres waar de covidmaatregelen werden voorgesteld als semi-permanent. Dit bracht de lokale besturen in verwarring. In november nam het aantal nieuwe lockdowns drastisch toe, samen met de toename van het aantal Omikron-besmettingen. De kloof tussen de bedoelingen van Beijing en de interpretatie ervan door de regio’s werd steeds groter. Sommige lokale besturen kondigden het einde van de lockdowns aan, maar zetten deze in de praktijk voort.
Toen eind november massale protesten uitbraken, ontstond er paniek in het hele CCP-apparaat. De situatie werd urgent. De protesten waren slechts een waarschuwing voor de veel grotere sociale explosie die zich onder de oppervlakte ontwikkelde. Uit angst voor meer protesten voerde Beijing de druk op lokale overheden op om de “20 punten” uit te voeren. Maar het resultaat was chaotisch, een ineenstorting, in plaats van het stapsgewijze proces dat Xi’s regeringsgroep voor ogen had. Zelfs op 7 december, toen de centrale regering haar aanvullende “10 punten” bekendmaakte, benadrukte haar woordvoerder dat het nieuwe beleid niet betekende dat China zich “volledig zou openstellen,” maar dat het eerder stapsgewijs zou veranderen door “kleine stappen te nemen.”
Zhuoran Li merkt op: “De overhaaste openstelling kwam niet uit Beijing. Zij was het gevolg van lokale regeringen die signalen van de centrale regering interpreteerden en op Beijing vooruitliepen wat betreft de uitvoering van het beleid. Toen Beijing geconfronteerd werd met de plotselinge openstelling op lokaal niveau, besefte het dat ‘de geest uit de fles was’. Het enige wat het kon doen, was de realiteit accepteren.” (The Diplomat, 7 januari 2023).
De belangrijkste oorzaak was massale druk en de angst van het regime voor meer protesten. De dynamiek die dit opleverde was het openen van de scheuren binnen de CCP-staat, tussen de regio’s en het centrum. Deze gang van zaken zit vol lessen voor hoe andere politieke en economische crises zich in de volgende periode kunnen ontvouwen. Dit is ook een van de redenen, een heel belangrijke, waarom de dictatuur van de CCP vooral onder Xi zo afkerig is van elke versoepeling van haar repressieve bevoegdheden of autoritaire controles. Niet alleen vreest zij de massa’s, dat een toegegeven hand een arm wordt, maar zij vreest ook de controle over haar eigen reusachtige staatsapparaat te verliezen.
In een op 22 december gepubliceerde studie van onderzoekers van de Universiteit van Macau en de Harvard Medical School werd gewaarschuwd voor 1,5 miljoen doden in de komende zes maanden. Volgens deze studie zouden de sterfgevallen kunnen worden teruggebracht tot 190.000 “in een model waarin 90% van de bevolking drie doses mRNA-vaccins kreeg, en 75% van de met Covid-19 besmette personen Paxlovid kreeg voorgeschreven – een antivirale behandeling voor zeer kwetsbare patiënten die de kans op ernstige symptomen vermindert.” (South China Morning Post, 27 december 2022). Door het huidige beleid is het echter onwaarschijnlijk dat dit lagere cijfer zal worden gehaald.
Kapitaal beschermen
Het regime van Xi heeft de invoer van buitenlandse mRNA-vaccins geblokkeerd, ook al zijn die veel effectiever zijn dan de Chinese vaccins van eigen bodem, die gebruik maken van oudere technologie. Het verbod is ingegeven door politieke redenen, van gekrenkte nationalistische trots, en betekent dat zelfs een aanbod van de EU in januari, via haar commissaris voor gezondheid Stella Kyriakides, om gratis mRNA-vaccins naar China te sturen, werd afgewezen door het ministerie van Buitenlandse Zaken. Dit gebeurde met het argument dat de vaccins niet nodig waren en dat de situatie in China “onder controle” is. Dat is een lachwekkende uitspraak.
