Na het Brexit-referendum in 2016 verwezen we naar een uitspraak van de toenmalige Amerikaanse minister John Kerry. Die stelde dat de meerderheid van de heersende klasse na “deze nederlaag moet proberen om het resultaat terug te draaien.”
Edito van het magazine ‘Socialism Today’
De belangrijkste Britse kapitalisten voerden campagne om deel te blijven van het Europa van het kapitaal, het grootste economisch blok in termen van BBP. Nadat vooral werkenden tegen het kapitalistische establishment stemden in het referendum, moesten ze met een nieuwe situatie omgaan.
“In het beste geval hopen ze op een ‘Bino’, een ‘Brexit in name only’,” schreven we toen. Daarbij zou Groot-Brittannië in de douane-unie en de eenheidsmarkt blijven waarbij ook de neoliberale regels van toepassing blijven. “Maar als het mogelijk is, nadat er voldoende tijd is overgegaan en het terrein is voorbereid, zal het doel zijn om het resultaat om te keren, met parlementsverkiezingen of een tweede referendum.” (Socialism Today, september 2016).
Een tweede referendum om tot een ander resultaat te komen, was immers een tactiek die al meermaals gebruikt werd bij EU-referenda die ‘verkeerd’ uitdraaiden voor de kapitalisten. Zo waren er in Denemarken twee referenda om het verdrag van Maastricht over de Economische en Monetaire Unie erdoor te krijgen: in 1992 en in 1993. In Ierland werden zowel de verdragen van Nice (2001) als Lissabon (2008) pas na een tweede referendum goedgekeurd.
De Europese Grondwet werd op een andere manier gered. Het project zat vast na nederlagen in referenda in Frankrijk en Nederland in 2005. Daarop werd het opnieuw verpakt in het verdrag van Lissabon, waarvoor in beide landen na verkiezingen een parlementaire meerderheid werd gevonden in 2008. Er was een andere manier gevonden om het resultaat van de referenda terug te draaien.
Nu zitten we in een andere periode. Ondertussen kenden we de grote recessie die volgde op de financiële crash van 2007-08.
De laatste pro-EU-stem in een referendum was de goedkeuring van het akkoord over de patentenrechtbank in Denemarken (2014). Dat akkoord werd in 2013 ondertekend, maar is vandaag nog niet van kracht omwille van problemen met de ratificatie in enkele andere landen.
Sommige peilingen geven aan dat er vandaag een kleine meerderheid van de Britten voor ‘remain’ zou stemmen in een tweede referendum. Maar de benadering om kiezers uit de werkende klasse die voor ‘leave’ stemden gewoon te zeggen dat ze fout waren, maakt dat er geen garantie is op een ander resultaat in een tweede referendum.
De gok van Theresa May die vorig jaar nieuwe verkiezingen uitschreef, bezorgde haar geen ‘sterke en stabiele’ meerderheid maar de grootste vooruitgang van Labour sinds 1945 als gevolg van het radicale verkiezingsmanifest van Jeremy Corbyn.
Het besparingsbeleid zorgt voor een crisis van de gevestigde politieke vertegenwoordiging. Alle oude vormen en methoden van heerschappij liggen onder vuur. Momenteel is Theresa May nog premier. Haar voorstel tot akkoord staat nog overeind. Maar niets is zeker.
Het motto van May: “ik of de chaos”
Het akkoord van May is ongetwijfeld een “Brexit-in-name-only” met als doel op de gevestigde belangen te verdedigen. Het is op heel wat vlakken een “blinde Brexit” waarbij details over de toekomstige verhoudingen met de 27 overblijvende EU-lidstaten door onderhandelingen in de overgangsperiode na maart 2019 bepaald moeten worden. Maar wel al duidelijk is het feit dat het akkoord Groot-Brittannië binnen het pro-kapitalistische keurslijf van de EU houdt.
Zo zou Groot-Brittannië zich ertoe verbinden tot een ‘dynamische afstemming’ op Europese regels rond overheidssteun en andere richtlijnen inzake liberalisering. Deze zouden in Britse wetgeving omgezet worden. De topman van de Britse federatie van voedingsbedrijven omschreef het akkoord als de “zachtste van alle mogelijke Brexits.” Het akkoord passeerde unaniem op de werkgeversfederatie Confederation of British Industry (CBI), die hiervoor de standpunten van 900 bedrijfsleiders vroeg. De werkgevers stelden dat dit het best mogelijke akkoord is en het enige alternatief op een chaotische situatie waarin er geen akkoord is.
