In tegenstelling tot de eerste socialisten, gingen Marx en Engels niet uit van een gedroomd mooi ideaal van hoe de maatschappij er uit moest zien, maar baseerden zij zich op een wetenschappelijke analyse van het kapitalisme. Vandaar dat het marxisme ook wel “wetenschappelijk socialisme” wordt genoemd. De methode van het marxisme – zowel om een analyse te maken van economische, sociale en politieke ontwikkelingen, als om de strijd te organiseren – heeft vandaag de dag niets aan relevantie ingeboet.
door Barbara Veger, Rotterdam
Marx en Engels legden de tegenstellingen binnen het kapitalistisch systeem bloot; maar bovenal stelden zij dat het kapitalisme “haar eigen doodgravers heeft gecreëerd: de arbeidersklasse”. Nu wordt de term “arbeidersklasse” vandaag de dag door velen als niet meer van deze tijd gezien. Maar in feite is de groep mensen, die in loondienst werken, veel groter dan in de tijd van Marx en Engels. Beroepsgroepen die vroeger zichzelf tot de elite rekenden, zijn deel geworden van de arbeidersbeweging: zij zijn georganiseerd in vakbonden en maken gebruik van het stakingswapen. Dat zie je bijvoorbeeld bij de massale stakingen van leraren, zowel in de VS als in Nederland in de laatste jaren.
Het is weliswaar zo dat door automatisering en robotisering er minder arbeiders in hele grote bedrijven werken, maar door de vergaande specialisatie kan een relatief kleine groep arbeiders een bedrijf of sector volledig platleggen. In de Rotterdamse haven werken nu bijvoorbeeld veel minder mensen door de overgang op containeroverslag, maar als zij staken kunnen zij nog steeds enorme schade aan de winsten toebrengen. De rol van de arbeidersklasse als motor van maatschappijverandering, door haar specifieke positie in het productieproces die haar dwingt tot samenwerken en collectieve actie, is dus niet veranderd.
Daarnaast legden Marx en Engels vaak de nadruk op de noodzaak van eenheid van de hele arbeidersklasse, en om ook de meest onderdrukte lagen, zoals vrouwen en migranten, te verdedigen. Anders zouden de kapitalisten een verdeel-en-heers-politiek kunnen voeren. Dat is nog steeds een belangrijke les voor vandaag, met de opkomst van populistisch- en extreemrechts. Het is nodig keihard tegen dit rechts offensief in te gaan, de noodzaak van eenheid en een gezamenlijke strijd voor banen, huisvesting, en voorzieningen voor iedereen te voeren, zonder ongevoelig te zijn voor de angsten die er onder sommige lagen arbeiders bestaan. Het is nodig het racisme van FvD, PVV maar ook bijvoorbeeld de VVD te ontmaskeren, zonder degenen die op hen stemmen af te schrijven als racisten of zelfs fascisten.
Het marxisme biedt ook een methode om de economische situatie te analyseren en ons praktisch voor te bereiden op de komende ontwikkelingen. Een belangrijke tegenstelling binnen het kapitalisme die Marx blootlegde, is dat de arbeidersklasse niet het volledig product van haar eigen arbeid terug kan kopen, omdat de kapitalisten een deel hiervan zich in de vorm van winst toe-eigenen. De kapitalisten hebben vanaf eind vorige eeuw geprobeerd aan deze tegenstelling te ontsnappen door het aanjagen van krediet en door massaal te speculeren. Er werd (en wordt) massaal gegokt op de casino’s van de beurzen. Dit creëerde echter enorme zeepbellen in de economie, die tijdens de crash van 2008 uiteenspatten.
De laatste jaren was er een beperkte economische groei, maar nu dreigt alweer een nieuwe recessie. De kapitalisten hebben nauwelijks nog instrumenten om een recessie te voorkomen of zelfs te verzachten, gecoördineerde actie is door de toenemende handelsspanningen niet meer mogelijk, ze hebben de instrumenten van lage rente en geld pompen in de economie (“quantative easing”) eigenlijk al opgebruikt en de schuldenberg is alleen maar toegenomen. (Zie ook het artikel op onze internationale website, www.worldsocialist.net: “CWI IEC meeting. Resolution on World Economic Crisis”.)
Een nieuwe recessie kan tijdelijk een verlammend effect hebben op de strijd, maar die zal opnieuw opleven en daarbij zal de strijd in de bedrijven niet alleen een economisch maar ook een politiek element krijgen. Eisen op bedrijfsniveau zullen snel botsen met regeringsbeleid, zoals we nu al zien met de pensioenkwestie. Vakbondsstrijd en politieke strijd zijn dus niet los van elkaar te zien.
Het kapitalisme zit in een sociale, politieke, economische maar bovenal ecologische crisis. Het is minder bekend dat Marx en Engels ook wat dat laatste betreft een vooruitziende blik hadden. Marx stelde dat het kapitalisme door haar korte termijn-winstdenken niet alleen de arbeidersklasse steeds verder uitbuit, maar ook het vermogen van de natuur om zich te herstellen van de menselijke ingrepen kapot maakt. Hij verdiepte zich bijvoorbeeld in de grootschalige kapitalistische landbouw, en omschreef hoe deze de grond uitput.
De crisis van het kapitalisme zal meer en meer jongeren en arbeiders op zoek doen gaan naar een alternatief. Daarbij is het van het grootste belang dat we de ideeën van het onvervalste marxisme verspreiden, niet de karikatuur die het stalinisme er van gemaakt heeft, noch die van de sociaaldemocratie die slechts de scherpe randjes van het kapitalisme wil afslijpen.
