Antifascistische betoging in Berlijn eind augustus. Foto: SAV
Een jaar geleden, op 24 september 2017, werd de rechtse populistische partij Alternative für Deutschland (AfD) voor het eerst verkozen in de Bundestag, het Duitse parlement. Het feit dat de AfD de derde grootste parlementaire partij werd, was een slag voor de gevestigde partijen en een verwerping van hun beleid. Sommige peilingen geven aan dat de AfD de aftakelende sociaaldemocratische SPD voorbijsteekt en de tweede partij kan worden.
Analyse door Wolfram Klein, SAV (CWI in Duitsland)
Een belangrijk deel van het electorale succes van de AfD werd veroorzaakt door de jarenlange nationalistische, racistische en anti-moslimpropaganda van het establishment, haar partijen en media. In de herfst van 2015, toen er een grote toevloed van vluchtelingen was, stelde kanselier Merkel van de CDU: ‘Wir schaffen das’ (‘Wij kunnen dit’). Een gevolg was dat het publieke debat de afgelopen jaren werd gekenmerkt door een conflict tussen de vermeend vluchtelingenvriendelijke kanselier Merkel en de openlijk racistische krachten in de regering (in de eerste plaats de CSU, de Beierse zusterpartij van CDU, en voorzitter Seehofer in het bijzonder) en buiten de regering (vooral de AfD), terwijl de regering de afgelopen jaren unaniem doorgezet heeft met het slechter maken van de situatie van de vluchtelingen.
Opzetten tegen vluchtelingen
In de herfst van 2015 was er een grote golf van solidariteit en steun voor vluchtelingen. De gevestigde partijen en de media begonnen daarop echter de vooroordelen tegen vluchtelingen te versterken. Deze propaganda was onderdeel van een rookgordijn: vluchtelingen werden verantwoordelijk gesteld voor reële sociale problemen, terwijl die in werkelijkheid het resultaat zijn van een neoliberaal besparingsbeleid. Er werd irrationele angst opgeklopt, in het bijzonder tegen moslims. Jammer genoeg was er geen effectieve campagne hiertegen. Ter linkerzijde hielden velen het bij morele argumenten tegen deze golf van vijandigheid. Er was geen ernstige strijd tegen de reële sociale thema’s waarbij een alternatief wordt geboden.
Tegen deze achtergrond was de AfD in staat om met 12,6% in de Bundestag te geraken. Dit werd gevolgd door de moeilijkste regeringsvorming in de naoorlogse geschiedenis. Uiteindelijk ging de vorige coalitie gewoon door. Het is een coalitie van partijen die de verkiezingen verloren. De drie partijen CDU, CSU en SPD hebben dit immers gemeen: ze verloren allemaal fors in de verkiezingen van 2017. Volgens alle peilingen zouden ze nu nog meer verliezen indien er nieuwe verkiezingen komen. Angst voor nieuwe verkiezingen is momenteel het sterkste bindmiddel van deze regering.
De regering kan tijdelijk nieuwe verkiezingen vermijden door verder aan te modderen, maar de verkiezingen voor de deelstaatparlementen kunnen niet vermeden worden. Het voorbije jaar werd overschaduwd door de komende deelstaatverkiezingen in Beieren in oktober. De CSU heeft de afgelopen 50 jaar (met een korte onderbreking tussen 2008 en 2013) alleen geregeerd in Beieren. De resultaten voor de nationale verkiezingen en alle peilingen sindsdien geven aan dat de CSU fors zal verliezen en niet meer in de buurt van een absolute meerderheid zal komen. De CSU probeert stemmen van de AfD terug te winnen met een opbod aan rechts populisme. Maar ook in Beieren ziet het ernaar uit dat kiezers voor het origineel stemmen en niet voor een kopie ervan. De laatste peilingen in Beieren zetten de CSU op 36% en de AfD op 13%, terwijl de CSU in 2013, toen de AfD niet opkwam, goed was voor 47,7%.
De profileringsdrang van de rechterzijde in de CSU heeft geleid tot de ene na de andere crisis in de federale regering met twee ernstige mogelijkheden voor een val. De eerste was in juni naar aanleiding van de voorstellen van federaal minister van Binnenlandse Zaken Seehofer, tevens CSU-voorzitter, om het asielbeleid verder te verstrengen. Deze discussie ging niet zozeer over het al dan niet verstrengen van het asielbeleid, maar wel om de vraag of dit met de EU moest overeengekomen worden of als Duitsland het alleen op nationaal vlak zou doen.
Een tweede crisis was er in september rond de voorzitter van de geheime dienst Verfassingsschutz, Maassen, die in 2012 door de toenmalige CSU-minister van Binnenlandse Zaken was aangesteld. Maassen was altijd controversieel, maar zijn minimalisering van het extreemrechts geweld in Chemnitz in september was de druppel die de emmer deed overlopen. De regering besliste om hem af te danken…en meteen te promoten tot staatssecretaris van de minister van Binnenlandse Zaken, een postje dat beter betaald wordt. Staatssecretarissen zijn de hoogste posities direct onder de minister. De minister van Binnenlandse Zaken heeft vijf staatssecretarissen. De beslissing zorgde voor een golf van verontwaardiging, ook in de regeringspartijen. Er kwam een nieuw compromis waardoor Maassen een speciale adviseur van Seehofer wordt (aan zijn oude loon). Het valt af te wachten of daarmee de regeringscrisis voorbij is tot na de Beierse verkiezingen.