De meeste parlementsleden – de Tories, de Blairistische meerderheid in de parlementaire fractie van Labour, de Scottish National Party en de Lib Dems – zijn trouwe vertegenwoordigers van het kapitalisme. Toch zal May de nodige druk moeten zetten om dit akkoord gestemd te krijgen. Oude procedures worden van onder het stof gehaald om ervoor te zorgen dat de regering niet gebonden is door een alternatieve stemmingen in het parlement. Een nederlaag zou geen vertrouwenskwestie zijn, waardoor May binnen de drie weken een tweede parlementaire stemming kan afdwingen. Zelfs ministers werden naar verluidt “afgeblaft” door onverkozen toplui.
En dan zijn er nog de financiële markten. Een analist van BlackRock, de grootste vermogensbeheerder ter wereld, had het over een nieuw ‘Tarp-moment’, naar het Amerikaanse Troubled Asset Relief Program. Dat reddingsplan voor de banken werd in 2008 aanvankelijk weggestemd in het Amerikaans parlement, maar enkele dagen later passeerde een amper aangepaste versie toch.
Enkele Blairisten en remainers binnen de Tory-partij die voorheen kritisch stonden tegenover May, gaven aan dat ze het akkoord schoorvoetend willen goedkeuren, “ondanks de gebreken ervan.” Minister Jeremy Hunt waarschuwde voor “vreselijke chaos” indien het akkoord niet goedgekeurd wordt. Maar het zou geen teken van kracht zijn indien de Blairisten en Tory-remainers nodig zijn om aan een meerderheid te geraken.
De hele situatie is een uitdrukking van het sociale isolement en de zwakte van de heersende klasse als gevolg van de economische, sociale en politieke tegenstellingen van het aftakelende Britse kapitalisme.
De leegte opvullen
Toenmalig Labour-minister Roy Jenkins verklaarde in 1981 over het goedkeuren van EU-lidmaatschap in een referendum in 1975 dat “de mensen het advies volgden van wie ze gewoonlijk volgen.” Het ontbreken van een dergelijke gevestigde autoriteit heeft tot een ander resultaat geleid in 2016. Een groot deel van de sociale reserve van het kapitalisme uit de na-oorlogse groei is verdwenen.
Het vertrouwen in de traditionele arbeiderspartijen was al ondermijnd toen ze zich in de jaren 1990 omvormden tot kapitalistische formaties. De autoriteit van ‘wie de mensen gewoonlijk volgden’ is vervolgens in het tijdperk van de besparingen helemaal uitgehold.
Alle instellingen en instrumenten waarop het kapitalisme zich historisch baseert, en alle verdelende ideologieën die gebruikt werden om het systeem in stand te houden, raken ondermijnd. Dit leidt bijvoorbeeld tot nieuwe vrouwenbewegingen tegen onderdrukking.
Maar bij afwezigheid van een duidelijke leiding door de arbeidersbeweging kunnen andere krachten tijdelijk in het vacuüm stappen met een reactionair programma.
Jeremy Corbyn beging een fout in 2015 toen hij beloofde om ondanks alles voor ‘remain’ campagne te voeren zodat de Blairisten in zijn eerste schaduwkabinet zouden blijven. Beeld je in wat de impact was geweest indien er televisiedebatten over het referendum waren geweest tussen Corbyn en Tory-leider David Cameron, in plaats van het circus van Cameron versus Boris Johnson. Jammer genoeg hield Corbyn niet vast aan zijn vorige standpunt van verzet tegen het neoliberale karakter van het Europa van het kapitaal.
De werkende klasse kan de chaos onder de politieke vertegenwoordigers van het kapitalisme nog altijd gebruiken om haar stempel op de gebeurtenissen te drukken. Een eerste vereiste daartoe is een consequent socialistisch en internationalistisch alternatief.
Zelfs indien het akkoord van May door het parlement raakt, zal de verdeeldheid binnen de Tory-partij enkel toenemen in de onderhandelingen met de EU tijdens de overgangsfase. De regering-May zal misschien verder sukkelen en enkel overeind blijven omdat het ontbreekt aan een voldoende georganiseerde oppositie vanuit de werkende klasse. In die zin is het Brexit-drama ook een bredere spiegel van onze tijd.
