Eenheid van werkende klasse in hele wereld essentieel om oorlogsdreiging te bestrijden
Dossier door Sotsialisticheskaya Alternativa (ISA in Rusland)
Er komen wereldwijd politieke en economische schokken nu het Amerikaanse en Chinese imperialisme overgaan van samenwerking naar openlijke concurrentie. Als deze krachten botsen, brengt dit in de hele wereld schokgolven teweeg. Het verandert de verhoudingen tussen de verschillende imperialistische machten, met een enorme ontwrichting. Het epicentrum van deze ontwrichting bevindt zich momenteel in Oekraïne.
Hoewel beide partijen beweren dat zij geen conflict willen, staan het Amerikaanse en Russische imperialisme tegenover elkaar en slaan ze zo hard op de oorlogstrom dat dit wel eens als gevolg kan hebben dat er effectief een oorlog van komt, een oorlog waarvan de potentiële omvang in Europa niet meer gezien is sinds de Tweede Wereldoorlog. Ondertussen wordt de Oekraïense bevolking behandeld als pionnen. Over hun lot wordt beslist door krachten die buiten hun macht liggen. Het zijn nochtans de arbeiders en armen van Oekraïne en de imperialistische landen die hun leven, huizen en bestaansmiddelen dreigen te verliezen als gevolg van deze onnodige oorlog.
International Socialist Alternative is volledig gekant tegen de plannen van de imperialistische aasgieren en roept op tot een massale anti-oorlogsbeweging, gebaseerd op solidariteit tussen de werkende klasse van Oekraïne, de VS en Rusland.
In Oekraïne zelf benadrukken de oorlogszuchtigen dat een invasie op handen is. Het voormalige hoofd van de speciale strijdkrachten van Oekraïne, Sergej Krivonos, beweerde op de nationale televise dat er plannen worden gemaakt om duizenden Russische parachutisten naar vliegvelden rond Kiev te vliegen om de stad in te nemen. Voormalig president Porosjenko rekent erop dat de aanval zal bestaan uit ‘Iskander’ ballistische raketten die vanuit zee en over de grens worden afgevuurd om belangrijke Oekraïense doelwitten te vernietigen. President Zelenski ziet de indringers met tanks door Charkov rijden. Ooggetuigen melden dat het aantal vluchten op Oekraïense vrachtluchthavens enorm toeneemt, terwijl in stadsparken vrijwilligerstroepen worden opgeleid om te vechten.
De laatste dagen, misschien om de bevolking te kalmeren, zijn er in Kiev nuchtere stemmen opgegaan. Na de in brede kring bekendgemaakte evacuatie van de gezinnen van Amerikaanse, Britse en Australische diplomaten uit Kiev, werd een spoedvergadering belegd van de Oekraïense Raad voor Nationale Veiligheid en Defensie. Tijdens de persconferentie verklaarde secretaris Aleksej Danilov: “We zien vandaag geen basis voor de bevestiging van een grootschalige invasie. Het is zelfs fysiek onmogelijk dat dit gebeurt… Vandaag kunnen we [aan de grenzen van Oekraïne] ongeveer 109.000 troepen zien. We zien ongeveer 10-11.000 zogenaamde konvooien, begeleidingstroepen. Als onze partners denken dat dit een grote toename van het aantal troepen is, is dit voor ons niets nieuws. Een toename van 2-3.000 is niet kritiek.”
Ook op ICTV zei de Oekraïense minister van Defensie Aleksej Reznikov: “Op dit moment is er nog geen enkele aanvalsmacht van de strijdkrachten van de Russische Federatie gevormd, wat bevestigt dat ze geen op handen zijnde aanval plannen.”
Hij vergeleek de situatie met die van april jongstleden en voegde eraan toe dat hij de suggestie dat op 20 februari een aanval zou plaatsvinden, niet hoog inschatte.
Nee tegen imperialistische interventie
Buitenlandse mogendheden blijven de gemoederen echter verhitten. Vanuit het westen vliegen de Baltische Staten, Groot-Brittannië, Canada en Turkije wapens en kleine troepencontingenten over voor ‘oefeningen’. Het Pentagon heeft volgens de New York Times plannen om tot 50.000 manschappen naar Oost-Europa te sturen, en vandaag wordt gemeld dat 8.500 manschappen in ‘verhoogde staat van paraatheid’ zijn gebracht.
In Rusland is het moeilijker om aan informatie te komen. Het is duidelijk dat er een aanzienlijke toename is van militaire activiteiten. Er wordt wapenarsenaal verplaatst, op 40 kilometer van de Oekraïense grens worden gezamenlijke Russisch-Wit-Russische oefeningen gehouden met gebruikmaking van echte artillerie. Er zijn marine-oefeningen aangekondigd met 140 schepen – in alle zeeën rond Rusland, van de Stille tot de Zwarte Zee. Schepen van de westerse mogendheden en van Rusland rukken op naar de Middellandse Zee en de Zwarte Zee.
