In een wereld gedomineerd door miljardairs en grote bedrijven, met toenemende armoede, racisme, seksisme en vernietiging van het leefmilieu, is de vraag wie de samenleving beheert van cruciaal belang.
Honderd jaar geleden, in Oktober 1917 in Rusland, werd die vraag beslist door acties van gewone werkende mensen die de macht namen en voor het eerst in de geschiedenis deze macht ook effectief behielden.
De beweging begon in de hoofdstad Petrograd op 24 oktober (6 november in de huidige kalender) en verspreidde zich door de steden van het vroegere tsaristische rijk. Werkenden en boeren namen de bedrijven, overheidsgebouwen en kazernes over in het krachtigste democratische optreden uit de menselijke geschiedenis.
Hiermee werden nooit geziene verworvenheden bekomen voor werkenden, boeren, vrouwen, LGBTQI mensen en onderdrukte minderheden. Het sociaal en economisch achtergebleven land werd het eerste om relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht te decriminaliseren, abortus legaal en gratis te maken, het recht op werk te voorzien, onderdrukte naties het recht op zelfbeschikking toe te kennen en om grote delen van de economie onder democratisch publiek bezit te plaatsen zodat ze door de werkenden zelf beheerd werden.
De aanhoudende crisis van het wereldkapitalisme vandaag en de groeiende interesse in socialistische ideeën, zeker onder jongeren, maken dat de ervaringen van de Russische arbeidersklasse meer dan ooit relevant zijn.
Hoe kunnen we tot fundamentele verandering komen?
De wereld wordt gekenmerkt door sociale crisis. Het kapitalisme slaagt er niet in om zich te herstellen na de Grote Recessie. Zelfs in de Verenigde Staten – het rijkste land uit de menselijke geschiedenis – is er een toenemende ongelijkheid. De toekomst van werkenden bestaat uit lage lonen, onbetaalbare huisvesting en het al erg onvoldoende gezondheidssysteem staat onder aanhoudende druk. De planeet wordt ondertussen bedreigd door rampzalige klimaatverandering, wat ontkend wordt door de Amerikaanse heersende klasse.
Miljoenen Amerikanen waren geïnspireerd door de presidentscampagne van Bernie Sanders vorig jaar en zijn eisen voor verregaande veranderingen in het belang van de werkende bevolking. De groeiende interesse in linkse ideeën ging over een bredere discussie voer ‘democratisch socialisme’ en een snelle groei van socialistische organisaties zoals Socialist Alternative en de Democratic Socialists of America.
Maar naast de brede woede tegenover de huidige gang van zaken, zijn er ook grote politieke verschillen in het antwoord op de vraag hoe we tot fundamentele en blijvende verandering in het belang van de gewone bevolking kunnen komen. De belangrijkste verschillen zijn terug te brengen tot de vraag of we denken dat verandering mogelijk is binnen het kader van het kapitalisme of als het kapitalisme zelf een fundamenteel obstakel voor blijvende verandering.
Met president Trump in het Witte Huis is de grootste uitdaging nu hoe we de haatdragende agenda van de miljardairs kunnen stoppen en hem van de macht kunnen verdrijven. De beweging moet mobiliseren tegen de republikeinse aanvallen, maar ook een stoutmoedig programma naar voor schuiven in het belang van de werkende bevolking. Daarbij kunnen de eisen die Sanders populariseerde, worden opgenomen: algemeen toegankelijke gezondheidszorg, gratis hoger onderwijs, een nationaal minimumloon van 15 dollar per uur, stopzetting van de massale opsluiting van mensen en een massale investering in groene infrastructuur en werkgelegenheid.
De strijd om deze essentiële hervormingen af te dwingen, botst op de beperkingen van het kapitalisme vandaag. Neem nu de strijd voor algemene gezondheidszorg: dit botst op de gecombineerde macht van de private zorgverzekeraars en de farmaceutische industrie die samen goed zijn voor meer dan een vijfde van de Amerikaanse economie.
Het doorvoeren van het volledige programma van Bernie Sanders kan enkel indien de werkende bevolking gemobiliseerd is en bereid om haar sociale macht te gebruiken om de grote bedrijven tot toegevingen te dwingen. Dit is des te meer het geval in deze periode van economische stagnatie waar er weinig ruimte is voor sociale hervormingen.
Er waren de afgelopen periode jammer genoeg voorbeelden van linkse populistische leiders die niet bereid waren om de massa’s tot revolutionaire verandering te brengen, maar in de plaats daarvan capituleerden voor de heersende klasse. Denk maar aan Griekenland waar in 2015 een linkse regering aan de macht kwam, maar waar die regering ondanks brede steun van de werkende bevolking capituleerde voor de Europese Unie en de banken om meer besparingen aan een reeds hard getroffen bevolking op te leggen.
Hervorming en revolutie
Voor marxisten zijn hervorming en revolutie met elkaar verbonden. We strijden voor elke hervorming die we onder het kapitalisme kunnen afdwingen, maar we zien hervormingen niet als een doel op zich. Het kapitalisme kan nooit hervormd worden om de belangen van de werkende bevolking en een duurzaam milieu centraal te stellen. De strijd voor verregaande eisen op basis van de noden van werkende mensen kan het vertrouwen vestigen om voor meer te strijden, maar het maakt ook de beperkingen van het kapitalisme duidelijk. Het stoppen van de dictatuur van de markten zal niet automatisch gebeuren. Een massale partij met een duidelijke marxistische leiding, strategieën en tactieken is noodzakelijk om de strijd tot conclusies te brengen.
Uiteindelijk was het in laatste instantie de aanwezigheid van zo’n organisatie, de Bolsjewistische Partij, die een fundamenteel verschil maakte in Rusland in 1917. Zonder die Bolsjewieken was de leiding in handen gebleven van de Mensjewieken en de Sociaal-Revolutionairen die de revolutie tot een nederlaag zouden gebracht hebben.
Ondanks de vernielingen in de daaropvolgende burgeroorlog en de beperkingen van de achtergebleven economie, zagen we het begin van een opleving van cultuur en menselijke ontwikkeling tot een niveau dat tot op vandaag niet gerealiseerd is in veel ontwikkelde kapitalistische landen. De Russische Revolutie toonde ook dat de arbeidersklasse de enige is die een beslissende nederlaag kan toebrengen aan alle vormen van onderdrukking. Een wereld zonder onderdrukking is immers in het collectieve belang van de arbeidersklasse. Veel verworvenheden van de revolutie werden nadien deels of volledig afgebroken onder Stalin en de bureaucratie. Maar dit doet niets af van het historisch belang van die sociale verworvenheden en van hun blijvende relevantie.
De taak om de socialistische beweging opnieuw op te bouwen, zowel hier als in de rest van de wereld, blijft cruciaal. We hebben geen tijd te verliezen. Het klassenbewustzijn is dan misschien lager dan in Petrograd een eeuw geleden, maar we hebben anderzijds wel veel voordelen op de Russische arbeidersklasse die geconfronteerd werd met alle beperkingen van een economisch achtergebleven en geïsoleerd land.
Een socialistische wereld is meer dan ooit mogelijk. Zoals in 1917 hebben we niets te verliezen, behalve onze ketenen.