Naast het opzetten van de bevolking tegen vluchtelingen, heeft de CSU een nieuwe en repressievere politiewet door het Beierse parlement gekregen. Daar kwam ook verzet tegen. Op 11 mei waren er 40.000 betogers hiertegen in de Beierse hoofdstad München. Op 15 mei, de dag van de goedkeuring van deze wet, was er een scholierenprotest met 2.000 deelnemers. Leden van Sozialistische Alternative (SAV) speelden daar een rol in. Gezien de korte voorbereidingstijd en de beperkte lokale structuren, was dit zeker succesvol. Een sterker georganiseerde kracht had nog veel meer jongeren op de been kunnen krijgen.
De nazi’s richten hun hoofd op
De rechtse propaganda van de regeringspartijen en de media, en de successen van de AfD hebben de fascisten aangemoedigd – zowel de fascistische vleugel binnen de AfD als de fascisten daarbuiten. Ze proberen vooral gevallen van geweld door vluchtelingen tegen Duitsers aan te grijpen. In december 2017 werd een meisje in het kleine zuidwestelijke stadje Kandel neergestoken door haar ex-vriend. Omdat de jongen een Afghaanse vluchteling is, werd dit aangegrepen door fascisten en andere rechtse elementen. Op 3 maart trokken 4.500 nazi’s, hooligans, AfD-aanhangers en anderen door de straten van Kandel. Er volgden nog betogingen, maar die waren veel kleiner terwijl er grote tegenbetogingen waren.
Op 27 augustus bereikte de rechtse dreiging een nieuw niveau. De aanleiding was een moord op een 35-jarige man op een stadsfestival in Chemnitz. Het slachtoffer had Cubaanse roots en had op zijn Facebook-pagina linkse en antifascistische pagina’s geliket. Hij was dus niet meteen iemand die in het wereldbeeld van de nazi’s paste. Maar aangezien een Syriër en een Afghaan van de misdaad beschuldigd werden, probeerden nazi’s en rechtse populisten het incident uit te spelen. Ze trokken met meer dan 5.000 door de stad (opnieuw betoogden AfD-leden samen met openlijke nazi’s), gooiden met flessen en steden naar tegenbetogers, vielen journalisten aan en joegen op vluchtelingen in de straten. Een joods restaurant werd met stenen en flessen bekogeld terwijl antisemitische verwijten werden geroepen, de eigenaar raakte gewond. De Saksische premier Kretschmer (CDU) en de eerder genoemde Maassen minimaliseerden echter het rechtse geweld.
Tegenprotest
In de lente en de zomer waren er al protestacties tegen de AfD en het steeds strengere asielbeleid. Op 27 mei probeerde de AfD een nationale betoging in Berlijn te houden. De partij hoopte op 10.000 aanwezigen, maar het waren er slechts 5.000. Op hetzelfde moment waren er 70.000 tegenbetogers.
De afgelopen jaren waren een aantal activisten betrokken bij reddingsoperaties voor vluchtelingen op de Middellandse Zee. Sinds de vorming van de nieuwe Italiaanse regering met de extreemrechtse minister van Binnenlandse Zaken Salvini is het werk van steeds meer van deze reddingsschepen onmogelijk geworden. Een aantal activisten die hierdoor niet langer aan de slag kan op de Middellandse Zee gebruikt de vrijgekomen tijd om “Seebrücke” (zeebrug) evenementen en meetings in Duitsland te organiseren. Een aantal van de mensen die vanaf 2015 betrokken was bij hoofdzakelijk humanitair liefdadigheidswerk op apolitieke basis, is wat uitgeblust door dit werk. Anderen die het toenemende racistische beleid van de regering zagen, raakten politiek bewuster. Op 7 juli was er een nationale actiedag met 12.000 betogers in Berlijn en duizenden in andere steden. Op 13 juli waren er 8.000 betogers in Keulen. Een hoogtepunt was de betoging onder de titel “stop het aanzetten tot haat” in München op 23 juli. Daar waren er 50.000 betogers.
De schok van de rechtse betogingen en de ‘jacht op vreemdelingen’ in Chemnitz leidde tot een nieuwe golf van tegenprotest. De SAV speelde ook daar een rol in. We namen het initiatief voor een betoging in Berlijn-Neukölln op 30 augustus. De betoging was op twee dagen georganiseerd maar had toch 10.000 aanwezigen, veel meer dan verwacht. Op 2 september was er een betoging van Seebrücke met 16.000 aanwezigen, drie dagen later een antifascistische optocht in Hamburg met 10.000 aanwezigen, op 16 september waren er 10.000 betogers in Keulen, 8.000 betogers tegen een (afgezegd) bezoek van Seehofer aan Frankfurt en natuurlijk een solidariteitsconcert in Chemnitz met 65.000 deelnemers op 3 september. De afgelopen dagen was er onder meer een betoging met 30.000 tot 35.000 aanwezigen in Hamburg onder de titel “Verenigd tegen Racisme.” De komende dagen zijn er nog betogingen gepland, onder meer op 13 oktober een nationale actie onder de slogan “Solidariteit in plaats van uitsluiting.”