Onderhandelingen in allerlei verschillende formaten gaan door, hoewel er tot nu toe nog geen doorbraak is bereikt.
Mogelijke scenario’s
Een volledige invasie van Oekraïne door Rusland is in deze situatie de minst waarschijnlijke optie. Dit weerhoudt westerse oorlogsstokers er niet van te praten alsof zo’n invasie al aanstaande is. Het Institute for the Study of War, dat zichzelf presenteert als een “onpartijdige onderzoeksorganisatie zonder winstoogmerk” en die zich inzet om de Verenigde Staten te helpen bij het bereiken van hun strategische doelstellingen, heeft zijn kaart van “Mogelijke plannen voor een volledige invasie van Oekraïne” wijd verspreid.
Volgens deze kaart zal Rusland aanvallen vanuit de Krim en de niet-erkende republieken Donetsk en Loegansk (DNR/LNR) om de Oekraïense strijdkrachten af te leiden. Gemechaniseerde troepen zullen dan vanuit het noordoosten binnendringen om Kiev, Dnipro en Kharkiv te omsingelen – drie steden met een gezamenlijke bevolking van meer dan 5 miljoen. Vervolgens zullen zeestrijdkrachten, of troepen die naar de Moldavische afgescheiden republiek Trans-Dnjestrië zijn gevlogen, vanuit het westen binnenvallen om Odessa en de Zwarte Zeekust te veroveren. Meer troepen zullen vanuit Wit-Rusland in het noorden binnenvallen en daarbij de radioactieve woestenij rond Tsjernobyl doorkruisen.
Als Rusland op deze manier zou binnenvallen, zouden de humanitaire kosten ondenkbaar zijn. Met een bevolking die tweemaal zo groot is als die van het voormalige Joegoslavië, dat in het begin van de jaren negentig door interetnische oorlogen uiteenviel en 140.000 doden en 4 miljoen vluchtelingen opleverde, zou een bezetting van Oekraïne honderdduizenden doden en vele miljoenen vluchtelingen tot gevolg kunnen hebben. Naar alle waarschijnlijkheid zou een dergelijk conflict ook de naburige Baltische staten en Polen meeslepen.
Is dit een waarschijnlijk scenario?
Gezien de onstabiliteit van de regio, met recente volksopstanden in Wit-Rusland en Kazachstan, oorlog in Nagorno-Karabach en massaprotesten in Rusland, Georgië en Armenië, het agressieve buitenlandse beleid van de regering-Biden en het autoritaire, expansionistische beleid van het Kremlin, valt niets uit te sluiten. Maar zoals Clausewitz al zei: “Oorlog is de verderzetting van politiek met andere middelen.” Wat de gebeurtenissen zal bepalen, is de uitkomst van de politieke strijd – tussen de imperialistische machten, maar ook binnen de betrokken landen.
Het conflict mag dan gaan over het lot van Oekraïne, maar het toont het toppunt van cynisme van de imperialistische mogendheden dat in de eerste week van de onderhandelingen, die van start gingen met Amerikaanse en Russische diplomaten in Genève, Oekraïne niet eens was uitgenodigd. Ondertussen zijn we aan de derde week van onderhandelingen, maar er is nog geen oplossing gevonden.
De Russische Federatie houdt vast aan wat zij haar rode lijnen noemt: De NAVO mag zich niet verder over Oost-Europa uitbreiden, Oekraïne en Georgië mogen nooit worden toegelaten, en NAVO-wapens mogen zich niet aan Russische grenzen bevinden.
De VS van hun kant houden arrogant vol dat elk land dat dat wil, kan toetreden. Sindsdien hebben verschillende NAVO-landen wapens naar Oekraïne gestuurd, terwijl de NAVO zelf extra schepen en gevechtsvliegtuigen naar Oost-Europa stuurt. Oekraïne wordt opgeofferd als het toneel van een proxy-oorlog tussen de imperialistische mogendheden.
Het hele proces gaat gepaard met gevaarlijk dreigementen. Het westerse imperialisme kent daarbij geen grenzen, wat trouw wordt gevolgd in de gevestigde media. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Blinken merkte voor zijn ontmoeting met de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergei Lavrov op dat Rusland een “lange geschiedenis van agressief gedrag heeft. Dit omvatte een aanval op Georgië in 2008 en de annexatie van de Krim in 2014, en het trainen, bewapenen en leiden van een separatistische opstand in Oost-Oekraïne.”