Het verbod op buitenlandse mRNA-vaccins is ook ingegeven door economisch protectionisme. De CCP, die de belangen van de Chinese kapitalisten vertegenwoordigt, vreest dat het groen licht voor buitenlandse vaccins hun positie op de Chinese gezondheidsmarkt zou versterken ten koste van de winst van de binnenlandse kapitalisten. Tot zover de politiek van ‘het leven op de eerste plaats’ zetten. Het zijn in de eerste plaats de bedrijfsbelangen die door de CCP worden beschermd. Zero-covid betekent een drie jaar durende hausse voor de Chinese farmaceutische sector, met een totale winst van 700 miljard yuan (104 miljard dollar) in 2022. Beijing wil Westerse bedrijven als Moderna onder druk zetten om hun technologie aan Chinese bedrijven over te dragen, iets wat de notoire hardnekkige Westerse farmaceutische bedrijven om voor de hand liggende redenen niet doen, een weigering die de VS en andere regeringen steeds meer opleggen als onderdeel van de Koude Oorlog tussen de VS en China.
De geringe doeltreffendheid van de momenteel in China beschikbare vaccins (Sinovac en Sinopharm) is een belangrijke belemmering voor de bestrijding van de pandemie. Zij werden ontwikkeld ter bescherming tegen de oudere varianten van het virus en zijn thans, zelfs met boostershots, veel minder doeltreffend tegen de zeer besmettelijke Omikron-varianten.
Dit heeft de wijdverbreide terughoudendheid ten aanzien van vaccins versterkt onder de belangrijkste bevolkingsgroep – de ouderen – die zelfs met de veel lagere sterftecijfers van Omikron nog steeds het risico lopen op ernstige ziekte of overlijden. Omdat de CCP bij het uitrollen van de vaccins in 2021 de tegenovergestelde aanpak heeft gevolgd van de meeste andere landen en zich vooral heeft gericht op het vaccineren van de beroepsbevolking, worden de Chinese vaccins algemeen beschouwd als onveilig voor 65-plussers.
De terughoudendheid van het topkader van de CCP – meestal senioren – om zich te laten vaccineren, heeft deze vrees niet weggenomen. Dit is nu een enorm probleem. Negentig miljoen mensen boven de 60 jaar zijn niet volledig gevaccineerd. En 23,8 miljoen daarvan moeten hun eerste prik nog krijgen. De weigering om zich te laten vaccineren is bij veel oudere Chinezen diepgeworteld, en het regime durft vaccinatie niet verplichten uit angst voor protest.
De nationalistische hypocrisie over westerse vaccins blijkt uit de woekerprijzen van Paxlovid, een antiviraal geneesmiddel van Pfizer dat in China verkrijgbaar is. Een enkel pakje Paxlovid, dat drie tabletten bevat, wordt nu online verkocht voor maar liefst 50.000 yuan (US$ 7.313), volgens plaatselijke media, tegen de oorspronkelijke prijs van ongeveer 2.000 yuan. De rijken hamsteren het geneesmiddel, dat in de huidige crisis letterlijk een levensredder is. Aangezien Paxlovid zeer schaars is in China, heeft het naar verluidt Maotai, een luxemerk van sterke drank, vervangen als de beste manier om CCP-functionarissen om te kopen.
De verschrikkingen die het Chinese volk waarschijnlijk te wachten staan wanneer golven van de pandemie het land overspoelen, zullen de massale woede tegen het regime van Xi versterken. Deze woede heeft nu een referentiepunt dat vóór de protesten van november ontbrak, een uitgangspunt voor het uitwerken van ideeën over hoe zich te organiseren tegen de dictatuur.
Socialisten moeten deze nieuwe mogelijkheden aangrijpen om te wijzen op de cruciale noodzaak van onafhankelijke organisaties van de arbeidersklasse, strijdbare vakbonden en een arbeiderspartij, met als doel het verzet tegen onderdrukking en ongelijkheid te koppelen aan de noodzaak om een einde te maken aan het kapitalisme en de dictatuur.
