Wat meer dan tien jaar als “onmogelijk” en “utopisch” werd weggewuifd, overheidsingrijpen in de economie en het regelen van een soort van basisinkomen, bleek met een druk op de knop mogelijk toen het kabinet pakket van economische maatregelen tegen de Corona-crisis aankondigde. En: hoewel het pakket gericht is op grote ondernemingen, MKB en kleine ondernemers, zoals van een neoliberale regering kan worden verwacht, maakt het vrijwel stilvallen van de productie ook de sleutelrol van arbeid in de productie helder. Ondernemen bestond jarenlang alleen uit ondernemerslust, kapitaal, technologie en eigenbelang. Het stilvallen van de productie maakt weer gewoon helder dat goederen en diensten vooral uit de handen en hoofden van samen werkende mensen komen. Maar het zijn weer vooral de ondernemers die op hun wenken bediend worden, voor de werkenden biedt het steunpakket onvoldoende oplossingen.
De Corona crisis leidt in ieder geval tot een enorme wereldwijde recessie. In sommige sectoren, zoals de luchtvaart, het toerisme, de horeca en de culturele sector zal de crisis extra hard aankomen. Steunpilaren van de Nederlandse economie, zoals de KLM en Schiphol zijn opeens heel wankel geworden, paradepaarden van de export zoals de bloemensector liggen plat en toeristen in Amsterdam zijn er alleen nog omdat ze (nog) niet naar huis konden.
Het pakket met economische maatregelen is in het algemeen positief ontvangen in de media en bij een groter publiek. Het kabinet neemt in ieder geval een aantal stappen om de economische onzekerheid in te dammen. Veel ZZP’ers zijn eigenlijk niet meer dan stukloners. Voor veel mensen die noodgedwongen ZZP’er zijn geworden, in de bouw en de culturele sector bijvoorbeeld, zal de aankondiging van een basisvoorziening tot een zucht van opluchting hebben geleid. Maar het is wel een minimale basisvoorziening, op het sociale minimum. Het zal onvoldoende zijn voor grote groepen mensen om het hoofd boven water te houden.
Laten we de zaak duidelijk analyseren. Voorop staat dat (opnieuw) het kapitalisme in tijden van groei de vrije markt de hoogste godheid vormt en de ondernemers de maat zijn van alle dingen, maar in tijden van crisis wijzen alle vingers plotseling weer in de richting van de overheid. Dat was trouwens in 2008 niet anders.
Maar ook in deze tijden van crisis houdt de overheid niet op om de trouwe dienaar van “het bedrijfsleven” te zijn. Toen het NOS-journaal moest berichten over het economische pakket kwam niet Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Koolmees aan het woord, zoals aangekondigd, maar…de voorzitter van de ondernemers, Hans de Boer. Hij had in de bijeenkomst met het kabinet die ochtend ongetwijfeld al neergelegd wat hij wilde, maar nu wilde hij dat voor de camera’s nog wel even toelichten.
Hij nam geen blad voor de mond. 90 Miljard steun voor het bedrijfsleven leek hem “een goed begin”. Een werktijdverkortingsregeling, uitstel van belastingen, een liquiditeitsregeling, een “fors” pakket, maar meer was misschien nodig. De staat is weer helemaal terug, maar dan wel als de grote uitvoerder van wat de bedrijven willen. De werktijdsverkortingsregeling houdt nu in dat de werkgevers 90% van de loonkosten vergoed krijgen i.p.v. 70. De werknemer wordt er niet wijzer van. Alleen voor zover faillissementen en ontslagen kunnen worden voorkomen –belangrijk genoeg- hebben de werknemers er iets aan.
Tegelijkertijd werd gewaarschuwd dat deze crisis hoe dan ook pijn zal doen en dat er toch bedrijven zullen omvallen. Oftewel: veel werkenden zullen alsnog hun baan verliezen. Ondernemers daarentegen, ook al hebben ze de afgelopen jaren forse winsten gemaakt, worden op hun wenken bediend en kunnen bij 20% omzetdaling al van de staatsruif eten. Waarom wordt van hen niet gevraagd om hun enorme winsten te gebruiken om deze tegenslagen het hoofd te bieden? Want de financiële steun die zij de komende tijd van de overheid krijgen, zal later weer op ons verhaald worden: we zullen te horen krijgen dat we de broekriem weer aan moeten halen om de staatsschuld weer naar beneden te brengen. Net als in 2008 worden de rijken gered met ons geld, waarna wij er de prijs voor zullen betalen in de vorm van forse bezuinigingen.
En voor alle duidelijkheid: een bijstandsvoorziening voor flexwerkers en werknemers op nul-uren contracten is vanzelfsprekend van groot belang voor deze grote groep werknemers. Al zal de uitvoering van alle maatregelen voor de jarenlang uitgeklede overheid nog een fors probleem zijn, dit soort maatregelen zijn op dit moment essentieel voor mensen om het hoofd financieel boven water te houden.
Maar op de lange duur zullen deze maatregelen onvoldoende zijn om de crisis te bestrijden. Om de Corona crisis en de economische gevolgen werkelijk aan te pakken is het noodzakelijk om veel meer geld voor de gezondheidszorg ter beschikking te stellen, de farmaceutische bedrijven te nationaliseren, net als de bedrijven die het niet meer gaan redden en om de economie langs democratisch geplande lijnen te laten verlopen. Dan zou het bijvoorbeeld mogelijk zijn, mensen waar geen werk meer voor is zoals bij KLM, in te zetten in andere sectoren waar er dringend behoefte is aan extra handen, zoals in de zorg en in de voedseldistributie. Sinds 2008 blijkt nu voor de tweede maal overduidelijk wat de risico’s en de problemen zijn van een maatschappij die uitsluitend gebaseerd is op de jacht naar winst. Voor een economie die onder controle staat van de werkende mensen en niet van de ondernemers.