Hij liet natuurlijk na te vermelden dat de VS in de afgelopen twee decennia Belgrado hebben gebombardeerd, Afghanistan en Irak zijn binnengevallen, talrijke interventies hebben uitgevoerd in Syrië, Libië, Jemen, en talrijke delen van Afrika.
Hoewel relatief bescheiden in vergelijking met de extreme propaganda tijdens de overname van de Krim acht jaar geleden, zijn er in de Russische media regelmatig berichten over provocaties die door Oekraïense troepen worden gepland tegen DNR/LNR. Traditiegetrouw is het de ‘Communistische’ Partij die het luidst zingt in het koor van de oorlogsstokers. Zij roept de Doema op om DNR/LNR officieel te erkennen. Zelfs de woordvoerder van het Kremlin waarschuwt dat dit zou worden gezien als de agressie waar het Westen voor waarschuwt. Biden zegt immers dat elke poging van Russische troepen om de grens over te steken zal worden gezien als “een invasie”. Door de goedkeuring van het voorstel te vertragen, suggereren pro-Kremlin figuren dat het hun Plan B ondermijnt – wat Plan A is zeggen ze niet, maar er wordt gesuggereerd dat dit de succesvolle afronding van de onderhandelingen betekent.
NAVO-expansie
Poetin verwijst vaak naar de belofte van het VS-imperialisme aan de voormalige Sovjetleider Michail Gorbatsjov in februari 1990, dat als het Sovjetleger zich uit Oost-Duitsland zou terugtrekken, en het de facto deel zou gaan uitmaken van de NAVO in het nieuwe verenigde Duitsland, de NAVO zich niet verder naar het oosten zou uitbreiden. Sindsdien is de NAVO met meer dan 800 km uitgebreid tot aan de grens tussen Rusland en de Baltische Staten. De enclave Kaliningrad, die deel uitmaakt van Rusland, wordt aan al haar landgrenzen omringd door NAVO-landen. In 2008 is de NAVO op de top van Boekarest overeengekomen een bondgenootschap aan te gaan met Georgië en Oekraïne, met het uiteindelijke doel hen te laten toetreden. Als zij toetreden, zou dat betekenen dat de NAVO-strijdkrachten zich zouden uitstrekken over meer dan 4000 kilometer van de grens met Rusland.
Bij de nu jaarlijks terugkerende ‘Defender Europe’-oefeningen waren in 2021 28.000 manschappen betrokken. Zij werden volgens het hoofd van het Amerikaanse leger in Europa en Afrika generaal Chris Cavoli gemobiliseerd “naar operationele gebieden in heel Europa, waaronder Duitsland, Polen, de Baltische staten, andere Oost-Europese naties, Scandinavische landen en Georgië.” Deze oefeningen zijn slechts een deel van de activiteiten van de westerse mogendheden in de regio. 5.000 manschappen, 32 schepen en 40 vliegtuigen namen afgelopen zomer deel aan de ‘Sea Breeze’-oefeningen in de Zwarte Zee.
Dit is een onderdeel van de voortdurende polarisatie tussen de verschillende imperialistische belangen. De regering-Biden ziet China zeker als de grootste concurrent van de VS en is vastbesloten allianties aan te gaan en zich voor te bereiden op een wereldwijde uitdaging. Tegelijkertijd noemt hij Rusland “de grootste bedreiging”, vanwege de manier waarop het zijn militaire macht gebruikt om de expansie van de belangen van de VS elders te dwarsbomen, en door te helpen verdeeldheid te zaaien tussen de bondgenoten van de VS. Rusland heeft de plannen van de VS om Assad in Syrië te verdrijven gedwarsboomd en is tussenbeide gekomen in Libië. De westerse belangen in de Centraal-Afrikaanse Republiek en Mali zijn teruggedrongen en vervangen door Russische huurlingen.
Europese Unie buitenspel gezet
Door deze gebeurtenissen hebben de VS hun betrekkingen met Europa opnieuw naar een lager plan getild. De oprichting van de AUKUS-alliantie en het plotselinge vertrek uit Afghanistan hadden, zoals een commentator opmerkte, bevestigd dat “de China-mensen in het Witte Huis de bus besturen. En zij zien de EU niet als een nuttige partner voor zaken die voor de VS van belang zijn.” De EU was ook niet uitgenodigd voor de besprekingen van vorige week, behalve als individuele leden van de NAVO.
Voor een deel weerspiegelt dit de verdeeldheid binnen de EU zelf. Het Kremlin probeert al jaren steun te krijgen van rechts-populistische krachten, met name in Italië, Frankrijk en Oostenrijk, terwijl na de crisis van 2014, toen Rusland de Krim veroverde en de DNR/LNR werden opgericht, Frankrijk en Duitsland de gelederen braken en probeerden de kwestie op te lossen in wat bekend werd als het Normandië-formaat, verantwoordelijk voor de besprekingen in Minsk. Ook Polen, dat reeds in conflict is met Brussel over de vraag of EU-wetten voorrang hebben op de Poolse grondwet, is ongelukkig dat de EU in dit conflict niet krachtdadig optreedt.
