Sinds het begin van de gezondheidscrisis hebben we in verschillende artikelen de nadruk gelegd op de mate waarin pandemieën worden bevorderd door tegenstrijdigheden in het productiesysteem. De Covid-19 pandemie zelf komt voort uit deze tegenstrijdigheden, maar het is ook een factor die de tegenstellingen van het kapitalistische systeem aanscherpt. De instrumenten die nodig zijn om de gezondheidscrisis op te lossen, botsen op een concurrentielogica die de doeltreffendheid ervan ernstig aantast.
Artikel door een delegee uit de farmaceutische sector
De gezagscrisis in de wetenschap
We hebben een niveau van wetenschappelijke en technische kennis bereikt dat ongeëvenaard is in de geschiedenis van de mensheid. Dit stelt ons in staat om de wereld om ons heen nauwkeuriger te beschrijven, maar ook om voorspellingen te doen op een hele reeks natuurwetenschappelijke gebieden. Verschillende wetenschappers waarschuwden ten tijde van het ontstaan van SARS dat er andere virussen van de coronaviridae-familie zouden opduiken. Ondanks deze waarschuwingen heeft de logica van besparingen geleid tot een vermindering van de onderzoeksbudgetten voor deze kwesties. In België was er zelfs de vernietiging van de strategische voorraden van maskers die bij het begin van de crisis nochtans hard nodig waren.
In zijn opgaande fase steunde het kapitalisme op de ontwikkeling van wetenschap en technologie in zijn strijd tegen het oude regime, het feodalisme. De burgerlijke klasse wilde alles onderwerpen aan de heerschappij van de rede. Filosofieën zoals het positivisme in de 19e eeuw waren gebaseerd op een totale en idealistische afhankelijkheid van de wetenschap en haar ontwikkeling om alle problemen van de mensheid op te lossen. Vandaag zijn we ver verwijderd van die periode. De wetenschappelijke waarheid wordt door een deel van de burgerij beschouwd als een obstakel voor de accumulatie van kapitaal. Dat is hoe we het klimaatnegationisme en sommige andere standpunten van populisten als Trump moeten begrijpen.
De gezagscrisis die alle burgerlijke instellingen treft – partijen, media, gerecht, parlementaire democratie … – heeft ook impact op de wetenschap en al wie haar vertegenwoordigt. Zo waren er in verschillende landen betogingen tegen mondmaskers. Op sociale media hebben reeds bestaande anti-vaccinatiegroepen een tweede adem gevonden rond het idee dat een toekomstig vaccin tegen Covid-19 een chip zou bevatten die met 5G zou reageren om mensen op te sporen. Dit soort irrationeel discours is uiteraard een probleem in een ernstige gezondheidscrisis. Het is een resultaat van het feit dat de burgerij niet geloofwaardig is en zichzelf bovendien ondermijnt, onder meer door bepaalde lagen binnen de burgerij die naar het voorbeeld van alt-right in de VS zaken als ‘post-waarheid’ of ‘alternatieve feiten’ verdedigen.
Vaccin: concurrentiestrijd in plaats van samenwerking
Op 31 juli 2020 volgde de Wereldgezondheidsorganisatie 165 onderzoeksprojecten voor een mogelijk vaccin tegen het coronavirus op. Daarvan waren er 26 in een klinische fase, dat betekent dat ze op mensen getest worden. Vijf waren in de laatste fase van de testen voor een aanvraag tot vergunning voor het verhandelen ervan wordt ingediend (Le Soir 7 augustus). Deze wedloop naar een vaccin is duidelijk een bron van speculatie.
Eén van de bedrijven die voorop loopt, is het biotechbedrijf Moderna. Dat bedrijf heeft nu een waarde van 30 miljard dollar, terwijl het in 2019 een omzet had van nog geen 60 miljoen dollar. Voor sommige kapitalisten is de crisis een kans om hun investering te laten renderen. Het maakt dat vaccins louter gezien worden als handelswaar en niet als een noodzakelijk instrument voor de volksgezondheid. Dit wekt wantrouwen op bij de patiënten en het zorgt tegelijk voor een verspilling van middelen en tijd die beter benut kunnen worden door samenwerking. De wetenschap gaat immers vooral vooruit door transparante, collectieve en open discussie over inzichten en resultaten.