Die Linke
Jammer genoeg is Die Linke niet opgewassen voor de taken die de huidige periode stelt. Er was maandenlang een intern conflict binnen de partij over het initiatief ‘Aufstehen’ (opstaan), een beweging opgezet door twee partijleiders, Sarah Wagenknecht en Oskar Lafontaine. Politiek staat dit initiatief rechts van Die Linke, vooral rond de kwestie van migratie waarbij Wagenknecht oproept tot beperkingen. Maar ook op economisch vlak schiet het initiatief tekort, zo is het niet expliciet antikapitalistisch. Er zijn minder mogelijkheden voor democratische deelname. De rolmodellen zijn Podemos in Spanje of France Insoumise van Mélenchon. Maar in Duitsland kenden we nog geen massabewegingen zoals diegene die mee aanleiding gaven tot de opkomst van Podemos. Er is ook nog geen ineenstorting van de sociaaldemocratie tot amper 4,5% na het presidentschap van Hollande.
Het initiatief ‘Aufstehen’ komt moeilijk van de grond. Het lijkt op een hopeloze poging om de pro-kapitalistische partijen SPD en Groenen naar ‘links’ te duwen in de hoop zo een coalitieregering met Die Linke mogelijk te maken. Het is correct voor Die Linke om ontgoochelde kiezers van SPD en Groenen aan te trekken, maar het is iets anders om een coalitie te willen vormen met de leiders van die partijen die niet bereid zijn om tegen het kapitalisme in te gaan, zelfs niet als ze zich verzetten tegen de huidige ‘grote coalitie.’ ER is een poging om lokale activiteiten op te starten, maar tot hiertoe heeft ‘Aufstehen’ vooral geleid tot diepere verdeeldheid binnen Die Linke. Op internet kreeg ‘Aufstehen’ dan wel 150.000 aanhangers, maar het is niet duidelijk of het zal ontwikkelen tot een echte beweging. In de toekomst kan het een momentum krijgen op basis van een algemene oproep tot ‘eenheid’ tegen rechts en extreemrechts. Maar dat kan leiden tot een afsplitsing van Die Linke, wat de Duitse linkerzijde dan weer zou verzwakken.
De voorbije jaren was er wel wat beweging in en rond Die Linke. Enerzijds slaagde de partij erin om leden te maken onder jongeren, personeel in de publieke sector (waaronder ziekenhuizen), zeker in het westen van Duitsland. Anderzijds verloor de partij ‘proteststemmers’, werkloze kiezers, … in voormalige bastions in het oosten van Duitsland. De meeste van die kiezers trekken niet langer naar de stembus, anderen liepen over naar de AfD. Dit komt vooral door het feit dat Die Linke in het oosten van Duitsland gezien wordt als deel van het establishment. De partij neemt er deel aan het bestuur van heel wat gemeenten en deelstaten. De AfD daarentegen werpt zich ten onrechte op als anti-establishmentpartij.
Het komt deels ook door een tegenstrijdig bewustzijn. Enkele jaren geleden stonden sociale thema’s vooraan en stemden velen links. Vandaag staan de vooroordelen tegen vluchtelingen centraal en wordt AfD gestemd. Wagenknecht probeert deze kiezers en voormalige SPD-kiezers terug te winnen door correct nadruk te leggen op sociale kwesties, maar ook met de verkeerde manier waarbij het antiracistisch profiel van de partij afgezwakt wordt. Het toont hoe Wagenknecht, die van de linkerzijde van de partij kwam, verder naar rechts is opgeschoven en ondanks haar retoriek niet langer antikapitalistisch is. Veel van haar tegenstanders binnen de partij houden het op een puur moreel antiracisme, dat onvoldoende verbonden wordt met sociale kwesties en niet gepaard gaat met kritiek op deelname aan regionale regeringen die zelf een racistisch beleid voeren met deportatie van vluchtelingen en asielzoekers.
Met SAV zijn we actief binnen Die Linke en pleiten we ervoor om de sociale kwesties op te nemen en te verbinden met socialistische eisen die verder gaan dan wat Wagenknecht voorstelt. Zo eisen we dat leegstaande huizen in beslag genomen worden om daklozen, studenten of vluchtelingen in onder te brengen. We staan voor een consistent antiracisme dat niet alleen in woorden ingaat tegen deportaties, maar ook deelname weigert aan regionale regeringen die overgaan tot uitwijzingen. We kunnen niet vertrouwen op de kapitalistische staat, de politie of het gerecht, maar moeten onszelf organiseren en beschermen tegen de nazi’s.