De VS willen een eensgezinde aanpak met de EU om sancties op te leggen. Er lijkt overeenstemming te zijn over sancties tegen leidende figuren in het Russische regime, waaronder nu mogelijk ook tegen Poetin zelf. Maar Frankrijk heeft net voor zes maanden het voorzitterschap van de EU overgenomen. Macron heeft expliciet verklaard dat sancties tegen Rusland niet werken, terwijl andere EU-leden het niet eens zijn over wat de sancties eigenlijk moeten inhouden. De sanctie die op brede steun lijkt te kunnen rekenen, is het afsluiten van de Russische economie van het SWIFT-bankinformatiesysteem.
Meer omstreden is het lot van de Nord Stream 2 pijpleiding. Verwacht wordt dat de productie van aardgas uit Groot-Brittannië, Nederland en Noorwegen de komende jaren zal dalen, juist op het moment dat de vraag naar aardgas naar verwachting zal stijgen, omdat het als een ‘schonere’ energiebron wordt beschouwd. Om dit probleem aan te pakken heeft Rusland de nieuwe Nord Stream 2 pijpleiding onder de Oostzee aangelegd, waardoor het gas rechtstreeks naar Duitsland kan gaan. Dit heeft als bijkomend voordeel dat Oekraïne zijn inkomsten uit de doorvoer van gas kwijtraakt.
De pijpleiding is eind december gevuld met het eerste gas en wacht nu op de definitieve certificering door de Duitse autoriteiten, zodat zij in gebruik kan worden genomen. Een kwart van de olie en meer dan 40% van het gas van de EU komt momenteel uit Rusland, en er wordt aangenomen dat Nord Stream 2 alleen al de capaciteit heeft om in een derde van de toekomstige gasbehoeften van de EU te voorzien. Sancties tegen Nord Stream 2 zouden een ernstige ondermijning van de economie betekenen, vooral nu de energieprijzen de pan uit rijzen.
Dit is de reden waarom de VS op weerstand is gestuit bij het blokkeren van Nord Stream 2. De pas gevormde Duitse coalitie is in haar eerste grote crisis over deze kwestie beland. Bondskanselier Olaf Scholz van de sociaaldemocratische partij verzet zich openlijk tegen sancties tegen Nord Stream 2, een weerspiegeling van de belangen van de Duitse zakenelite. Merkel steunde het project, en voormalig kanselier Gerhard Schröder is voorzitter van het aandeelhouderscomité van Nord Stream 2. Minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock, een lid van de Groenen, roept echter op tot sancties. Zij legt uit dat dit een “feministisch buitenlands beleid” is. Als het leidt tot sancties en oorlog zou dit nochtans een zware tegenslag zijn voor vrouwen in Oekraïne en Rusland.
Een andere speler in dit gevaarlijke oorlogsspel is Turkije, ook een NAVO-lid. Erdogan heeft gesuggereerd dat hij als gastheer kan optreden voor onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne, waarbij hij duidelijk de ironie miste toen hij Rusland bekritiseerde door te zeggen: “Je kunt dit soort dingen niet afhandelen door te zeggen ‘ik zal iets binnenvallen, ik zal het innemen’.”
Turkije en Rusland hebben een relatie die het best kan worden omschreven als coöperatieve rivaliteit, waarbij ze het soms eens zijn wanneer ze de VS bekritiseren, en dan weer in conflict zijn, zoals in Syrië. Na de recente oorlog in Nagorno-Karabach, toen Azerbeidzjan veel steun kreeg van Turkije, steunde Erdogan openlijk de claim van Kiev op de Krim. Een fabriek in de buurt van Kiev is begonnen met de productie van door Turkije ontworpen drones, die reeds zijn gebruikt in Oost-Oekraïne.
De betrekkingen tussen de VS en Turkije bevinden zich op een historisch dieptepunt. Erdogans aankoop van raketten uit Rusland in 2019 leidde tot sancties van de VS. Nu wil het land Amerikaanse gevechtsvliegtuigen kopen om zijn luchtmacht te moderniseren. Een deel van de Amerikaanse elite ziet Ankara nog steeds als een potentiële bondgenoot tegen Rusland. Het sluit de ogen voor het gevaar van een ineenstorting van de Turkse economie, de groei van het autoritarisme en eerdere meningsverschillen uit angst om de betrekkingen helemaal af te snijden en Turkije veel dichter bij de zich ontwikkelende as China-Rusland te laten.