Parallel aan en afhankelijk van de economische concurrentie tussen bedrijven in de farmaceutische sector is er concurrentie tussen economische blokken. Sinds het begin van de crisis heeft elke staat geprobeerd zichzelf naar voren te schuiven als degene die de crisis het beste heeft weten te beheersen. Discussies over telmethoden en toegestane vakantiezones zijn hieraan gekoppeld.
Aan het begin van de pandemie probeerden sommige staten de volledige verantwoordelijkheid op China af te schuiven, dat van zijn kant probeerde het aantal gevallen te minimaliseren om niet nog meer gezag onder de bevolking te verliezen. Trump trok de Amerikaanse subsidies aan de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in met het argument dat de Ethiopische voorzitter van de instelling te dicht bij het Chinese regime stond.
De handelsspanningen in de wereldeconomie hebben ook gewogen op het antwoord op de crisis. In de zoektocht naar een vaccin doet elk economisch blok een poging. Rusland kondigde aan dat het dit najaar een vaccin zal verspreiden: Spoetnik V. Elk economisch blok stimuleert zijn eigen farmaceutische industrie om zo snel mogelijk met een vaccin te komen, maar ook om de bevoorrading van de eigen bevolking veilig te stellen.
In deze wedloop zijn de enigen die zullen winnen de aandeelhouders die juist gegokt hebben. Het is ironisch dat zij winnen, want zij hoeven geen meter te lopen. De werkdruk in de onderzoeksteams is intens en zodra er een vaccin is, zal de werklast in de productiefaciliteiten fors opgevoerd worden om tegen zo laag mogelijke kosten te produceren. Het personeel in de sector moet zich nu al organiseren om niet geconfronteerd te worden met crisiswetgeving, die de arbeidsvoorwaarden drastisch slechter maakt. Om de productie te maximaliseren is er het gevaar van een forse toename van de flexibiliteit en het inzetten van tijdelijke collega’s.
Het antwoord zal alleen effectief zijn als het democratisch gepland is…
We hebben alle middelen om deze pandemie aan te pakken. Het komt erop aan om alles af te stemmen op de sociale noden. De hele dag horen of lezen we op televisie, sociale netwerken of in kranten hoe deze crisis ons leven beïnvloedt. Op school, op het werk, in onze vrije tijd, in ons gezins- en privéleven is alles op zijn kop gezet door de crisis. Daarom hadden we de nodige maatregelen moeten nemen. Een dergelijke pandemie vereist de mobilisatie van alle middelen die nodig zijn voor de bestrijding ervan. Het was mogelijk om een drastische lockdown te vermijden of te beperken. Met massale tests op risicogroepen en in publieke ruimtes had dit gewaarborgd kunnen worden.
We weten niet wanneer er een doeltreffend vaccin komt, maar we kunnen nu wel bepaalde dingen plannen. Hoe kunnen we vaccins in voldoende hoeveelheden produceren? Hebben we de nodige infrastructuur? Moeten we die bouwen? In de wetenschap dat een pandemie wordt bestreden op wereldschaal, moeten we nadenken over hoe we voldoende vaccins op wereldschaal kunnen produceren. Vandaag kan alleen de nationalisatie van de multinationale farmaceutische bedrijven ons in staat stellen om in deze behoefte te voorzien.
Deze bedrijven beschikken al over wereldwijde toeleverings- en distributieketens en opgeleid personeel. Met de extra werkdruk zal het nodig zijn om mensen in dienst te nemen maar dan wel op basis van stabiele contracten en onder goede voorwaarden. De invoering van productieautomatisering kan zorgen voor een duurzaam menselijk werkritme.
Dergelijke noodzakelijke maatregelen kunnen natuurlijk alleen gerealiseerd worden op basis van een sociale beweging die de controle op de productie en de verdeling van de rijkdom opeist voor de meerderheid van de bevolking. Een beweging waarin de meerderheid van de bevolking betrokken is, vormt meteen ook het beste wapen tegen diegenen die allerhande irrationele theorieën verspreiden voor hun eigen persoonlijke glorie.