De plannen van het Kremlin
Biden is zich ervan bewust dat de zich ontwikkelende koude oorlog het Kremlin naar alle waarschijnlijkheid dichter bij het Chinese regime zal brengen, en heeft er belang bij deze belangrijke militaire macht te verzwakken door het een bloedneus te bezorgen voordat een dergelijke unie te veel voet aan de grond krijgt. De beweringen van het Witte Huis dat dit ter ondersteuning is van zijn beleid van “collectieve wereldwijde actie ter bevordering van de democratie” zijn door de haast om de wrede acties van het Kazachse regime te steunen, onderuit gehaald.
In een merkwaardig essay dat medio 2019 door het Kremlin werd gepubliceerd, rechtvaardigt Poetin zijn overtuiging dat Oekraïne deel uitmaakt van Rusland door onder meer te verwijzen naar: “De spirituele keuze van St. Vladimir… de troon van Kiev [die] een dominante positie innam in het oude Rusland… het gebruik sinds het einde van de 9e eeuw… het Verhaal van Vergane Jaren… de woorden van Oleg de Profeet over Kiev: ‘Laat het de moeder van alle Russische steden zijn’.”
Toen hij de moderne tijd naderde, viel hij de bolsjewieken van Lenin aan omdat ze het Oekraïense volk zelf over hun lot lieten beslissen, zeggende: “Het recht van de republieken om zich vrijelijk af te scheiden van de Unie was opgenomen in de tekst van de Verklaring over de oprichting van de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken en vervolgens in de grondwet van de USSR van 1924. Daarmee plantten de opstellers in het fundament van onze staat de gevaarlijkste tijdbom, die ontplofte op het moment dat het veiligheidsmechanisme dat de leidende rol van de CPSU bood, wegviel…”
Deze citaten alleen al logenstraffen elke suggestie dat Poetin de Sovjet-Unie in ere wil herstellen, of zoals sommige linkse figuren doen, om steun aan Rusland als progressiever regime te rechtvaardigen. Hij laat zich inspireren door het vroegere Russische rijk en spreekt consequent over een unie, met gebruikmaking van de oude tsaristische terminologie, van Byelorossia, Malorussia (Noord- en West-Oekraïne), Novorossiya (Zuid-Oekraïne tot Moldavië) en de Krim.
Noch in dit artikel, noch in de onlangs gepubliceerde Nationale Veiligheidsstrategie stelt het Kremlin een directe interventie voor om een van deze gebieden in te nemen. Maar commentatoren hebben het over ‘zwarte zwanen’ – onverwachte gebeurtenissen die kansen bieden voor actie. In 2014 maakte het Kremlin gebruik van de gebeurtenissen rond ‘Euromaidan’ om de Krim in te nemen, en een positie te verwerven in Oost-Oekraïne. Sindsdien is het militaire conflict doorgegaan, dat tot nu toe 14.000 levens heeft gekost.
In de afgelopen twee jaar zijn er andere ‘zwarte zwanen’ opgedoken. De opstand in Wit-Rusland, die door de liberale oppositie tot een nederlaag werd gevoerd, heeft het Wit-Russische regime weer in de baan van het Kremlin getrokken. Door de oorlog in Nagorno-Karabach heeft Turkije ten koste van Rusland zijn invloed in Azerbeidzjan vergroot, maar heeft het Kremlin ook meer greep gekregen op Armenië. Door de opstand in Kazachstan heeft het regime aldaar afstand genomen van Nazarbajevs strategie van balanceren tussen Rusland, China en de VS, nu Sakajev afhankelijk is geworden van Russische troepen om zijn regime te steunen.
De nieuwe ‘Nationale Veiligheidsstrategie’ die vorig jaar werd gepubliceerd, is echter veel assertiever. Volgens de directeur van het Carnegie Moscow Center had de vorige strategie, geschreven in 2015, betrekking op een ander tijdperk: “Toen waren de betrekkingen met het Westen al sterk verslechterd als gevolg van de Oekraïne-crisis, maar werden ze nog rekbaar geacht; veel van de liberale fraseologie geërfd uit de jaren negentig was nog in gebruik; en de wereld zag er nog min of meer verenigd uit. De huidige versie …is een manifest voor een ander tijdperk: een tijdperk dat wordt bepaald door de steeds intensievere confrontatie met de Verenigde Staten en zijn bondgenoten; een terugkeer naar traditionele Russische waarden.”
Het is ongetwijfeld waar dat de toon en de ultimatums van het Kremlin veel agressiever zijn geworden.
Hoe moet dit in de praktijk worden gerealiseerd? ‘Plan A’ lijkt inderdaad de voortzetting te zijn van de onderhandelingen om de uitbreiding van de NAVO in oostelijke richting te beperken. Maar het Witte Huis lijkt niet bereid tot compromissen op dit punt. Hoe meer het Kremlin de inzet verhoogt met zijn troepenbewegingen en oorlogsspelletjes om het Westen onder druk te zetten, hoe meer het Westen wapens naar Oekraïne verplaatst en de oorlogsdreiging opzweept, hoe groter het risico van een onbedoelde escalatie. ‘Plan B’ lijkt dichterbij te komen nu de onderhandelingen vastlopen. Een officieel besluit van het Russische parlement en de Russische regering om de twee republieken te erkennen zou dan het proces bevestigen, waarbij Rusland is begonnen met de massale uitgifte van Russische paspoorten en de opening van handelsbetrekkingen. Russische troepen zouden dan naar de twee republieken trekken.
Een verdere escalatie, indien NAVO-raketten in Oekraïne worden geplaatst, zou de verplaatsing van Russische raketten naar andere landen kunnen zijn – Cuba en Venezuela worden genoemd. Een andere mogelijkheid is een snelle interventie in het grootste deel van het land om het Oekraïense leger een slag toe te brengen, alvorens het terug te trekken, zoals gebeurde in de oorlog tegen Georgië in 2008, toen het Russische leger de stad Gori aanviel.
Een escalatie dieper in Oekraïne lijkt problematisch – in 2014 verhinderden bittere gevechten dat de pro-Russische kant de corridor in het zuiden rond de stad Mariupol kon openen. Poetin moest zijn aanvankelijke doel om heel ‘Novorossiya’ over te nemen, laten vallen. Vandaag is het Oekraïense leger beter getraind en uitgerust, maar het belangrijkste is dat de Oekraïense bevolking een dergelijke aanval als een invasie zal opvatten, en zich hevig zal verzetten.
In tegenstelling tot toen, toen een patriottische razernij na de overname van de Krim toesloeg, staat de Russische bevolking vandaag veel wantrouwiger tegenover het Kremlin. Omikron heeft de grotendeels ongevaccineerde bevolking getroffen, terwijl de economische situatie en de dramatische versterking van het autoritarisme de steun voor het regime hebben ondermijnd. Uit een deze week gepubliceerde opiniepeiling blijkt dat nog steeds de meerderheid van de Russen niet gelooft dat er een oorlog zal uitbreken, hoewel een meerderheid die wel vreest, en de situatie niet ziet als een conflict met Oekraïne maar met Amerika, waarin “Oekraïne een eenvoudige pion is in het grotere spel dat door Amerika wordt gespeeld… het is het spel van de VS, met westerse landen en de NAVO, die Oekraïne gebruiken om Rusland onder druk te zetten.”
Het is veelzeggend dat ook het grootkapitaal weinig enthousiast is voor een oorlog. De recente beurscrash heeft 150 miljard dollar van de waarde van topbedrijven weggevaagd en de roebel is aan het dalen. Op dit moment spreekt het bedrijfsleven zich niet uit. Zoals een anonieme investeringsbankier opmerkt: “Hoewel niemand oorlog wil, moet je niet verwachten dat grote bedrijven opstaan en hun stem laten horen. We zijn passagiers geworden. Het bedrijfsleven bespreekt oorlog alleen in de eigen keuken. In het openbaar zal iedereen zijn mond houden.”
Deze opmerking legt echter een reëel gevaar bloot. Sinds 2014 is de sociale basis van de Kremlin-autocratie steeds smaller geworden. Poetin is steeds meer geïsoleerd geraakt, nog verergerd door zijn angst voor het coronavirus. Bezoekers van zijn residentie moeten zich twee weken in quarantaine houden, voordat ze door een speciaal gefabriceerde ‘desinfectietunnel’ gaan. Dit maakt de situatie zeer gevaarlijk, want er zijn weinig controles meer, geen waarschuwende woorden die het Kremlin kunnen beletten desastreuze beslissingen te nemen.
Oekraïne in crisis
Oppervlakkig gezien, en vooral als je luistert naar de toespraken van president Volodymyr Zelenski, is 2021 een goed jaar geweest voor Oekraïne. Het bbp daalde in 2020 met 4% tijdens de pandemie, het is erin geslaagd om in 2021 met 3,1% te groeien. Het ministerie van Economische Zaken en Zelenski zelf gaan er prat op dat het bbp van het land met 200 miljard dollar nu het hoogste post-Sovjetniveau heeft bereikt. Deze bewering houdt echter geen steek – volgens hetzelfde ministerie bedroeg het bbp in 2020 slechts 156 miljard dollar. In 2008 was dat 180 dollar en in 2013 183 dollar. (minfin.com.ua)
Andere statistieken tonen de werkelijke situatie aan. De inkomens van de huishoudens liggen 20% lager dan in 2013, de inflatie bedraagt officieel ongeveer 10% en de werkloosheid is opgelopen tot 9,7%. Toen hij werd verkozen, beloofde Zelenski dat het bbp in 5 jaar met 40% zou stijgen, dat hij zou aandringen op toetreding van Oekraïne tot de EU en dat hij het conflict in Oost-Oekraïne zou oplossen door onderhandelingen met Rusland. Hij heeft op al deze punten gefaald.
Gezien deze mislukkingen zijn de opiniepeilingen van Zelenski gedaald. Op populistische wijze voerde hij vorig jaar een wet in die de rechten van de oligarchen om bedrijven en de media te bezitten moest inperken, en voerde hij een campagne tegen “corruptie”. De eerste daarvan werd sterk gezien als een aanval op de oligarchen die pro-Russisch waren, hetgeen de toorn van het Kremlin heeft gewekt. Wat de maatregelen tegen corruptie betreft, verwoordde een commentator het als volgt: “Tot nu toe heeft nog niet één van de corrupte topfiguren daar iets van ondervonden. Er is daar een concrete reden voor: samenwerking met het kabinet van de president.” Naarmate de kritiek in eigen kring toenam, is Zelenski nu opgetreden tegen enkele van zijn eigen vroegere medestanders, door bijvoorbeeld de voorzitter van de Rada, het parlement, Dmytro Razumkov, te ontslaan.
Deze maatregelen hebben niet geholpen om zijn rating te herstellen. Uit een opiniepeiling in december bleek dat 67% van de bevolking vindt dat het de verkeerde kant opgaat met het land, tegenover 36% twee jaar geleden. Slechts 5% van de ondervraagden verklaarde dat hun materiële situatie de afgelopen twee jaar was verbeterd, terwijl het militaire conflict, de stijging van de prijzen van nutsvoorzieningen en de lage lonen door meer dan 60% van de ondervraagden werden genoemd als de “ernstigste problemen”.
Het is tegen deze achtergrond dat in Oekraïne de stemming voor oorlog wordt aangewakkerd. In december kondigde Zelenski aan dat er een pro-Russische staatsgreep op handen was. Dit complot lijkt te zijn overgenomen door het ministerie van Buitenlandse Zaken van Boris Johnson, dat deze week beweerde een complot te hebben ontdekt om een pro-Russische regering in Kiev te installeren. De suggestie wordt in Kiev met hoongelach ontvangen. Een voormalige woordvoerder van het Oekraïense ministerie van Buitenlandse Zaken reageerde met de volgende woorden: “Dit scenario zou alleen werken met een volwaardige invasie die Kiev overneemt. De stad zou worden gedecimeerd, het land zou worden platgebrand en een miljoen mensen zouden op de vlucht slaan. We hebben 100.000 mensen in de hoofdstad met wapens, die zullen vechten … Er kan een plan zijn, maar het is onzin.”
Deze laatste bewering van Johnsons regering geeft een andere wending aan de verdeeldheid in Europa. Ongetwijfeld in een poging om de aandacht af te leiden van de existentiële crisis waarmee zijn eigen regering wordt geconfronteerd, heeft Johnson verklaard dat het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken de activiteiten opvoert om de eenheid van de NAVO te versterken onder leiding van de VS, terwijl hij kritiek uit op Macrons suggestie dat het nu tijd is om een Europese defensiestructuur op te zetten, en op de aarzelende houding van de Duitse regering ten aanzien van de sancties tegen Nord Stream 2.
In Oekraïne daalt het aantal mensen dat nu denkt dat een oorlog door onderhandelingen kan worden vermeden. Een minderheid denkt dat Rusland een grootschalige invasie voorbereidt. Veel waarschijnlijker is volgens velen een invasie en verhoogde militaire activiteit in de conflictzone tussen de niet-erkende republieken en de rest van Oekraïne. Uit een half december gehouden opiniepeiling bleek dat een meerderheid van de inwoners van Oekraïne zich tegen een invasie door Rusland zou verzetten, 33% zou daarvoor de wapens opnemen.
De situatie wordt nog gecompliceerder door het gevoel dat zij door het Westen in de steek zijn gelaten. Er heerst een groeiende anti-NAVO-stemming met opmerkingen als “Het is alsof ze ons in de steek hebben gelaten. Alleen Groot-Brittannië, de Baltische staten en Polen doen het goed. En in de VS is de president slecht, een dweil, maar er zijn daar ook goede mensen, die zouden moeten opstaan om zich tegen de president te verzetten.”
De zich ontwikkelende polarisatie in de wereld verandert de verhouding tussen Rusland en China. Nog niet zo lang geleden wedijverden zij om invloed. Nu groeien ze naar elkaar toe. Beide landen hebben rechtse autoritaire regimes, zijn bang voor hun eigen bevolking en gebruiken de agressie van de VS in de zich ontwikkelende koude oorlog om hun landen voor te stellen als geconfronteerd met een buitenlandse aanval. Beiden steunden de staatsgreep in Myanmar, Loekasjenko in Wit-Rusland en het regime in Kazachstan.
China ziet de situatie in Oekraïne als een ander voorbeeld van agressie van de VS. Er is echter een belangrijke nuance. Het heeft Poetin gevraagd geen oorlog in Oekraïne te beginnen voordat de Olympische Winterspelen voorbij zijn. Poetin is van plan de opening van de spelen bij te wonen en zal ongetwijfeld testen hoeveel steun hij van Peking kan verwachten, terwijl als de situatie in Oekraïne escaleert, dit een precedent zal scheppen voor het optreden van China in de Zuid-Chinese Zee en Taiwan.
Kan een oorlog worden vermeden?
De verschillende partijen zijn misschien niet van plan om het conflict te laten escaleren. Maar met hun oorlogszucht en ultimatums, hun gevestigde, nationale/imperialistische belangen kan de situatie gemakkelijk uit de hand lopen. Zelfs als er nu geen oorlog uitbreekt, is het, gezien de toenemende polarisatie in de wereld tussen verschillende imperialistische belangen, slechts een kwestie van tijd voordat zich hier, of elders, nieuwe “proxy”-conflicten ontwikkelen. Dit maakt het noodzakelijk een massale anti-oorlogsbeweging op te bouwen. Op welke basis?
Er kan geen vertrouwen zijn in vredesonderhandelingen die door de imperialistische mogendheden worden gevoerd. Het is het conflict tussen de belangen van de verschillende imperialistische mogendheden dat de voorwaarden schept voor het ontstaan van dergelijke oorlogen. De strijdkrachten en het materieel van alle imperialistische machten – Rusland en de NAVO – moeten worden teruggetrokken uit Oekraïne en Oost-Europa.
Oekraïne heeft het recht zichzelf te verdedigen, de vraag is in wiens belang en op welke manier. De heersende elite zal oproepen tot nationale eenheid, wat in werkelijkheid neerkomt op het verdedigen van de heerschappij van de oligarchen, die Oekraïne sinds de onafhankelijkheid van de ene crisis in de andere heeft doen belanden terwijl de rijken alleen maar rijker en rijker werden. Extreemrechts en oorlogsstokers zullen reactionaire nationalistische stemmingen aanwakkeren, waardoor de Oekraïners in hun eentje zullen blijven vechten, en in plaats van een einde te maken aan het conflict de haat zal aanwakkeren en het conflict zal verlengen.
Maar oorlog is niet in het belang van de arbeidersklasse. Een georganiseerde arbeidersklasse zou haar huizen en werkplekken verdedigen, en verenigd in een sterke anti-oorlogsbeweging in Oekraïne zou zij een krachtige klassenoproep doen aan arbeiders in Rusland en elders om actie te ondernemen om de oorlog te stoppen.
Om de oorlog daadwerkelijk te stoppen is echter een internationale beweging nodig, massabetogingen en zelfs stakingen in de VS, Rusland en de NAVO-landen. Maar zoals eerdere anti-oorlogsbewegingen hebben laten zien, waren zelfs de enorme wereldwijde protesten tegen de invasie van Irak, waarbij miljoenen mensen betrokken waren, niet genoeg om de oorlog te stoppen. ISA steunt de oproep van Sotsialisticheskaya Alternativa (Socialistisch Alternatief) in Rusland en Oekraïne om zich te verzetten tegen de oorlog: “Socialisten roepen alle bewuste arbeiders en studenten op om te beginnen met het opbouwen van een sterke, internationale anti-oorlogsbeweging, die zich keert tegen iedereen die probeert een oorlog tussen volkeren te ontketenen. Wij strijden niet voor abstract pacifisme, maar staan voor een verenigde strijd tegen het systeem dat oorlog, armoede, klimaat- en ecologische catastrofe, pandemieën en autoritarisme veroorzaakt.”
Dit vereist de opbouw van krachtige politieke bewegingen om ons te verzetten tegen de kapitalistische heersende elites die van oorlog profiteren, om de olie- en gasbedrijven en andere grondstoffen die in handen zijn van de oligarchen in democratisch publiek bezit te nemen, en om een einde te maken aan de heerschappij van de imperialistische oorlogsstokers door het echte recht op zelfbeschikking te waarborgen en de opbouw van een werkelijk democratische, socialistische federatie van Europa en de wereld.
